Από την έντυπη έκδοση
Των Τζόζεφ Ε. Στίγκλιτς και Λόρι Γουάλας
Ο μόνος τρόπος για να μπει τέλος στην πανδημία είναι να εμβολιασθούν αρκετοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Το σλόγκαν «κανείς δεν είναι ασφαλής έως ότου είμαστε όλοι ασφαλείς» καταγράφει την επιδημιολογική πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε.
Οι εστίες, οπουδήποτε, θα μπορούσαν να γεννήσουν μια μετάλλαξη του SARS-CoV-2 που θα είναι ανθεκτική στα εμβόλια, αναγκάζοντάς μας όλους να επιστρέψουμε σε κάποιας μορφής lockdown. Δεδομένης της εμφάνισης των ανησυχητικών νέων μεταλλάξεων στην Ινδία, τη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, το Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού, αυτό δεν αποτελεί απλώς μια θεωρητική απειλή.
Ακόμη χειρότερα, η παραγωγή εμβολίων δεν έχει φθάσει τις 10 με 15 δισεκατομμύρια δόσεις που απαιτούνται για να σταματήσει η εξάπλωση του ιού. Μέχρι το τέλος Απριλίου, μόνο 1,2 δισεκατομμύριο δόσεις είχαν παραχθεί παγκοσμίως. Με αυτόν τον ρυθμό, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα έχουν κάνει το εμβόλιο τουλάχιστον μέχρι το 2023.
Αποτελεί λοιπόν σημαντική εξέλιξη ότι η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι θα συμμαχήσει με άλλες 100 χώρες που ζητούν -για λόγους έκτακτης ανάγκης εξαιτίας του Covid-19 - την άρση των κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας (IP - Intellectual Property) του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, βάσει των οποίων επετράπη το μονοπώλιο των εμβολίων. Οι έγκαιρες διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία στον ΠΟΕ, αναφορικά με την προσωρινή άρση αυτών των εμποδίων, θα δημιουργούσαν τη νομική βάση για τις κυβερνήσεις και τους κατασκευαστές σε όλο τον κόσμο να κλιμακώσουν την παραγωγή των εμβολίων, των θεραπειών και των διαγνωστικών τεστ.
Το περασμένο φθινόπωρο, ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ συστράτευσε μερικούς συμμάχους από πλούσιες χώρες για να μπλοκάρει αυτές τις διαπραγματεύσεις. Όμως, η πίεση στην κυβέρνηση Μπάιντεν να αντιστρέψει αυτόν τον αυτοκαταστροφικό αποκλεισμό εντείνεται, με την υποστήριξη 200 βραβευμένων με Νόμπελ και πρώην αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων (συμπεριλαμβανομένων πολλών επιφανών νεοφιλελεύθερων προσώπων), 110 μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, δέκα Αμερικανών γερουσιαστών, 400 ομάδων της κοινωνίας των πολιτών στις ΗΠΑ, 400 ευρωβουλευτών και πολλών άλλων.
Ένα περιττό πρόβλημα
Η έλλειψη εμβολίων για τον κορονοϊό σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις προσπάθειες των βιομηχανιών παραγωγής εμβολίων να διατηρήσουν τον μονοπωλιακό έλεγχο και τα κέρδη τους. Η Pfizer και η Moderna, οι φαρμακοβιομηχανίες των εξαιρετικά αποτελεσματικών εμβολίων mRNA, αρνήθηκαν ή δεν ανταποκρίθηκαν σε πολλά αιτήματα από ειδικευμένες φαρμακευτικές εταιρείες που επιδίωξαν να παραγάγουν τα εμβόλιά τους. Και κανένας κατασκευαστής εμβολίων δεν έχει μοιραστεί την τεχνογνωσία του με τις φτωχές χώρες μέσω της εθελοντικής ομάδας πρόσβασης της τεχνολογίας για τον Covid-19 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Πρόσφατα οι εταιρείες δεσμεύθηκαν να προσφέρουν δόσεις του εμβολίου για τη στήριξη του παγκόσμιου προγράμματος εμβολιασμού του ΠΟΥ, του COVAX, το οποίο θα τις κατευθύνει στους πληθυσμούς με τον μεγαλύτερο κίνδυνο στις φτωχότερες χώρες. Αυτές οι υποσχέσεις μπορεί να απαλύνουν τις ενοχές των φαρμακευτικών, αλλά δεν θα προσθέσουν ουσιαστικά στην παγκόσμια προσφορά.
