Του Δημήτρη Χαραλάμπη
Ομότιμου καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης (ΕΕΠΕ)
Οι Ουκρανοί δεν αποτελούν έθνος, διακήρυξε ο Πούτιν ακολουθώντας την κατά Τραμπ εκδοχή της εναλλακτικής αλήθειας. Είναι αδελφοί Ρώσοι που πρέπει να ενσωματώσει ξανά η μητέρα Ρωσία, γιατί υποφέρουν από την καταπίεση «τοξικομανών ναζιστών». Δεν είναι η πρώτη φορά. Πέρα από το τσαρικό παρελθόν των πολλαπλών κατοχών του ουκρανικού εδάφους δύο φορές κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα η μητέρα Ρωσία προσέφερε τη στοργή της στον χωρίς ταυτότητα ουκρανικό λαό πριν την προχθεσινή επίθεση αγάπης της αδελφικής αγκαλιάς του Πούτιν.
Αρχικά, το 1922, όταν ο ερυθρός στρατός υπό την ηγεσία του Τρότσκι, στο πλαίσιο της επαναστατικής ερμηνείας του Λένιν για τα δικαιώματα αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων, κατακρεούργησε το αναρχικο-απελευθερωτικό κίνημα του Μάχνο, αφού το χρησιμοποίησε στην πρώτη φάση της επιβολής των μπολσεβίκων. [Ενδεικτικά τα έργα των Volin (Eichenbaum), 1977 και Archinoff, 1998].
Η δεύτερη και τρομακτικότερη έκφραση της αδελφικής αγάπης ήταν ο οργανωμένος από τον Στάλιν λιμός της Ουκρανίας το 1933 που στοίχισε στο λαό χωρίς ταυτότητα γύρω στα 4,5 εκατομμύρια νεκρούς (ενδεικτικά : Anne Applebaum : Ο κόκκινος λιμός. Ο πόλεμος του Στάλιν εναντίον της Ουκρανίας, Αθήνα 2019).
Αυτή τη φορά ο πόλεμος για την εξάλειψη της κρατικής οντότητας της Ουκρανίας και της εθνικής υπόστασης του ουκρανικού λαού είναι το πρώτο βήμα για τη ριζική αναθεώρηση της πραγματικότητας που προέκυψε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ακόμη και αυτής του μεταπολεμικού κόσμου.
Η επίθεση στην Ουκρανία είναι το πρώτο βήμα για τη γεωστρατηγική αναδιάρθρωση του κόσμου και μακροπρόθεσμα την κατάλυση της Δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα. Οι δυνάμεις της άρνησης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του υποκειμένου, της Δημοκρατίας, του Κράτους Δικαίου και των διεθνών θεσμών (ΟΗΕ, ΟΑΣΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης, Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο) αρνούνται να καταδικάσουν την εισβολή.
Η δικτατορία της επιτήρησης του μονοκομματικού ολοκληρωτισμού του Σι-Τζινπίνγκ, ο ολοκληρωτικός φανατικός ισλαμισμός του Ιράν και του Πακιστάν, ο έξαλλος εθνικισμός του Μόντι στην Ινδία αναγνωρίζουν την εισβολή ως την έμπρακτη ακύρωση του Διεθνούς Δικαίου, της ακεραιότητας των συνόρων και την προσπάθεια κατάλυσης της Δύσης. Ο «δικός» μας «επιτήδειος ουδέτερος» περιμένει τις εξελίξεις, αν και η επιτυχία του Πούτιν θα ήταν το καλύτερο που θα μπορούσε να συμβεί για το αναθεωρητικό νεο-οθωμανικό όραμα της ιστορικής παλινδρόμησης.
Όχι όμως μόνον αυτοί. Ο προηγούμενος και πιθανότατα και επόμενος Πρόεδρος των Η.Π.Α., ο πρώτος ψυχοπαθής απατεώνας που ανήλθε στο ανώτατο αξίωμα της Αμερικής, θαύμασε «την ευφυΐα» του Πούτιν που απέδειξε η εισβολή στην Ουκρανία, του οποίου την αξιοπιστία, εν αντιθέσει προς τις Υπηρεσίες του αμερικανικού κράτους, είχε αναγνωρίσει και χαιρετήσει δημόσια παλαιότερα. Με δηλώσεις τους άλλωστε ρεπουμπλικανοί γερουσιαστές και μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων υποστήριξαν ότι ο Τρυντό είναι πιο επικίνδυνος από τον Πούτιν αφού έσπασε το μπλόκο των φορτηγών των αντιεμβολιαστών στα σύνορα του Καναδά. Η εσωτερική διάβρωση της αμερικανικής Δημοκρατίας και του ορθού λόγου στο απόγειό της…
Η Ουκρανία είναι το πρώτο βήμα. Προφανώς ο πρωταρχικός στόχος είναι η φυσική εξόντωση του Προέδρου Ζελένσκι, ο διορισμός ενός Κουΐσλινγκ προέδρου από τον στενό κύκλο των ολιγαρχών της εμπιστοσύνης του Πούτιν, οι συνακόλουθες συμφωνίες ανακωχής και η μετατροπή της Ουκρανίας σε «αυτόνομη» ρωσική επαρχία, ή σε κράτος- δορυφόρο της Ρωσίας, όπως η Λευκορωσία. Σχέδιο που η αντίσταση του ουκρανικού λαού φαίνεται να τορπιλίζει.
