Της Ιωάννας Βαρδαλαχάκη
 [email protected]

Στις 7 Οκτωβρίου, η Γιούλια Πσιουένμπσκα διάβασε από μια αίθουσα στη Βαρσοβία την ετυμηγορία που «ήχησε» σε ολόκληρη την ΕΕ. Με λίγες προτάσεις, η επικεφαλής του συνταγματικού δικαστηρίου της Πολωνίας δήλωσε ότι βασικά στοιχεία του δικαίου της Ευρωπαϊκής  Ένωσης «δεν ήταν συμβατά» με το σύνταγμα της χώρας της.

Μετά την ένταση για το πολωνικό θέμα στην Ευρωβουλή, οι ηγέτες της ΕΕ τοποθετήθηκαν σχετικά στη Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να βρουν μια απάντηση-διέξοδο στην πρόκληση της Πολωνίας. Η απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου έχει δημιουργήσει εντάσεις και ρήγματα στην ΕΕ.

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις

Πολλοί βλέπουν στην Πολωνία αυτό που είπε ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου, ότι «παίζει με τη φωτιά».

Η Ουγγαρία, από την άλλη, υποστήριξε την Πολωνία ότι το εθνικό δίκαιο τελικά υπερέχει των ευρωπαϊκών κανόνων. Μάλιστα σε φυλοκυβερνητική συγκέντρωση που έγινε το Σάββατο στη Βουδαπέστη, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν κατήγγειλε τη στάση της ΕΕ απέναντι στη χώρα του και την Πολωνία, παρομοιάζοντάς με τη στάση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Υπάρχει και η ήπια προσέγγιση της Άνγκελα Μέρκελ που θέλει περισσότερο διάλογο. Σύμφωνα με το Euractiv, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία πίεσαν για διάλογο κατά τη διάρκεια των συζητήσεων στις Βρυξέλλες.

Πιο ξεκάθαρο ήταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο δήλωσε ότι το δικαστήριο μετατράπηκε «σε εργαλείο νομιμοποίησης των παράνομων δραστηριοτήτων των αρχών» και κάλεσε τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ να ενεργήσουν, ζητώντας να μην διατεθούν τα χρήματα των φορολογουμένων της ΕΕ σε εκείνους που «υπονομεύουν κατάφωρα, σκόπιμα και συστηματικά» τις ευρωπαϊκές αξίες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όμως δεν έχει λάβει ξεκάθαρα μηνύματα για το πώς να ενεργήσει σε αυτή την κατάσταση. Ανάμεσα στα μέτρα που εξετάζει είναι η ενεργοποίηση του μηχανισμού που συνδέει την εκταμίευση κονδυλίων της ΕΕ με το κράτος δικαίου. Όμως διστάζει, με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Νταβίντ Σασόλι ναέχει ζητήσει από τις νομικές υπηρεσίες της Ευρωβουλής να κινηθούν νομικά κατά της Κομισιόν για την μη ενεργοποίηση του μηχανισμού αιρεσιμότητας στο θέμα της Πολωνίας.

Από μεγάλη επιτυχία της ΕΕ σε «πολίτης δεύτερης κατηγορίας»

Για μια χώρα που κάποτε θεωρούνταν η μεγάλη επιτυχία της επέκτασης της ΕΕ στα ανατολικά, είναι μια εντυπωσιακή ανατροπή. Η είσοδος της Πολωνίας στην ΕΕ το 2004 βοήθησε να οδηγήσει σε οικονομική άνθηση στο έθνος της Κεντρικής Ευρώπης που ακολούθησε ένα από τα μεγαλύτερα σερί ανάπτυξης στον κόσμο. Και έδωσε σε μια χώρα που είχε αντέξει 40 χρόνια πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα την ευκαιρία να ενσωματωθεί σταθερά με τους δυτικούς εταίρους της, σχολιάζουν οι Financial Times.

Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, παρατηρούνται δύο τάσεις στην Πολωνία, από τη μία η χώρα διαφωνεί συνεχώς με το ευρωπαϊκό πνεύμα και από την άλλη η πολωνική υποστήριξη για ένταξη στην ΕΕ είναι σχεδόν στο 90%.

Όσον αφορά το πρώτο, δεν είναι η πρώτη φορά που η Πολωνία εισέρχεται σε τροχιά σύγκρουσης με τις Βρυξέλλες.  Η διάθεση αντιπαράθεσης ξεκίνησε με την άνοδο στην εξουσία του συντηρητικού-εθνικιστικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) του Γιάροσλαβ Κατσίνσκι το 2015.

Στο καρνέ των συγκρούσεων μεταξύ των δύο πλευρών αναγράφονται θέματα όπως η μετανάστευση, πιο πρόσφατα τα δικαιώματα της κοινότητας LGBT και φυσικά το κράτος δικαίου. «Είναι η πιο θεμελιώδης πρόκληση για την έννομη τάξη της ΕΕ που μπορεί να φανταστεί κανείς», σχολιάζει ο καθηγητής πολιτικών επιστημών και δικαίου στο Πανεπιστήμιο Rutgers, Ντάνιελ Κέλεμεν. «Το θέμα που διακυβεύεται εδώ είναι αν η ΕΕ μπορεί να περιμένει και να απαιτήσει από τα κράτη μέλη της να έχουν ανεξάρτητες δικαστικές αρχές και να τηρούν τις θεμελιώδεις αρχές του κράτους δικαίου. Αυτή είναι η ίδια η ραχοκοκαλιά της ΕΕ», προσθέτει.

