Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Η οικονομία μπορεί να ξαναδημιουργηθεί και μπορεί να το κάνει μόνο αντλώντας την έμπνευσή της από την πηγή της ουτοπίας. Καθώς υπάρχει μια κρίση βιομηχανικού πολιτισμού και παγκοσμιοποίησης που έχει γίνει χαοτική πρέπει να ανοίξουμε ξανά τα πεδία του δυνατού.
Το άρθρο αυτό αναφέρεται στο πρόσφατο βιβλίο του Jean-Joseph Baillot (Utopies made in monde, le sage et le economiste, Odile Jacob, 2021, σελ. 409).
Στην επαγγελματική του ζωή ο συγγραφέας έχει ταξιδέψει πολύ. Ένας οικονομολόγος και παθιασμένος globetrotter, η δραστηριότητά του ως οικονομικός σύμβουλος του Υπουργείου Οικονομικών, τον οδήγησε να ταξιδέψει στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά και την Κίνα, την Ινδία και ολόκληρη την Αφρικανική ήπειρο. Από αυτή την πλανητική οπτική, εμφανίζεται αρχικά με μαθήματα γενικής οικονομίας τα οποία τοποθετεί με ένα πρωτότυπο τρόπο υπό την επιρροή του Oscar Wilde, ο οποίος έγραψε το 1891, ότι η πρόοδος δεν είναι παρά μόνο η ολοκλήρωση των ουτοπιών (βλ. The Soul of Man under Socialism).
Σε αυτό το νέο δοκίμιο ο συγγραφέας εκφράζει τον ενθουσιασμό του για τα μελλοντικά μεγάλα ονόματα στην οικονομία του αύριο. Αλλά στο μεταξύ οι καιροί έχουν αλλάξει. Στο παγκόσμιο επίπεδο της ευημερίας και της ανθρώπινης προόδου, οι σκιές έχουν κερδίσει έδαφος.
Η πρόοδος
Από αυτά τα πνευματικά και γεωγραφικά ταξίδια αναδύεται η κύρια διατριβή αυτού του βιβλίου: η εμπιστοσύνη στην ικανότητα των ανθρώπων να ανακαλύψουν μέσω ενός παιχνιδιού πραγματικών ουτοπιών και μια ανανεωμένη σοφία λύσεων την προφανή κρίση του βιομηχανικού πολιτισμού μας και της παγκοσμιοποίησης. Ο συγγραφέας αισθάνεται ότι η πανδημία Covid 19 επιταχύνει ένα ολόκληρο σύνολο μεταβολών που ήταν υποκείμενες. Ως προς την πρόδο, παραδόξως όλοι οι άνθρωποι παραμένουν προσηλωμένοι προς αυτήν, η οποία ορίζεται ως η πορεία του κόσμου προς μια κατάσταση ευημερίας, λογικής, γνώσης και ελευθερίας. Αλλά κανείς δεν συμφωνεί σχετικά με τη λογική πρόοδο. Μια σοφή πρόταση θα ήταν να τεθεί η ανθρώπινη πρόδος στο επίκεντρο της συζήτησης για τις κοινωνικές επιλογές και οι οικονομικοί επιστήμονες θα μπορούσαν να διαδραματίσουν χρήσιμο ρόλο διευκόλυνσης σε αυτό το θέμα.
Ουτοπία
Όταν δεν υπάρχει πρόοδος, πρέπει να εφεύρουμε νέους άξονες μέλλοντος και αυτός είναι ο ρόλος των ουτοπιών. Μπορούμε να κάνουμε χωρίς ουτοπία; Όχι. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ονειρευτεί και ονειρεύονται μια καλύτερη κοινωνία, αν όχι ιδανική. Είναι δυνατόν να εντοπιστεί ένας πίνακας ουτοπιών που δημιουργούνται ανά τον κόσμο με τις οικονομικές θεωρίες τους. Αυτή η ενότητα βασίζεται στη μακρά και καθολοκή ιστορία των ουτοπιών για να προσδιοριστεί μια τυπολογία και τα μαθήματα που μπορούν να αντληθούν από αυτήν. Η κατανόηση των διαισθήσεων όπως οι παθολογίες από τις προηγούμενες ουτοπίες μπορεί να μας εμποδίσει να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Η έννοια της «πραγματικής» ή «συγκεκριμένης» ουτοπίας αναδύεται ως μια σύγχρονη μορφή υλοποίησης προσεκτικού πειραματισμού με εναλλακτικές λύσεις για το μέλλον, που περιλαμβάνει ήδη μια καλή δόση σοφίας (για παράδειγμα, η ουτοπία – υπομονή του Gandhi).