Το επόμενο βήμα αυτής της, για πολλούς ακατανόητης πολεμικής επιχείρησης του Πούτιν, έχει ως στόχο την Ευρώπη. Όχι απλώς την τέως υπό σοβιετικό έλεγχο ανατολική Ευρώπη, αλλά το σύνολο της Ευρώπης, την οποία έχει ήδη απειλήσει με πυρηνική επίθεση, αν αντιδράσει. Το γιγάντιο προσφυγικό κύμα, που θα είναι το αποτέλεσμα του πολέμου, είναι παράπλευρη, αλλά ουσιαστική επιπλέον εκβιαστική κίνηση κατά της Ευρώπης. Αυτή τη φορά η Ευρώπη δεν μπορεί να κλείσει τα σύνορά της. Αν το έκανε αυτό θα σήμαινε την πανηγυρική αναγνώριση και αποδοχή των όρων υποταγής που της θέτει η επίθεση στην Ουκρανία.
Ο στόχος της αναθεώρησης του μετασοβιετικού κόσμου είναι, κατά τη γνώμη μου, η φινλανδοποίηση της Ευρώπης. Δεν είναι ο άμεσος στόχος, αλλά για να υλοποιηθεί δεν πρέπει να καθυστερήσει. Ο Πούτιν είναι 70 ετών και θέλει ασφαλώς να ταυτίσει την αναθεώρηση της ιστορίας με το όνομά του. Ο Πούτιν δεν έχει άπλετο χρόνο και προφανώς θεωρεί την ιστορική ευκαιρία δεδομένη. Σύμφωνα με αυτή τη λογική της εκμετάλλευσης της ιστορικής συγκυρίας για την αναθεώρηση του μετασοβιετικού, αλλά και του μεταπολεμικού κόσμου η Αμερική παραπαίει λόγω της εσωτερικής κοινωνικής πόλωσης, βρίσκεται σε αδυναμία να συνεχίσει την πολεμική ένταση που έχει κρατήσει ήδη 20 χρόνια και ιδιαίτερα μετά το φιάσκο της αποχώρησης από το Αφγανιστάν. Την ίδια ώρα η Κίνα σταδιακά εκτοπίζει την Αμερική από τη θέση της κεντρικής παγκόσμιας δύναμης. Θέση που θα μπορούσε, μετά την επιτυχία της φινλανδοποίησης της Ευρώπης, να πάρει ένας αντιδημοκρατικός νεο-ιμπεριαλιστικός άξονας Ρωσίας – Κίνας. Μέσα από αυτή την οπτική, η Ευρώπη είναι πλούσια, αλλά στρατιωτικά αδύνατη χωρίς κάποια προοπτική κοινωνικής υποστήριξης του πυρηνικού, αλλά και του συμβατικού επανεξοπλισμού της, ύστερα από 70 χρόνια ευημερίας και ειρήνης, ενώ η εσωτερική συνοχή της μετά την κρίση του 2010 και η συνοχή του ευρω-ατλαντικού άξονα μετά την προεδρία Τραμπ κλυδωνίζονται.
Δεν νομίζω ότι ο Πούτιν έχει αλλάξει, όπως λέγεται. Απλώς περίμενε τη σταδιακή αλλαγή των γεωπολιτικών συνθηκών που αντιμετώπισε όταν διαδέχτηκε τον Γέλτσιν για να δρομολογήσει την αναθεώρηση της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Περίμενε την ιστορική ευκαιρία. Ιδιαίτερα μετά την καθόλα επιτυχημένη πρόβα τζενεράλε της ενσωμάτωσης της Κριμαίας το 2014 και του οκταετούς πολέμου στις αποσχισθείσες περιοχές του Ντονμπάς, η απουσία πραγματικής αντίδρασης λειτούργησε ως πράσινο φως.