Όσον αφορά τις κερδοσκοπικές οντότητες, οι φαρμακευτικές εταιρείες επικεντρώνονται κυρίως στα κέρδη και όχι στην παγκόσμια υγεία. Ο στόχος τους είναι απλός: Να διατηρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερη ισχύ στην αγορά για όσο το δυνατόν περισσότερο, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Υπό αυτές τις συνθήκες, εναπόκειται στις κυβερνήσεις να παρεμβαίνουν πιο άμεσα στην επίλυση του προβλήματος του εφοδιασμού των εμβολίων.
Μια λογική λύση
Τις τελευταίες εβδομάδες, πλήθος από λομπίστες των φαρμακευτικών εταιρειών στράφηκαν στην Ουάσιγκτον, προκειμένου να πιέσουν τους πολιτικούς ηγέτες να μπλοκάρουν την άρση των πνευματικών δικαιωμάτων που ορίζει ο ΠΟΕ. Εάν μόνο η βιομηχανία είχε επιδείξει τον ίδιο ζήλο για να παραγάγει περισσότερες δόσεις του εμβολίου όπως συμβαίνει με την παραγωγή εύσχημων δικαιολογιών, το πρόβλημα του εφοδιασμού πιθανότατα θα είχε ήδη επιλυθεί.
Αντ’ αυτού, οι φαρμακευτικές εταιρείες βασίζονται σε μια σειρά αντιφατικών ισχυρισμών. Επιμένουν ότι δεν απαιτείται η παραίτηση, επειδή το υπάρχον πλαίσιο του ΠΟΕ είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να επιτρέπει την πρόσβαση στην τεχνολογία. Υποστηρίζουν επίσης ότι η άρση θα ήταν αναποτελεσματική, διότι οι βιομηχανίες στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν τα μέσα για την παραγωγή του εμβολίου.
Ωστόσο, οι εταιρείες υπονοούν ότι η άρση της πατέντας από τον ΠΟΕ θα ήταν πολύ δραστική. Τι άλλο πρέπει να αντιπαραβάλουμε στις προειδοποιήσεις τους ότι η άρση θα υπονομεύσει τα κίνητρα για την έρευνα, θα μειώσει τα κέρδη των εταιρειών της Δύσης και -όταν τα άλλα επιχειρήματα αποτύχουν- θα βοηθήσει την Κίνα και τη Ρωσία να επικρατήσουν γεωπολιτικά της Δύσης;
Προφανώς, η άρση θα έκανε τη διαφορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι φαρμακευτικές αντιτίθενται τόσο έντονα. Επιπλέον, η «αγορά» επιβεβαιώνει αυτή τη σκέψη, όπως αποδεικνύεται από την απότομη πτώση των τιμών των μετοχών των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών που παράγουν εμβόλια, αμέσως μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης Μπάιντεν ότι θα ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την άρση. Με αυτήν, περισσότερα εμβόλια θα εμφανισθούν, οι τιμές θα μειωθούν και συνεπακόλουθα και τα κέρδη.
Ωστόσο, η βιομηχανία ισχυρίζεται ότι η άρση θα δημιουργούσε ένα τρομερό προηγούμενο, οπότε αξίζει να εξετάσουμε καθεμία από τις αξιώσεις της ξεχωριστά.