Για τις ρεαλιστικές ουτοπίες είχαμε αναφερθεί στο βιβλίο του Rutger Bregman, Editions du Seuil, 2017 (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Ρεαλιστικές ουτοπίες, Ναυτεμπορική, Τρίτη 8 Ιανουαρίου 2019). Μερικές ιδέες για να αλλάξει ο κόσμος είναι: «η δυσκολία δεν βρίσκεται τόσο στο να δημιουργήσεις νέες ιδέες, όσο στο να ξεφεύγεις από τις παλιές (J. M. Keynes). Η πρόοδος είναι η πραγματοποίηση των ουτοπιών. Η εβδομάδα των 15 ωρών. Το βασικό παγκόσμιο εισόδημα και ένας κόσμος χωρίς σύνορα και φτώχεια.
Ιστορία της σοφίας του κόσμου
Ο συγγραφέας στο τελευταίο στάδιο του ταξιδιού στην ουτοπία, το αφιερώνει αποκλειστικά στην ιστορία της σοφίας του κόσμου και τις επιπτώσεις της στην οικονομική επιστήμη, εάν αυτή πρόκειται να υποστηρίξει τη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο κόσμο, με περισσότερο σεβασμό στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές ισορροπίες του πλανήτη (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Οικολογικός σχεδιασμός: ένα νέο εργαλείο για την επιβίωση του πλανήτη, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 8 Ιουνίου 2020). Η οικονομία ορίζεται συχνά από την ελληνική ρίζα της oikonomia, την ετυμολογική «διοίκηση του τομέα», και κατ’ επέκταση σε όλες τις δραστηριότητες που αποσκοπούν στην παραγωγή, ανταλλαγή, διανομή και κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Υπάρχει στην πραγματικότητα μια δεύτερη, πιο αναλυτική προσέγγιση. Η πρώτη αφορά το θέμα των οικονομικών, το οποίο στην πραγματικότητα διαφωτίζει και άλλους κλάδους όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία ή η πολιτική, οι οποίες αλληλεπιδρούν συνεχώς με τις οικονομικές επιλογές. Η δεύτερη χαρακτηρίζει μια συγκεκριμένη επιστημονική μέθοδο που συνοψίζεται σε μια ωραία φόρμουλα από τον Jean Baptiste Say στο βιβλίο του Πολιτική Οικονομία του 1803: «η οικονομία είναι η κόρη της σοφίας και ένας διαφωτισμένος λόγος: ξέρει πώς να αρνείται το περιττό και να διαχειρίζεται το απαραίτητο». Αυτό μπορεί να ονομαστεί «αρχή της οικονομίας» και βρίσκεται επίσης στην τέχνη με τη μορφή μιας αρχής της οικονομίας των μέσων για την επίτευξη του μέγιστου αποτελέσματος. Εν ολίγοις, η οικονομία είναι το μέτρο της σχέσης μεταξύ του τελικού αποτελέσματος, του επιδιωκόμενου στόχου και των μέσων που χρησιμοποιούνται.
Τελικά, σε ένα τέταρτο τελευταίο μέρος του βιβλίου, ίσως το πιο τεχνικό, ο συγγραφέας προσπαθεί να ανοίξει δρόμους για μια οικονομία σοφίας. «Βυθίζεται» στα έργα μιας δεκάδας οικονομικών επιστημόνων, από τον Keynes στον Rodrik, περνώντας και από τον Hirschman και μερικούς άλλους. Όλοι έχουν προτείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο, έννοιες, μοντέλα τα οποία μπορούν να αποτελέσουν τη βάση της οικονομικής σοφίας για το μέλλον.
Συμπερασματικά, είναι ένα βιβλίο που δείχνει πως η οικονομία, τροφοδοτούμενη από τη σοφία του κόσμου, προσφέρει μια εναλλακτική λύση στα σενάρια κατάρρευσης και δυστοπικών κοινωνιών παρακολούθησης (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, Κλιματική αλλαγή, οικολογία και κατάρρευση, Ναυτεμπορική, Τρίτη 14 Ιανουαρίου 2020,
Κ. Ζοπουνίδης, Τενχολογίες επιτήρησης, Ναυτεμπορική, Παρασκευή 11 Ιουνίου 2021).