Η πρόσφατη θεατρική επίδειξη δύναμης μέσω του δημόσιου εξευτελισμού του αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών της Ρωσίας και μέσω αυτού και του συνόλου του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας στο σκηνικό που οργανώθηκε στην αίθουσα του Τάγματος της Αγίας Αικατερίνης στο Κρεμλίνο, έδειξε στους πάντες την σημερινή πολιτική πραγματικότητα της σταδιακής μετατροπής της Ρωσίας σε δικτατορία.
Γίνεται επιτέλους αντιληπτό στην Ευρώπη, τι τεράστιο λάθος και αφελής στάση ήταν η ουσιαστική εθελοτυφλία μπροστά στην πραγματικότητα της πουτινικής οργάνωσης της εξουσίας. Ήτοι της συνεχούς νόθευσης των εκλογικών αποτελεσμάτων, των δολοφονιών δημοσιογράφων (εκ των οποίων η πιο γνωστή είναι η Άννα Πολιτόσκαγια) και αντιφρονούντων στο εσωτερικό (Μπόρις Ναμτσόφ κ.α.) και το εξωτερικό (Αλεξάντερ Λιτβινένκο κ.α.), της απόλυτη περιφρόνησης της ανθρώπινης ζωής, είτε επρόκειτο για το πλήρωμα του υποβρυχίου «Κούρσκ» τo 2000, είτε επρόκειτο για τον θάνατο των ομήρων που κρατούσαν ισλαμιστές τσετσένοι τρομοκράτες στο θέατρο στη Μόσχα το 2002 και στο σχολείο του Μπεσλάν το 2004, ή για την σκηνοθεσία τρομοκρατικών επιθέσεων στη Μόσχα το 1999 για να δικαιολογηθεί ο πόλεμος και οι σφαγές στην Τσετσενία και η ανάθεση της ηγεσίας της Τσετσενίας σε έναν ψυχοπαθή δολοφόνο, τον Ραμζάν Καντίροφ.
Το «Λοντονγκράντ» άλλωστε είναι το πιο ενδεικτικό φαινόμενο και της δυτικής συστημικής διαφθοράς που υποστήριξε την οικονομική εξουσία των ολιγαρχών, στο πλαίσιο των παθογενειών της παγκοσμιοποίησης της συναίνεσης της Ουάσιγκτον, που σταδιακά ανατρέπεται πλέον.
Όσον αφορά δε την επίδραση των αρχικών διστακτικών, ατομικά στοχευμένων, οικονομικών κυρώσεων, οι συλλήψεις, καταδίκες (Μιχαήλ Χοντορκόφσκι), δολοφονίες (Μπόρις Μπερεζόφσκι) κλπ. των ολιγαρχών που τόλμησαν να τον αμφισβητήσουν είναι ενδεικτικές για το βάρος επιρροής που έχουν για τον Πούτιν οι προσωπικές οικονομικές κυρώσεις στην κλεπτοκρατική ολιγαρχία της Ρωσίας. Μιας οικονομικής ολιγαρχίας που τελεί υπό την αναίρεση της θέλησης του πραγματικού αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών και των ειδικών δυνάμεων.
Η Κίνα δεν διαφοροποιείται. Η αναθεώρηση του μεταπολεμικού κόσμου μέσα αρχικά από τον «νέο κόσμο του μεταξιού» είναι για τη μονοκομματική δικτατορία της επιτήρησης του Σι-Τζινγκπίνγκ ο στόχος. Η Κίνα έχει όμως μια πολύ πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική. Παρατηρεί τις εξελίξεις στην Ουκρανία και δεν βιάζεται. Άλλωστε ο Σι δεν χρειάζεται να προχωρήσει σε περιπέτειες. Αρκεί να περιμένει της επανεκλογή του Τράμπ, ή κάποιου κλώνου του. Το πρώτο που θα κάνει ο Τράμπ θα είναι η αναδίπλωση της Αμερικής στην Ευρώπη, η de facto, ή/και de jure έξοδος των Η.Π.Α. από το ΝΑΤΟ και η εγκατάλειψη της Ταϊβάν.
Η κατάσταση της Ευρωπαϊκή Ένωσης αναδεικνύεται με τον πιο καθαρό τρόπο από τη θέση της ισχυρότερης χώρας της, της Γερμανίας. Η περίοδος Σρέντερ (η μοναδική περίπτωση τέως καγκελάριου που εξελίχτηκε σε αμειβόμενο όργανο του Πούτιν) και στη συνέχεια, με φοβερή συνέπεια, η 16ετία της Μέρκελ, επέβαλαν μεν την οικονομικο-πολιτική κυριαρχία της Γερμανίας εντός της Ένωσης και την πρωτοκαθεδρία της στο εξωκοινοτικό εμπόριο, αλλά κατέστησαν τη Γερμανία εξαρτημένη ενεργειακά από τη Ρωσία και εξαρτημένη από την κινέζικη παραγωγή και την κινεζική αγορά συμπαρασύροντας και την υπόλοιπη Ευρώπη.
