Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ο Αθανάσιος Παπανδρόπουλος
Ψηλός, επιβλητικός, με μάλλον αγέρωχο ύφος, ο σερ Ματ Ρίντλεϊ είναι μια πολυσύνθετη προσωπικότητα και παράφορος εραστής της ελευθερίας. Και αυτή του την αγάπη για την ελευθερία, όπως μας λέει ο ίδιος, την οφείλει στα… πουλιά. «Πολύ νέος ασχολήθηκα με την ορνιθολογία και μελετώντας τα πουλιά, συνειδητοποίησα τον τεράστιο ρόλο που παίζει στη ζωή μας η αυθόρμητη τάξη πραγμάτων. Τα πουλιά», υπογραμμίζει, «έχουν μια μοναδική ικανότητα να συντονίζονται χωρίς καμιάν απολύτως παρέμβαση τρίτου μέρους. Γιατί το ίδιο δεν μπορεί να γίνει και με τους ανθρώπους;». Προσθέτει δε ότι «η μελέτη των πουλιών με βοήθησε πολύ στην κατανόηση των λαθών μας για εμάς τους ανθρώπους. Η πολυπλοκότητα της ζωής θα ήταν ευκολότερα προσβάσιμη αν οι άνθρωποι είχαν μεγάλα περιθώρια ελευθερίας» και αναφέρεται στο έργο του Φρίντριχ φον Χάγεκ.
Πέρα από την ορνιθολογία, ο σερ Ματ Ρίντλεϊ ασχολήθηκε με την επιστημονική δημοσιογραφία εννέα χρόνια στον «Economist», υπήρξε τραπεζίτης, καθηγητής και τώρα απολαμβάνει τη φήμη και επιτυχία του ως συγγραφέας. Τα βιβλία του, με πρώτο την «Ορθολογική Αισιοδοξία» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), έχουν πουλήσει πάνω από δύο εκατομμύρια αντίτυπα, είναι μεταφρασμένα σε τριάντα μία γλώσσες και έχουν αποσπάσει σημαντικά διεθνή βραβεία. Σήμερα, σημαντικό είναι το τελευταίο βιβλίο του Βρετανού συγγραφέα και πρώην μέλους της Βουλής των Λόρδων, με τίτλο «Πώς δουλεύει η καινοτομία και γιατί αναπτύσσεται εν ελευθερία».
Δηλώνοντας ορθολογικά αισιόδοξος με βάση επαρκή ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα που προκύπτουν από την ανθρώπινη ιστορία και την πορεία της ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η ευημερία των ανθρώπων, παρά κάποιες προσωρινές οπισθοδρομήσεις, συνεχώς αυξάνεται. Και η ανοδική αυτή πορεία, κατά πρώτο λόγο, οφείλεται στην τάση των ανθρώπων να καινοτομούν αναζητώντας λύσεις σε προβλήματά τους, ενώ στη συνέχεια οι καινοτομίες αυτές διαχέονται με τη διερεύνηση των δικτύων αλληλεπίδρασης των κοινωνιών μέσα από τις εμπορικές συναλλαγές και τις διασταυρώσεις ιδεών. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, ο Ματ Ρίντλεϊ, χωρίς να παραβλέπει τοπικές αποκλίσεις ή πρόσκαιρες στρεβλώσεις, επιχειρεί να δείξει ότι ο μο ναδικός ενοποιητικός παράγοντας πίσω από τη διαρκή βελτίωση της ποιότητας ζωής είναι ο αντιπραγματισμός ή, ακρι βέστερα, η «καταλλαξία», η αυθόρμητη τάξη που αναδύεται από την προσαρ- μογή επιμέρους οικονομιών σε μια ενιαία αγορά, η οποία και πραγματώνεται μέσα από την αυξανόμενη εξειδίκευση των ανθρώπων. Με βάση έτσι ιστορικές πραγματικότητες που κατά καιρούς αναδύθηκαν, ο συγγραφέας θεωρεί την καινοτομία ως τη ζωτική πηγή ενέργειας μιας άνθησης για τους ανθρώπους. Κατά την άποψή του, η καινοτομία διαφέρει από την απλή εφεύρεση στο ότι μετατρέπει τις ανακαλύψεις σε πράγματα που είναι χρήσιμα, πρακτικά και προσιτά για την ανθρωπότητα.
«Η καινοτομία», αναφέρει ο συγγραφέας, «όπως και η εξέλιξη, αποτελεί μια διαδικασία συνεχούς ανακάλυψης τρόπων αναδιάταξης του κόσμου, σε μορφές που είναι απίθανο να προκύψουν τυχαία - και που τυχαίνει να είναι χρήσιμες. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Καινοτομία... είναι ο λόγος που πάρα πολλοί άνθρωποι μπορούν σήμερα να ευημερήσουν και να γίνουν σοφότεροι σε σύγκριση με τους προγόνους τους». Στο επίπεδο αυτό, ο Ματ Ρίντλεϊ δίνει ειδικό βάρος στις καινοτομίες που αφορούν την ενέργεια και θεωρεί ότι αυτή η τελευταία είναι η ρίζα της ριζικής αλλαγής στη ζωή του ανθρώπου. Αναφέρει έτσι ότι, για παράδειγμα, η ατμομηχανή είναι η μητέρα του σύγχρονου κόσμου, γιατί απελευθέρωσε τους ανθρώπους από τη δουλεία του αρότρου ανοίγοντας νέους δρόμους στις συναλλαγές. Επίσης, ο λαμπτήρας πυρακτώσεως και το τεχνητό φως αποτελούν μοναδικά δώρα πολιτισμού μέσω των οποίων άλλαξαν οι όροι και οι συνθήκες της εργασίας, της οικογενειακής ζωής και του τρόπου απόκτησης γνώσεων.
Επισημαίνει, επίσης, ο Ματ Ρίντλεϊ ότι:
* Η καινοτομία είναι συχνά μια «τυχαία» ανακάλυψη. Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να υπακούει σε κανόνες ελεύθερου πειραματισμού.
* Η καινοτομία είναι ανασυνδυασμένη, καθώς συνδυάζει προηγούμενες καινοτομίες για να δημιουργήσει κάτι νέο.
* Η καινοτομία περιλαμβάνει δοκιμές και λάθη, και «οι περισσότερες ανθρώπινες καινοτομίες εξελίσσονται μέσω μιας διαδικασίας που μοιάζει τρομερά με τη φυσική επιλογή παρά δημιουργούνται από έξυπνο σχεδιασμό».
* Η καινοτομία είναι ένα συλλογικό, ομαδικό άθλημα και «όχι ένα ατομικό φαινόμενο, αλλά ένα συλλογικό, στοιχειώδες και ακατάστατο» που «ευδοκιμεί σε ένα οικοσύστημα καινοτομίας» όπου οι καινοτόμοι στέκονται «στους ώμους των άλλων».
* Η καινοτομία είναι αξέχαστη. «…Η ταυτόχρονη εφεύρεση είναι περισσότερο ο κανόνας παρά η εξαίρεση...» λέει ο Ρίντλεϊ. Και ίσως κάποιοι θα έπρεπε έστω και από περιέργεια να ρίξουν μια ματιά στις θέσεις και απόψεις του. Λίγη τροφή για σκέψη και προβληματισμό κανέναν δεν μπορεί να βλάψει.
