Της Ιωάννας Βαρδαλαχάκη
 [email protected]

Ο πρόεδρος της Λευκορωσίας και σταθερός σύμμαχος της Μόσχας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, μας διαβεβαίωσε το Σαββατοκύριακο ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, είναι καλά τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική του υγεία.  

Η πρωτοφανής απόφαση του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία και οι απειλές του να υπερασπιστεί με κάθε κόστος αυτή του την ένοπλη σύγκρουση, υπονοώντας αρχικά τη χρήση πυρηνικών, βάζοντας έπειτα σε κατάσταση συναγερμού τις δυνάμεις του για τα πυρηνικά και επιτρέποντας στον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Σεργκεί Λαβρόφ, να κάνει αναφορές για τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησαν σε πολλές εικασίες για την ψυχική του υγεία. Πολλοί ηγέτες τον έχουν χαρακτηρίσει δημόσια «παράλογο» και «παρανοϊκό». 

Στο μεταξύ καθώς εξελίσσεται ο πόλεμος, έχουν αυξηθεί οι ανησυχίες για το πόσο μακριά είναι διατεθειμένος να φτάσει, κλιμακώνοντας την κατάσταση περαιτέρω και διακινδυνεύοντας ένα πόλεμο με το ΝΑΤΟ. Τα χτυπήματα, για παράδειγμα, σε ουκρανικές περιοχές που βρίσκονται πολύ κοντά στα σύνορα με την Πολωνία ή το drone σοβιετικής κατασκευής που πέρασε από την Ουκρανία στον εναέριο χώρο της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας προτού συντριβεί στην Κροατία, υποδεικνύουν πως η Ρωσία παίζει ένα παιχνίδι στα άκρα.

Επίσης, η Ρωσία ανακοίνωσε το Σαββατοκύριακο τη χρήση υπερηχητικών πυραύλων Kh-47M2 Kinzhal («στιλέτο»), κάτι σημαντικό καθώς πρόκειται για την πρώτη φορά που χρησιμοποιούνται υπερηχητικά όπλα σε μάχες. Ωστόσο, ο αντίκτυπος από τη χρήση τους μάλλον είναι περισσότερο ψυχολογικός παρά πρακτικός, όπως εκτιμάει ο στρατιωτικός αναλυτής Πάβελ Φελγκενχάουερ. «Βασικά αυτό δεν αλλάζει τίποτα στο πεδίο της μάχης, αλλά δίνει ένα συγκεκριμένο ψυχολογικό και προπαγανδιστικό αποτέλεσμα για να τρομάξει τους πάντες», λέει χαρακτηριστικά. 

Η κατά Νίξον θεωρία του «τρελού»  

Στις αρχές της προεδρίας του ο Ρίτσαρντ Νίξον αποκάλυψε στον προσωπάρχη του, Μπομπ Χάλντεμαν, ότι η μυστική του στρατηγική για τον τερματισμό του πολέμου του Βιετνάμ ήταν να απειλήσει με τη χρήση πυρηνικών όπλων. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Μέλβιν Γκουντμαν, ο Νίξον πίστευε ότι οι απειλές του Αϊζενχάουερ το 1953 για τη χρήση πυρηνικών έφεραν ένα γρήγορο τέλος στον πόλεμο της Κορέας. Ο Νίξον είπε ότι σχεδίαζε να χρησιμοποιήσει την ίδια τακτική, την οποία ονόμασε «η θεωρία του τρελού».  

SHUTTERSTOCK

Ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ, ο οποίος διέρρευσε τα σχετικά έγγραφα του Πενταγώνου για τον πόλεμο του Βιετνάμ, εισήγαγε τη θεωρία σε διαλέξεις του το 1959- στο μάθημα του πρώην συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ- σχετικά με τη συνειδητή πολιτική χρήση παράλογων στρατιωτικών απειλών. Ο Έλσμπεργκ ονόμασε τη θεωρία «πολιτικές χρήσεις της τρέλας», υποστηρίζοντας ότι οποιαδήποτε ακραία απειλή θα είναι πιο αξιόπιστη εάν το άτομο που την εκτοξεύει θεωρείται ότι δεν είναι πλήρως λογικό. Στην ουσία πίστευε ότι η παράλογη συμπεριφορά μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο διαπραγμάτευσης. 

Με εμφανή και δηλωμένη την επιρροή του Έλσμπεργκ, ο Κίνινγκερ αργότερα ανέπτυξε την «στρατηγική ασάφειας» στη συζήτηση για τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων, και μάλλον πίστευε ότι η «θεωρία του τρελού» σχετιζόταν με την πεποίθησή του ότι η εξουσία δεν ήταν δύναμη εκτός και αν κάποιος ήταν διατεθειμένος να τη χρησιμοποιήσει. 

