Του Νίκου Ταμπακίδη,
Πρώην Δήμαρχος Αγίων Αναργύρων
Πρώην Γ. Γραμματέας Περιφέρειας Ιονίων Νήσων
Σε μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα μελέτη του ΙΤΑ1 απαριθμούνται οι γενικοί και εξειδικευμένοι ελεγκτικοί μηχανισμοί που υπάρχουν στη χώρα μας για τη Δημόσια Διοίκηση και την Αυτοδιοίκηση. Για πολλούς από αυτούς, τους ουκ ολίγους ελεγκτικούς μηχανισμούς, δεν είναι ξεκάθαρο σε ποια σημεία βελτίωσαν και σε ποια σημεία παρεμπόδισαν τη σωστή λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης και της Αυτοδιοίκησης. Είναι βέβαιο πως υπάρχουν σοβαρές εμπειρίες και για τις δύο κατηγορίες επιπτώσεων από τη λειτουργία των ελεγκτικών οργάνων και μηχανισμών.
Καταρχήν, οι έλεγχοι πράξεων (τόσο από άποψη νομιμότητας όσο και από άποψη σκοπιμότητας) των διοικητικών συστημάτων είναι, βεβαίως, απαραίτητοι. Αλλά το ποιος ελέγχει τι, δεν είναι κάτι που προσδιορίζεται αυθαιρέτως ούτε από κάποιο πολίτη ούτε από κάποιο κρατικό Όργανο ή φορέα. Χρειάζεται - και πρέπει να απαιτείται - εξειδικευμένη γνώση. Με όση εγκυρότητα μπορεί να ελέγξει την σκοπιμότητα μιας ιατρικής πράξης ένας μη γιατρός, με άλλη τόση εγκυρότητα μπορεί να ελέγξει την σκοπιμότητα μιας διοικητικής πράξης ένας ελεγκτής που δεν άσκησε ποτέ του Διοίκηση!
Σε κάθε περίπτωση, η εφαρμογή της Αρχής της Επικουρικότητας θέτει τα όρια του ποιος μπορεί να ελέγχει τη σκοπιμότητα της ενέργειας ενός αιρετού Οργάνου. Είμαστε μια χώρα όπου ο κάθε πολίτης και κάθε φορέας θεωρεί ότι έχει το αναφαίρετο «δικαίωμα» του ελέγχου της σκοπιμότητας των αποφάσεων προσώπων και αιρετών οργάνων. Δεν είναι έτσι: σύμφωνα με την ουσία της Αρχής της Επικουρικότητας, δικαίωμα ελέγχου (μέσα από τη συντεταγμένη διαδικασία της λογοδοσίας) έχει όποιος πολίτης ή κοινωνικός φορέας θίγεται ή γενικώς επηρεάζεται από μια συγκεκριμένη απόφαση. Θέλει πολλή προσοχή: Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συγχέεται η νομιμότητα με τη σκοπιμότητα.
Ένα δείγμα του πόσο άστοχη και μη αποτελεσματική μπορεί να είναι η λεπτομερής περιγραφή ελέγχων και εγκρίσεων πηγάζει από την υποχρέωση να έχουν την έγκριση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης οι Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας (ΟΕΥ) των δήμων. Υπάρχει ΟΕΥ Καλλικρατικού δήμου της Δυτικής Μακεδονίας, εγκεκριμένος το 2011 από την αρμόδια Αποκεντρωμένη Διοίκηση, που προβλέπει 100 (ακριβώς) θέσεις Μηχανικούς ΠΕ και ΤΕ στον Οργανισμό του! Δεδομένου ότι υπάρχουν διεθνώς μεγάλες κατασκευαστικές ή μελετητικές εταιρείες που απασχολούν (πέραν του εργατικού δυναμικού) λιγότερους από εκατό μηχανικούς, γεννάται το εύλογο ερώτημα: Την εγκριτική απόφαση της Αποκεντρωμένης ποιος την ελέγχει; Μήπως πρέπει να προβλεφθεί και μηχανισμός ελέγχου των αποφάσεων των εγκριτικών φορέων;
Σε ό,τι αφορά τη νομιμότητα των ενεργειών της Δημόσιας Διοίκησης και της Αυτοδιοίκησης ο έλεγχος είναι και δικαιολογημένος και απαραίτητος· είναι απαραίτητος για τη διαφύλαξη του δημόσιου συμφέροντος, είναι απαραίτητος για τη διαφύλαξη του κύρους των διοικητικών μηχανισμών. Αλλά από αναπτυξιακής άποψης, το δύσκολο είναι η έγκυρη και τεκμηριωμένη άποψη για τη σκοπιμότητα των πράξεων της Διοίκησης.
Η ύπαρξη και η διεθνής αναγνώριση της αποτελεσματικότητας του θεσμού του εσωτερικού ελέγχου (internal audit) δεν είναι τυχαία. Δεν υπάρχει πιο έγκυρος και πιο αποτελεσματικός έλεγχος από αυτόν που μπορούν να κάνουν όσοι γνωρίζουν εκ των έσω τη λειτουργία ενός συστήματος. Ο όρος «government of strangers» περιγράφει γλαφυρά την ομάδα ξένων και άσχετων κριτών για τον έλεγχο και τη διοίκηση ενός συστήματος για το οποίο δεν έχουν ιδέα για το πώς πραγματικά λειτουργεί. Το μόνο που έχει νόημα να κάνει μια τέτοια ομάδα είναι να χαράξει γενικές κατευθυντήριες γραμμές χωρίς περιγραφή λεπτομερών ρυθμίσεων και παρεμβάσεων. Αυτό αφορά σε «ξένους» κριτές τόσο από την ίδια τη χώρα, όσο και από χώρες του εξωτερικού.
1. ΙΤΑ, Τριετής Στρατηγική Μεταρρυθμίσεων στη Δημόσια Διοίκηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση 2016-2018, Αθήνα, Ιούλιος 2016