Τα μεγάλα ψέματα των Big Pharma
Έπειτα από χρόνια επίμονης εκστρατείας και εκατομμύρια θανάτων από την επιδημία HIV/AIDS, οι χώρες του ΠΟΕ συμφώνησαν για την ανάγκη αναγκαστικής αδειοδότησης ΙΡ (όταν οι κυβερνήσεις επιτρέπουν στις εγχώριες εταιρείες να παράγουν ένα κατοχυρωμένο φαρμακευτικό προϊόν χωρίς τη συγκατάθεση του ιδιοκτήτη της πατέντας), ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση στα φάρμακα. Ωστόσο, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν σταμάτησαν ποτέ να κάνουν ό,τι ήταν δυνατόν για να υπονομεύσουν αυτήν την αρχή. Εν μέρει, λόγω της «συμμαχίας» της φαρμακευτικής βιομηχανίας, χρειαζόμαστε την παραίτηση σε πρώτη φάση. Αν το ισχύον καθεστώς για πατέντες παρείχε διευκολύνσεις, η παραγωγή των εμβολίων και των θεραπευτικών προϊόντων θα είχε ήδη αυξηθεί.
Το επιχείρημα ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν την ικανότητα παραγωγής εμβολίων για τον κορονοϊό βάσει των νέων τεχνολογιών είναι ψευδές. Όταν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι παραγωγοί εμβολίων συμφώνησαν να συνεργαστούν με τρίτους παραγωγούς, όπως το Serum Institute of India (ο μεγαλύτερος παραγωγός εμβολίων στον κόσμο) και την Aspen Pharmacare στη Νότια Αφρική, οι τελευταίοι δεν αντιμετώπισαν σημαντικά προβλήματα παραγωγής. Υπάρχουν πολύ περισσότερες εταιρείες και οργανισμοί σε όλο τον κόσμο με τις ίδιες δυνατότητες για να βοηθήσουν στην ενίσχυση της προσφοράς εμβολίων· χρειάζονται απλώς πρόσβαση στην τεχνολογία και την τεχνογνωσία.
Από την πλευρά του, το Coalition for Epidemic Preparedness Innovations έχει εντοπίσει περίπου 250 εταιρείες που θα μπορούσαν να παραγάγουν εμβόλια. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο εκπρόσωπος για τη Νότια Αφρική στον ΠΟΕ:
«Οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν προηγμένες επιστημονικές και τεχνικές ικανότητες… η έλλειψη παραγωγής και προμήθειας (των εμβολίων) προκαλείται από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες των δικαιωμάτων που συνάπτουν περιοριστικές συμφωνίες, οι οποίες εξυπηρετούν τους δικούς τους στενούς μονοπωλιακούς σκοπούς, θέτοντας τα κέρδη πάνω από τη ζωή».
Αν και μπορεί να είναι δύσκολο και δαπανηρό να αναπτυχθεί η τεχνολογία του εμβολίου mRNA, αυτό δεν σημαίνει ότι η παραγωγή των πραγματικών δόσεων δεν είναι προσιτή για τις άλλες εταιρείες σε όλο τον κόσμο. Ο πρώην διευθυντής του τμήματος χημείας της Moderna, Σουχάιντ Σιντίκι, υποστήριξε ότι με ανταλλαγή τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, πολλά σύγχρονα εργοστάσια θα μπορούν να ξεκινήσουν την παραγωγή εμβολίων mRNA εντός τριών ή τεσσάρων μηνών. Η εναλλακτική θέση των φαρμακευτικών εταιρειών είναι ότι δεν απαιτείται η άρση εν μέσω των υφιστάμενων «ευελιξιών» του ΠΟΕ. Επισημαίνουν ότι οι εταιρείες στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν ζητήσει αδειοδοτήσεις έκτακτης ανάγκης. Όμως αυτή η φαινομενική έλλειψη ενδιαφέροντος αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες της Δύσης έχουν κάνει ό,τι μπορούν για να δημιουργήσουν νόμιμα πατέντες, πνευματικά δικαιώματα, ιδιόκτητο βιομηχανικό σχεδιασμό και εμπορικά μυστικά, «αποκλειστικότητες» που οι υπάρχουσες «ευελιξίες» δεν μπορούν να παρακάμψουν. Επειδή τα εμβόλια mRNA έχουν περισσότερα από 100 συστατικά παγκοσμίως, πολλά με κάποια μορφή πατέντας, ο συντονισμός των αδειοδοτήσεων έκτακτης ανάγκης μεταξύ των χωρών για αυτήν την αλυσίδα εφοδιασμού, είναι σχεδόν αδύνατος.
