Του Νίκου Ταμπακίδη
πρώην δημάρχου Αγίων Αναργύρων,
πρώην γενικού γραμματέα Ιονίων Νήσων
Στη σύγχρονη εποχή που ζούμε, οι κλιματικές αλλαγές ως συνέπεια της κλιματικής κρίσης, μας υποχρεώνουν για την αντιμετώπιση των έντονων καιρικών φαινομένων, να οργανώσουμε ένα σύγχρονο σύστημα «Πολιτικής Προστασίας».
Για πρώτη φορά το 1963, ο καθηγητής Edward Lorenz περιέγραψε τα καιρικά φαινόμενα ως χαοτικά μη γραμμικά συστήματα. Αυτή η ιδιότητα είναι γνωστή ως «το φαινόμενο της πεταλούδας».
Σε ένα σύγχρονο κράτος, το πρόβλημα των ακραίων καιρικών φαινομένων θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ενιαία, μέσα από ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο διαχείρισης, και όχι με μεμονωμένες και ασύνδετες υπηρεσίες και δράσεις πρόληψης ή καταστολής.
Νομίζω ότι η προσέγγιση, μεταξύ άλλων παραμέτρων, πρέπει να περιλαμβάνει κυρίως τα εξής:
- Συστημική προσέγγιση
- Διαλειτουργικότητα
- Αποφυγή λύσης λάθος προβλήματος
Συστημική προσέγγιση
Μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο η ανθρωπότητα περνάει από τη Μηχανιστική Εποχή (1700-1950) στη Συστημική Εποχή. Στη Μηχανιστική Εποχή τα προβλήματα ήταν μικρότερα σε μέγεθος και κλίμακα. Επίσης τα περισσότερα ήταν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και μπορούσαν να επιλυθούν μεμονωμένα. Αυτό δεν ισχύει πλέον. Η μετάβαση στη συστημική εποχή επηρεάζει κάθε πλευρά της ζωής μας.
Είναι λάθος να επιμένουμε να σχεδιάζουμε και να διοικούμε τους οργανισμούς (Υπουργεία, Περιφέρειες, Δήμοι) σαν να ήταν απλές μηχανές, ενώ αυτά λειτουργούν ως σύνθετα συστήματα.
Σήμερα ο κόσμος είναι τόσο συνδεδεμένος γεωγραφικά και χρονικά που οποιοδήποτε γεγονός σε ολόκληρο τον πλανήτη μπορεί ενδεχομένως να επηρεάσει άλλα γεγονότα με τρόπους που ελάχιστα κατανοούμε.
Ζούμε πλέον τη Συστημική Εποχή.
Έτσι η υπόθεση ενός κόσμου απόλυτα οριοθετημένου στο χώρο και τον χρόνο δεν ισχύει πια.
Στη συστημική εποχή είναι σημαντικό να ορίζουμε με σαφήνεια και να προσεγγίζουμε με συστημική σκέψη το “υπό μελέτη σύστημα”, χωρίς να το χωρίζουμε σε μικρά απομονωμένα μέρη.
Διαλειτουργικότητα
Είναι πολύ σημαντικό να γίνει σαφές ότι η διαλειτουργικότητα επιβάλλει ενιαία λειτουργικά χαρακτηριστικά και αποτελεί – έστω και αφανώς- προϋπόθεση για να διαθέτει στην πράξη ένα σύστημα τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών!
Η έλλειψη διαλειτουργικότητας κάνει πολύ δύσκολη την αποτελεσματική συνεργασία (και άρα και τη δυνατότητα δικτυακής λειτουργίας) μεταξύ διοικητικών δομών (οι Υπηρεσίες δε «μιλούν» μεταξύ τους).
Η εμπειρία από τη λειτουργία διοικητικών δομών στη χώρα μας είναι πως υπάρχουν σημαντικότατες διαφορές μεταξύ του τρόπου που οι μηχανισμοί των διαφόρων δομών ορίζουν, συλλέγουν, επεξεργάζονται και χρησιμοποιούν τα διάφορα στοιχεία.
