Η Παιδεία (για την ακρίβεια η οργανωμένη μορφή της η εκπαίδευση) παρέχει ή πρέπει να παρέχει τα εφόδια και τις δεξιότητες στον εκπαιδευόμενο, ούτως ώστε να μπορεί να τις υποβάλλει σε κριτική εξέταση.

Ο βασικός προσανατολισμός της είναι ή πρέπει να είναι να ενισχύει τη δυνατότητα επιλογής του ατόμου, να αναζητά μετά από κάθε γιατί, «το γιατί των γιατί», να μη δέχεται εύκολα και αβασάνιστα απαντήσεις που δίνουν πρόχειρα μια εξήγηση, που φροντίζει πιο πολύ να βολεύει απ' το να φωτίζει.

Γιατί τα γράφω αυτά; Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε μάρτυρες ενός σίριαλ για τα βιβλία της Ιστορίας της Στ' Δημοτικού, με αφορμή τις αντιδράσεις της Εκκλησίας, πολιτών, αλλά και βουλευτών που ισχυρίζονται ότι στόχος του βιβλίου είναι η «αποεθνοποίηση και αποχριστιανοποίηση της Ιστορίας», ενώ οι καθ' ύλην αρμόδιοι, οι ιστορικοί, θεωρούν ότι πρέπει να παρουσιάσουν την Ιστορία, βασιζόμενοι στις πηγές, με τρόπο αποστασιοποιημένο από συναισθηματισμούς και εθνικούς μύθους. Προσοχή, μύθους, κι όχι στοιχεία που περιβάλλονται με την αχλύ του θρύλου, αφού η σφυρηλάτηση συλλογικής ταυτότητας έχει ανάγκη κι από τέτοια, αν και η Ιστορία δεν εκδίδει πιστοποιητικά εθνοφροσύνης ή εθνοπρέπειας...

Η επίθεση κατά του βιβλίου δεν αφορά τόσο το επιστημονικό του περιεχόμενο, όσο την εθνο-εκπαιδευτική του αποτελεσματικότητα, και τούτο φαίνεται κι από τα επιχειρήματα των αντιδρούντων πως «Οι Ελληνες κινδυνεύουν να στερηθούν την εθνική τους αυτοσυνειδησία». Ομως, αυτή η συνείδηση έχει ανάγκη από δεκανίκια; Δόξα τη Ιστορίη έχουμε πολλούς και ποικίλους λόγους να φουσκώνουμε από εθνική υπερηφάνια, και η φιλοπατρία δεν είναι ανάγκη να στηρίζεται μόνο σε μια εξιδανικευμένη εικόνα, δεν είναι ανάγκη να φουντώνουν της καρδιάς οι προτιμήσεις από εξηγήσεις που ρίχνουνε με ευκολία το φταίξιμο σε κάποιους, μα ποτέ σε μας τους ίδιους.

Από την άλλη, η ουδετερότητα εκφράσεων, στην προσπάθεια να μην τρομοκρατηθούν οι μαθητές από τη ροή του αίματος, τις μάχες και τις συγκρούσεις, όπως στο κεφάλαιο για τη Μικρασιατική Καταστροφή «συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα» ή «Οι Ελληνες, το 1940-41, απομακρύνουν τα ιταλικά στρατεύματα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα», μόνο άστοχη μπορεί να χαρακτηριστεί, καθώς όσο δεν βοηθά στη γνώση του παρελθόντος ο εξωραϊσμός, άλλο τόσο η υποτίμηση των συγκρούσεων δεν προσφέρει καλή υπηρεσία.

Δεν είμαι ιστορικός, δεν ξέρω αν υπάρχει αντικειμενική Ιστορία, κατά τις πηγές δεν υπήρξε κρυφό σχολείο (παρά τον εξαίσιο πίνακα του Γύζη), αλλά το βασικό είναι το «φανερό» να λειτουργεί κατά τρόπο που να δημιουργεί άτομα με κριτική σκέψη.

K.T.