Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Σε λίγο η όλη ιστορία θα συμπληρώσει 14 χρόνια. Στην ουσία άρχισε το 2007 και με διαφόρους τρόπους συνεχίζεται. Σήμερα, όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει στην επιθεώρηση «Foreign Affairs» ο συνεργάτης τους Sebastian Mallaby, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες αναπτυγμένες χώρες βιώνουν το κύμα ενός ισχυρού διδύμου σοκ. Με αφετηρία τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008 και την πανδημία του 2020, οι κεντρικές τράπεζές τους και οι κυβερνήσεις τους δημιουργούν και δανείζονται χρήματα ελεύθερα.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Κατά συνέπεια, σε συνδυασμό, αυτές οι δύο κρίσεις μεταμορφώνουν την αγοραστική δύναμη του κράτους, φαινόμενο θεαματικά ορατό στις ΗΠΑ και όχι μόνον. Πρόκειται έτσι για μια νέα εποχή κρατικής παρέμβασης και διακυβέρνησης, την οποία αρκετοί πλέον οικονομολόγοι αποκαλούν «Εποχή των Μαγικών Χρημάτων». Σημειώνουν δε ότι έως το 2027, σε Ευρώπη και Αμερική, θα κυκλοφορήσουν πάνω από 3.000 δισεκατομμύρια δολάρια εύκολου χρήματος. Μιλάμε δηλαδή για 20 φορές περίπου το ελληνικό ΑΕΠ. Κατ’ επέκταση, αυτό το διπλό σοκ, χωρίς αμφιβολία, αλλάζει τις ισορροπίες ισχύος στον κόσμο και αυτό είναι ήδη αισθητό. Η γεωπολιτική είναι στενά δεμένη με τη γεωοικονομία. Τα αποτελέσματα του διπλού σοκ δεν θα είναι όμως τα ίδια για όλες τις χώρες. Θα εξαρτηθούν από τους οικονομικούς θεσμούς κάθε χώρας σε επίπεδο συνοχής και αξιοπιστίας.
Η Ιαπωνία, για παράδειγμα, με μια μακρά ιστορία χαμηλού πληθωρισμού και μια ικανή εθνική κεντρική τράπεζα, έχει ήδη δείξει ότι μπορεί να δανειστεί και να δαπανήσει πολύ περισσότερα απ’ όσα θα μπορούσε κάποιος να προβλέψει δεδομένου του ήδη υψηλού επιπέδου δημόσιου χρέους της. Το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο έχει ένα ανησυχητικό εμπορικό έλλειμμα, αλλά ισχυρές παραδόσεις δημοσίων οικονομικών, θα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειριστεί την επέκταση των κρατικών δαπανών του. Η Ευρωζώνη, λόγω των λειτουργικών προβλημάτων, θα είναι πιο αργή στο να εκμεταλλευτεί τις νέες ευκαιρίες. Στο μεταξύ, οι αναδυόμενες οικονομίες, που αντιμετώπισαν την κρίση του 2008, θα εισέλθουν σε μια δύσκολη φάση. Τα πιο αδύναμα κράτη θα υποκύψουν σε κρίσεις χρέους.
Ως εκδότης των πιο αξιόπιστων χρηματοοικονομικών στοιχείων του κόσμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες του Τζο Μπάιντεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν (και ίσως να καταχραστούν) τις νέες οικονομικές δυνάμεις πιο φιλόδοξα. Χάρη εν μέρει στην παγιωμένη θέση του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος του κόσμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούν να διατηρήσουν την επέκταση των κυβερνητικών δαπανών σε προτεραιότητες τόσο ποικίλες όσο η επιστημονική έρευνα, η εκπαίδευση και η εθνική ασφάλεια. Σε καιρούς υψηλού εθνικού χρέους, οι πρόεδροι των ΗΠΑ από την εποχή του Χάρι Τρούμαν προσπάθησαν να υποτάξουν την κεντρική τράπεζα. Εάν η Fed χάσει την ανεξαρτησία της, η εποχή των μαγικών χρημάτων θα μπορούσε να καταλήξει σε καταστροφή.
Ας μην ξεχνάμε ότι με αφετηρία την κρίση του 2008 και για να αποφύγει τα χειρότερα, όπως τραπεζικές πτωχεύσεις και όχι μόνον, η Fed απέσυρε τοξικά περιουσιακά στοιχεία από τους ισολογισμούς μιας μακράς λίστας με αποτυχημένους δανειστές για να τους σταθεροποιήσει. Αγκάλιασε το τότε νέο εργαλείο της «ποσοτικής χαλάρωσης» («quantitative easing»), το οποίο περιλάμβανε τη δημιουργία χρημάτων για την αγορά μακροπρόθεσμων ομολόγων, συρρικνώνοντας έτσι τα μακροπρόθεσμα επιτόκια και τονώνοντας την οικονομία. Μέχρι το τέλος του 2008, η Fed είχε διοχετεύσει 1,3 τρισ. δολάρια στην οικονομία.
Αυτές οι φιλόδοξες κινήσεις αντικατοπτρίστηκαν σε άλλες προηγμένες οικονομίες. Η Τράπεζα της Αγγλίας αγκάλιασε επίσης την ποσοτική χαλάρωση, αγοράζοντας ομόλογα στην ίδια κλίμακα με τη Feci. Η Τράπεζα της Ιαπωνίας είχε πειραματιστεί με την ποσοτική χαλάρωση από το 2001 αλλά, μετά την οικονομική κρίση, διπλασίασε αυτές τις προσπάθειες. Η ανταπόκριση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ήταν μπλοκαρισμένη για πολλά χρόνια, λόγω αντίστασης από τη Γερμανία και άλλα βόρεια κράτη-μέλη, αλλά το 2015 προσχώρησε στο πάρτι. Η κρίση που προκλήθηκε από τον νέο κορονοϊό έχει ενθαρρύνει τις κεντρικές τράπεζες ακόμη περισσότερο. Πριν από την πανδημία, οι οικονομολόγοι ανησυχούσαν ότι η ποσοτική χαλάρωση σύντομα θα έπαυε να είναι αποτελεσματική ή πολιτικά αποδεκτή.
Σήμερα, έναν και πλέον χρόνο μετά την εκδήλωση της πανδημίας, το περίφημο «μαζικό χρήμα» κυκλοφορεί υπεράφθονο.
Αυτό οδηγεί στη δεύτερη επέκταση της οικονομικής δύναμης των κυβερνήσεων που προκύπτει από την κρίση του κορονοϊού. Η πανδημία έδειξε ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν είναι οι μόνες που μπορούν να δημιουργήσουν χρήματα από το τίποτα. Τα υπουργεία του οικονομικού κύκλου μπορούν επίσης να κάνουν τη δική τους μαγική παράγωγη, χλευάζοντας τους κανονικούς νόμους της οικονομικής βαρύτητας.
Το κλειδί αυτής της νέας δύναμης έγκειται στην παράξενη εξαφάνιση του πληθωρισμού. Από την κρίση του 2008, οι τιμές στις προηγμένες οικονομίες αυξήθηκαν λιγότερο από τον επιθυμητό στόχο του περίπου 2% ετησίως. Ως αποτέλεσμα, ένας από τους κύριους κινδύνους των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού έχει εξαφανιστεί, τουλάχιστον προς το παρόν. Αλλά στον μετά το 2021 κόσμο, με τον πληθωρισμό να είναι ήσυχος, οι αρμόδιες για τον προϋπολογισμό αρχές έως πότε θα μπορούν να προσφέρουν τονωτικά ελλείμματα χωρίς κινδύνους;