Πόσο «τρελή» μπορεί να θεωρηθεί η συμπεριφορά του Πούτιν; 

Ο Πούτιν έχει τη φήμη του σφιγμένου, επιφυλακτικού και πραγματιστή. Στην παρούσα φάση, οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες δεν αμφισβητούςν την ψυχική του υγεία. Υποδεικνύει όμως σημάδια: 

• εκνευρισμού (υπάρχουν αναφορές από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες) 
• καχυποψίας (με αναφορές να υποστηρίζουν ότι ο πόλεμος δεν σχεδιάστηκε σωστά γιατί ο Πούτιν έκρυβε τα σχέδιά του ακόμα και από άτομα του στενού του κύκλου), και 
• αστάθειας.

Επιπλέον χρησιμοποιεί μια ασαφή ρητορική, που ξεκίνησε με τον ίδιο να αρνείται να αποκαλέσει «πόλεμο» την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία σε σημείο που φαίνεται να έχει πείσει τον εαυτό του ότι δεν πρόκειται όντως για πόλεμο, και πολύ περισσότερο να αποφεύγει να δεσμευτεί σε μια λεπτομερή ατζέντα, εξηγώντας δηλαδή τις αντικειμενικές του προθέσεις σε αυτή την «επιχείρηση». 

Επίσης, η επικίνδυνη απομόνωσή του, οι «γέφυρες» με τους πρώην συναδέλφους του από την KGB, η απουσία μιας εκτελεστικής επιτροπής που να ελέγχει τις πράξεις του και ο αποκλεισμός του από οποιεσδήποτε εναλλακτικές απόψεις αποτελούν ανησυχητικά σημάδια. «Είναι θύμα της δικής του προπαγάνδας με την έννοια ότι ακούει μόνο έναν συγκεκριμένο αριθμό ανθρώπων και μπλοκάρει οτιδήποτε άλλο. Αυτό του δίνει μια περίεργη άποψη για τον κόσμο», σχολιάζε ο καθηγητής ψυχολογίας, Άντριαν Φούρναμ.

EPA/ALEXEY DRUZHINYN/POOL

Από όλα αυτά όμως σταθερά κυρίαρχη θέση έχει το γεγονός ότι o πόλεμος στην Ουκρανία δεν πηγαίνει σύμφωνα με το ιδανικό σενάριο, γεγονός που μπορεί να τον κάνει ακόμα πιο επικίνδυνο. Είναι αξιοσημείοτο ότι το υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου πλέον κάνει λόγο για αλλαγή της επιχειρησιακής προσέγγιση των ρωσικών δυνάεμων, προειδοποιώντας ότι πλέον ακολουθεί μια «στρατηγική φθοράς» θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερους θανάτους αμάχων.

«Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που το πρώτο ρωσικό όχημα πέρναγε τα ουκρανικά σύνορα, ο Πούτιν συμπεριφερόταν όχι μόνο κυνικά, επιθετικά και ανήθικα, αλλά και ορθολογικά», σχολιάζει το Reaction, υπογραμμίζοντας, ωστόσο, ότι πλέον έχει φτάσει σε ένα αδιέξοδο και, για μια φορά στην καριέρα του, δεν έχει προβλέψει για το κακό σενάριο.  

«Δεν πρέπει να υποτιμούμε την επίδραση στην προσωπικότητά του από την καταστροφική ανεπαρκή απόδοση του πολύτιμου στρατού του, τις άνευ προηγουμένου παγκόσμιες κυρώσεις που επιβλήθηκαν εναντίον του και την πρόκληση της διατήρησης του ψευδούς αφηγήματός του μεταξύ του ρωσικού πληθυσμού», συνεχίζει, προσθέτοντας ότι όσο μένει άθικτο το πυρηνικό του οπλοστάσιο ο Πούτιν οφείλει να επιστρέψει στον παλιό υπολογιστικό του εαυτό και να επινοήσει μια στρατηγική εξόδου από αυτόν τον πόλεμο.  

Παράλληλα, για πολλούς αυτή η παράλογη επιθετικότητα είναι η λογική επανάληψη της Ιστορίας. Ο Πούτιν ακολουθεί ένα καθιερωμένο μοτίβο, παρατηρεί ο λέκτορας στη Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία, Αλεξάντερ Τίτοφ, εξηγώντας πως δεν πρόκειται για παράλογη ενέργεια, αλλά για άλλη μια περίπτωση κατά την οποία επαναλαμβάνεται η Ιστορία. Ο εθνικισμός και η εμμονή μιας μεγάλης δύναμης με την ασφάλεια έχουν υπερισχύσει κάθε ανησυχίας για την οικονομία και την ευημερία του δικού της αλλά και των γειτονικών της λαών, υποστηρίζει, προσθέτοντας ότι η ασφάλεια αποτελεί ένα κοινό επιχείρημα για τον έλεγχο των «στρατηγικών» εδαφών.