Επιπλέον, σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ, η υποχρεωτική αδειοδότηση για την εξαγωγή είναι ακόμη πιο περίπλοκη, παρότι αυτό το εμπόριο είναι απολύτως απαραίτητο για την αύξηση της παγκόσμιας προσφοράς των εμβολίων. Για παράδειγμα, στην καναδική κατασκευάστρια φαρμάκων Biolyse, δεν επιτρέπεται να παράγει και να εξάγει γενικές εκδόσεις του εμβολίου της Johnson & Johnson στις αναπτυσσόμενες χώρες, αφού η J&J απέρριψε το αίτημά της για εθελοντική άδεια.
Ένας άλλος παράγοντας στην έλλειψη του εφοδιασμού των εμβολίων είναι ο φόβος, τόσο σε εταιρικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Πολλές χώρες ανησυχούν ότι οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διακόψουν τη βοήθεια ή θα επιβάλουν κυρώσεις εάν εκδώσουν υποχρεωτικές άδειες. Με την άρση από τον ΠΟΕ, ωστόσο, αυτές οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες θα ήταν προφυλαγμένες από τις εταιρικές αγωγές και άλλες προκλήσεις.
Τα Εμβόλια του Λαού
Ένα άλλο επιχείρημα που αντιπαραβάλλουν οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες είναι ότι η άρση της πατέντας θα μειώσει τα κέρδη τους και θα αποθαρρύνει τη μελλοντική έρευνα και την ανάπτυξη. Όπως και τα άλλα επιχειρήματα, και αυτό στερείται σοβαρής υπόστασης. Η άρση της ΙΡ δεν καταργεί τους κανόνες σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τους οποίους στους ιδιοκτήτες της πατέντας καταβάλλονται δικαιώματα ή άλλες μορφές αποζημίωσης. Εντούτοις με την άρση της πατέντας και καταργώντας τη μονοπωλιακή λογική, η οποία δεν ενθαρρύνει τη διεύρυνση της παραγωγής, θα ενισχύονταν τα κίνητρα των φαρμακευτικών εταιρειών για να συνάψουν εθελοντικά νομικές συμφωνίες. Ως εκ τούτου, ακόμη και με την παραίτηση από τον ΠΟΕ, οι φαρμακοβιομηχανίες παραγωγής εμβολίων έχουν τη δυνατότητα να κερδίζουν πολλά χρήματα.
Τα έσοδα από το εμβόλιο του κορονοϊού για την Pfizer και τη Moderna το 2021 αναμένεται να φθάσουν στα 15 δισ. δολάρια και τα 18,4 δισ. δολάρια αντίστοιχα, παρότι οι κυβερνήσεις χρηματοδότησαν μεγάλο μέρος της βασικής έρευνας και παρείχαν στην αρχή σημαντικά κεφάλαια για τη διάθεση των εμβολίων στην αγορά.
Για να είμαστε σαφείς: Το πρόβλημα για τη φαρμακευτική βιομηχανία δεν είναι ότι οι κατασκευαστές φαρμάκων θα στερηθούν τις υψηλές αποδόσεις των επενδύσεών τους. Είναι ότι θα χάσουν τα μονοπωλιακά κέρδη, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από τις μελλοντικές ετήσιες «αναμνηστικές δόσεις» που αναμφίβολα θα πωλούνται σε υψηλές τιμές στις πλούσιες χώρες.