Συγχρόνως, η διάβρωση της Δημοκρατίας, κυρίως λόγω της έξαρσης της ανισότητας τα τελευταία 40 χρόνια, ενδυνάμωσε τις εσωτερικές αντιδημοκρατικές τάσεις και έκαμψε τις αντιστάσεις απέναντι στην εξωτερική αντιδημοκρατική πίεση. Άλλωστε η ανισότητα, η υπερσυγκέντρωση του κεφαλαίου και του πλούτου, η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους, η ένταση της κοινωνικής περιθωριοποίησης και η συρρίκνωση των μεσαίων τάξεων καθιστούν τις δημοκρατικές-καπιταλιστικές κοινωνίες όλο και πιο ευάλωτες και εκβιάσιμες. Η συγκέντρωση του πλούτου περιορίζει τις οικονομικές αντοχές του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας και καθιστά τις αναγκαίες οικονομικές θυσίες που απαιτεί η συνεπής εφαρμογή οικονομικών κυρώσεων εναντίον του καθεστώτος Πούτιν πολύ δύσκολα εφαρμόσιμες και ίσως και πολιτικά επικίνδυνες, λόγω της εκμετάλλευσης των συνεπειών αυτών των πολιτικών από την τόσο φιλική προς τον Πούτιν Άκρα Δεξιά.
Συγχρόνως τα 70 χρόνια ειρήνης στην Ευρώπη (στην Αμερική τα πράγματα είναι διαφορετικά, αλλά εκεί έχει επέλθει η κούραση της μακροχρόνιας εμπόλεμης κατάστασης) έχει καταστήσει την προοπτική ενός πολέμου, ή ακόμη και την προοπτική του αναγκαίου επανεξοπλισμού των ευρωπαϊκών κρατών για την ανάσχεση των απειλών και των εκβιασμών του Πούτιν συνθήκη εξωπραγματική για τον μέσο ευρωπαίο πολίτη.
Όμως η ανέλπιστα σκληρή αντίσταση της Ουκρανίας στην αφόρητη βία της εισβολής και η μέρα με τη μέρα κατανόηση της πραγματικότητας και του εύρους του εκβιασμού και του τρομακτικού αναθεωρητισμού του Πούτιν δείχνουν να συνεφέρουν την Ευρώπη από τις φαντασιώσεις και τις αυταπάτες της.
Η ένταξη, έστω και επιλεκτικά στην αρχή, του τραπεζικού συστήματος SWIFT στο οπλοστάσιο των κυρώσεων, η απόφαση για όχι μόνο οικονομική, αλλά και για εξοπλιστική βοήθεια προς την Ουκρανία, η επανάκαμψη της σύσφιξης της ευρωατλαντικής συμμαχίας και η κατανόηση ότι ενώπιον του κόσμου της άρνησης της Δημοκρατίας η ήπια δύναμη δεν είναι αρκετή για να προασπίσει και να προστατεύσει δικαιώματα και ελευθερίες φαίνεται να ανατρέπουν την ιδανική ιστορική ευκαιρία του Πούτιν.
Φαίνεται, ότι τελικά «ο πόλεμος του Πούτιν», όπως πολύ ορθά ονόμασε την εισβολή στην Ουκρανία ο γερμανός καγκελάριος Σολτς, θα ξυπνήσει την Ευρώπη και τελικά θα ορίσει και το αποτέλεσμα του πολέμου. Ίσως τελικά να οδηγήσει και στην αλλαγή του κοινωνικοοικονομικού παραδείγματος.
Πιστεύω, ότι μια εικόνα θα σημειώσει συμβολικά και γι’ αυτό πραγματικά αυτόν τον πόλεμο και την ιστορική αποτυχία της στοχοθεσίας του: Η λιτή μορφή ενός κωμικού της τηλεόρασης, ενός απλού καθημερινού ανθρώπου απέναντι στη τρέλα της σκηνοθεσίας του υποτιθέμενου μεγαλείου της βίας μέσα από τις χρυσές πόρτες που ανοιγοκλείνουν οι εξωπραγματικές φιγούρες των φρουρών του Κρεμλίνου.
Η εικόνα στην τηλεόραση αυτού του απλού ανθρώπου με την γκριζοπράσινη φανέλα που βρήκε το θάρρος να βρεθεί, ένας κωμικός στο κέντρο της τραγωδίας, στο ανέλπιστο ύψος της ανθρωπιάς απέναντι στην ωμή βία της άρνησης της ανθρώπινης υπόστασης.
Ταυτιζόμενος έτσι με την ύπαρξη ενός ολόκληρου λαού που σήμερα υπερασπίζεται τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