Όσον αφορά το δεύτερο,οι Πολωνοί επιθυμούν την παραμονή στην ΕΕ, παρά τις ανησυχίες που έχει προκαλέσει το σχίσμα μεταξύ Βρυξελλών και Βαρσοβίας. Οι Πολωνοί «ψηφίζουν» ΕΕ κυρίως για δύο λόγους, για την εθνική ασφάλεια και την οικονομία, εξηγεί ο Σλάβομιρ Σιερακόφσκι σε άρθρο του στο Project Syndicate.

Η ΕΕ θεωρείται ευρέως ως ο εγγυητής της ανεξαρτησίας της Πολωνίας, η οποία επί αιώνες απειλείται από τις ρωσικές ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες. Οι Πολωνοί βλέπουν στην Ουκρανία τη δική τους μοίρα αν δεν ανήκαν στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Ομοίως, οι Πολωνοί βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ΕΕ για την οικονομική ανάπτυξη. Το 1989, η Ουκρανία είχε υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από την Πολωνία. Σήμερα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ουκρανίας (με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) είναι 13.060 δολ. , ενώ της Πολωνίας είναι 34.265 δολ. Εάν η Πολωνία είχε ακολουθήσει τον ουκρανικό δρόμο, η οικονομία της θα είχε επί του παρόντος τα ίδια επίπεδα με το 2001.

Οι Μίροσλαβ Γκρονίκι και Λούντουικ Κοτέτσκι του European Financial Congress υπολογίζουν ότι από την ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ τον Μάιο του 2004 έως τον Ιούλιο του 2021, η χώρα έλαβε περισσότερα από 206,8 δισεκατομμύρια από το Ταμείο Συνοχής. Το ποσό αυτό είναι περισσότερο από το διπλάσιο του συνολικού προϋπολογισμού της χώρας για το 2021. Επίσης, η κυβέρνηση του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνης (PiS) έχει διαπραγματευτεί 160 δισεκατομμύρια ευρώ για την Πολωνία τα επόμενα επτά χρόνια. Επομένως η χώρα πιθανότατα θα παραμείνει ο μεγαλύτερος δικαιούχος κονδυλίων της ΕΕ.

Το Polexit

Καθώς ανεβαίνουν όμως οι τόνοι μεταξύ Βαρσοβίας και Βρυξελλών, οι αντίπαλοι του PiS τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό έχουν αρχίσει να αμφισβητούν το τι σημαίνει αυτή η διαμάζη για το μακροπρόθεσμο μέλλον της Πολωνίας στην ΕΕ. Ο Γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Κλεμάν Μπον, δήλωσε ότι η απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου εγείρει τον κίνδυνο μιας «de facto εξόδου».  

Γερμανοί αναλυτές θεωρούν επίσης  ότι η έξοδος είναι η μόνη λογική συνέπεια, επειδή η δικαστική απόφαση ουσιαστικά καθιστά το πολωνικό σύνταγμα ασυμβίβαστο με τις Συνθήκες της ΕΕ. Παρόμοιες προειδοποιήσεις για Polexit επαναλήφθηκαν από τη μεγαλύτερη παράταξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ). Η πολωνική αντιπολίτευση επίσης, με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο του Συμβουλίου της ΕΕ Ντόναλντ Τουσκ, υιοθέτησε αυτή τη ρητορική και οργάνωσε μαζικές διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα.

Η κυβέρνηση της Πολωνίας αρνείται ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος Polexit, με τους περισσότερους αναλυτές να μην θεωρούν επίσης πιθανή την έξοδο.

Προς το παρόν η συζήτηση είναι «περισσότερο δημοσιογραφική παρά πολιτική», όπως αναφέρει ο συντάκτης του δεξιού περιοδικού Do Rzeczy, Πάβελ Λιζίτσκι, τονίζοντας ότι αυτό θα μπορούσε να αλλάξει εάν συνεχιστούν οι εντάσεις μεταξύ Βαρσοβίας και Βρυξελλών. «Εάν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή η ΕΕ δηλώσουν πραγματικά ότι τα χρήματα από το ταμείο ανάκαμψης δεν πρέπει να πάνε στην Πολωνία. . . τότε ποιος ξέρει αν η ιδέα της αποχώρησης από την ΕΕ δεν γίνει κάτι πραγματικό», λέει χαρακτηριστικά στου FT. 

«Η Πολωνία δεν πρόκειται να αποχωρήσει από το μπλοκ», λέει από την πλευρά του ο νομικός εμπειρογνώμονας στο Democracy Reporting International, Γιακούμπ Γιαρατσέφσκι. «Αλλά αυτό που θα μπορούσε να συμβεί είναι να γίνει πολίτης δεύτερης κατηγορίας με τις δικές του αποφάσεις», προειδοποιεί.