Είναι πολύ σημαντικό να γίνει σαφές πως η διαλειτουργικότητα επιβάλλει ενιαία λειτουργικά χαρακτηριστικά μεταξύ συνεργαζόμενων συστημάτων.
Ένας τομέας όπου μπορεί εύκολα να αποδειχθεί ότι η διαλειτουργικότητα υποστηρίζει τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών είναι ο Τομέας της Πολιτικής Προστασίας, ο οποίος μάλιστα αποτελεί έναν απαιτητικό και κρίσιμο χώρο δοκιμασίας και αξιολόγησης της Δημόσιας Διοίκησης και της Αυτοδιοίκησης.
Δεν υπάρχει ένας αξιόπιστος φορέας καταγραφής, διαχείρισης και αξιολόγησης των λειτουργικών διαδικασιών για όλες τις φάσεις διαχείρισης των ακραίων καιρικών φαινομένων και αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στη λειτουργία και το συντονισμό όλων των αρμόδιων φορέων, εφόσον οι υπηρεσίες αυτές δε «μιλούν» μεταξύ τους.
Σε όλα, λοιπόν, τα σοβαρά σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών πρέπει να υπάρχει αναλυτική περιγραφή των ενεργειών και δράσεων που αφορούν σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Αποφυγή λύσης λάθος προβλήματος
Η ικανότητα αναγνώρισης της ύπαρξης και διατύπωσης του σωστού προβλήματος και της εφαρμογής των κατάλληλων λύσεων είναι το πραγματικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που διακρίνει άτομα, οργανισμούς και κοινωνίες.
Ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνουμε ή ορίζουμε ένα πρόβλημα, στην περίπτωσή μας η διαχείριση των ακραίων καιρικών φαινομένων, οι ενέργειες που κάνουμε και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούμε για να δικαιολογήσουμε τις ενέργειες αυτές, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους.
Ο μεγάλος κίνδυνος είναι να επιλύσουμε σωστά το λάθος πρόβλημα!
Λέγεται ότι όταν ο Albert Einstein ρωτήθηκε τι τον βοήθησε περισσότερο να διατυπώσει τη θεωρία της σχετικότητας απάντησε: «Η ανακάλυψη του τρόπου να διατυπώσω το πρόβλημα».
O Στρατηγός H. Norman Schwartzkopf είχε δηλώσει: «Αφότου ζύγισα πολλά σχέδια (για τη διεξαγωγή του πολέμου του Κόλπου το 1992), για περισσότερες από 4 ώρες, συνειδητοποίησα πως έθετα την ερώτηση με λάθος τρόπο»
Για να ορίσουμε σωστά το πρόβλημα της διαχείρισης των ακραίων καιρικών φαινομένων πρέπει:
- Να συμπεριλάβουμε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στην ανάλυση του προβλήματος.
- Να δημιουργήσουμε ένα ευρύ φάσμα επιλογών από το οποίο θα επιλέξουμε.
- Να θέσουμε με ευρύτητα τα όρια του προβλήματος.
- Να προσεγγίσουμε το πρόβλημα συστημικά, δηλαδή να εξετάζουμε το ευρύτερο σύστημα στο οποίο βρίσκεται το πρόβλημα, δίχως να το χωρίζουμε σε μικρά απομονωμένα μέρη.
Με βάση τα παραπάνω, είναι αυτονόητο ότι οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση της διαχείρισης των ακραίων καιρικών φαινομένων, θα είναι ημιτελής (μια από τα ίδια), αφού πρώτα δεν ορίσουμε σωστά το πρόβλημα, πάντα με συστημική προσέγγιση και δε λύσουμε το ζήτημα της διαλειτουργικότητας στο χώρο της Δημόσιας Διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