Τέλος, όταν καταρριφθούν όλοι οι άλλοι ισχυρισμοί, η τελευταία λύση των βιομηχανιών είναι να υποστηρίξει ότι η άρση θα βοηθούσε την Κίνα και τη Ρωσία να αποκτήσουν πρόσβαση στην αμερικανική τεχνολογία. Όμως αυτό δεν ισχύει, επειδή τα εμβόλια δεν είναι δημιούργημα των ΗΠΑ. Η διακρατική συνεργατική έρευνα για το mRNA και τις ιατρικές εφαρμογές του βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες. Ο Ούγγρος επιστήμονας Καταλίν Καρικό έκανε την αρχική ανακάλυψη το 1978 και το έργο συνεχίζεται από τότε στην Τουρκία, την Ταϊλάνδη, τη Νότια Αφρική, την Ινδία, τη Βραζιλία, την Αργεντινή, τη Μαλαισία, το Μπαγκλαντές και άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ.
Επιπλέον, το τζίνι έχει βγει ήδη από το μπουκάλι. Η τεχνολογία mRNA στο εμβόλιο που παράγεται από την Pfizer ανήκει στην BioNTech (μια γερμανική εταιρεία που ιδρύθηκε από Τούρκο μετανάστη και τη σύζυγό του), η οποία έχει ήδη χορηγήσει στην κινεζική Fosun Pharma άδεια για την παρασκευή του εμβολίου της. Παρότι υπάρχουν γνήσια παραδείγματα κινεζικών εταιρειών που κλέβουν πολύτιμη ΠΙ, η περίπτωση αυτή δεν είναι τέτοια. Εξάλλου, η Κίνα βρίσκεται στον δρόμο της ανάπτυξης και της παραγωγής των δικών της εμβολίων mRNA. Το ένα βρίσκεται στην τρίτη φάση των κλινικών δοκιμών. Το άλλο μπορεί να αποθηκευτεί σε θερμοκρασία ψυγείου, εξαλείφοντας την ανάγκη διαχείρισης της ψύξης από την αλυσίδα εφοδιασμού.
Πώς θα μπορούσαν να χάσουν οι ΗΠΑ
Για όσους επικεντρώνονται στα γεωπολιτικά ζητήματα, η μεγαλύτερη πηγή ανησυχίας θα πρέπει να είναι η αδυναμία της Αμερικής να εμπλακεί μέχρι σήμερα στην εποικοδομητική διπλωματία για τον Covid-19. Οι ΗΠΑ εμπόδισαν εξαγωγές εμβολίων ακόμη και αν δεν τα χρησιμοποιούσαν. Μόνο όταν το δεύτερο κύμα κρουσμάτων άρχισε να πλήττει την Ινδία, έκριναν σκόπιμο να απελευθερώσουν τις αχρησιμοποίητες δόσεις της AstraZeneca. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία και η Κίνα όχι μόνο διέθεσαν τα εμβόλιά τους, αλλά και έχουν εμπλακεί σε σημαντική μεταφορά τεχνολογίας και γνώσης, σφυρηλατούν συνεργασίες σε όλο τον κόσμο και βοηθούν στην επιτάχυνση της παγκόσμιας εκστρατείας εμβολιασμού.
Με τα καθημερινά κρούσματα να συνεχίζουν να κινούνται σε υψηλά επίπεδα σε ορισμένες περιοχές του κόσμου, η πιθανότητα εμφάνισης επικίνδυνων νέων μεταλλάξεων δημιουργεί έναν αυξανόμενο κίνδυνο για όλους μας. Ο κόσμος θα θυμάται ποιες χώρες βοήθησαν και ποιες χώρες ύψωσαν εμπόδια σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή. Τα εμβόλια έχουν αναπτυχθεί από επιστήμονες από όλο τον κόσμο, χάρη στην επιστήμη γενικότερα η οποία υποστηρίζεται από πολλές κυβερνήσεις. Το μόνο σωστό είναι όλοι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο να αποκομίσουν τα οφέλη. Αυτό είναι θέμα ηθικής και προσωπικού συμφέροντος. Δεν πρέπει να αφήσουμε τις φαρμακευτικές εταιρείες να βάλουν τα κέρδη πάνω από την ανθρώπινη ζωή.
