Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Το ότι είναι ανάγκη να αναπτυχθεί στη χώρα από όπου ξεκίνησε ο Λόγος η κριτική σκέψη, θα έλεγε κανείς ότι είναι αυτονόητο. Είναι δε και ιστορική συνέχεια. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι ήταν αυτοί που έφεραν στο προσκήνιο τον ορθό λόγο παραμερίζοντας τον μύθο. Ήταν λοιπόν απόλυτα ορθή η παρατήρηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην τελευταία ομιλία του στη Βουλή για την ανάγκη η νεολαία της χώρας να αποκτήσει κριτικό πνεύμα, που είναι η προϋπόθεση για πρόσβαση στον ορθό λόγο. Ιδιαίτερα δε σήμερα, μια εποχή όπου το διαδίκτυο εξελίσσεται, μεταξύ άλλων, σε κορυφαίο εργαλείο διάδοσης της ανοησίας, της παραπλάνησης και της συνειδητής εξαπάτησης.
Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης γεγονός, δυστυχώς, ότι στα χρόνια της κρίσης, της χρηματοοικονομικής κυρίως, η πολιτική κουλτούρα της χώρας υπέστη σοβαρές βλάβες. Στο αποκορύφωμα πολυσύνθετων γεγονότων, μέρος των πολιτικών μας εξέπεμπαν σε χαμηλές συχνότητες για να προσεγγίσουν τους πολίτες και να τους καλλιεργήσουν ψευδαισθήσεις. Η εύκολη σκέψη, η αναφορά σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις, η αποσιώπηση των δεσμεύσεων της χώρας, η υπεραπλούστευση σύνθετων προβλημάτων και ο αβασάνιστος καταλογισμός ευθυνών δημιούργησαν και δημιουργούν εντάσεις και απομάκρυνση από τη λογική και τον διάλογο. Η λογική, αν και πρέπει να θεραπεύει πάθη, έχασε τον δρόμο της. Βέβαια, η λογική είναι ένα εργαλείο που μπορεί να υπηρετήσει τόσο το καλό όσο και το κακό. Όμως, ο ορθός λόγος μπορεί να βοηθήσει στην αναζήτηση του αληθινού και του δικαίου.
«Η κριτική και ο διάλογος είναι τα βασικά συστατικά της δημοκρατίας, γιατί μπορούν να θεραπεύσουν εγγενείς περιορισμούς της ανθρώπινης λογικής. Μόνο ο κριτικός διάλογος μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε στο πεδίο των ιδεών, την ήρα από το σιτάρι (Κ. Popper, Η ζωή είναι επίλυση προβλημάτων, Εκδόσεις Μελάνι, 2011). Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι κάθε κριτική στάση είναι και αποδεκτή.
Αν, κάνοντας χρήση της ελευθερίας έκφρασης που ενισχύει το δημοκρατικό περιβάλλον, υιοθετείται μια στάση γενικευμένου διασυρμού, η κριτική γίνεται ένα ανώφελο και επικίνδυνο παιχνίδι που θέτει σε κίνδυνο την ίδια τη δημοκρατία. Άλλωστε, η υπερβολική κριτική σκοτώνει την κριτική...», γράφει ο κ. Χρήστος Β. Μασσαλάς, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Σπεύδει δε να υπογραμμίσει ότι σε περιόδους που καλλιεργείται έντονα η εύκολη κριτική, τόσο μεγαλύτερη προβάλλει η ανάγκη της καλλιέργειας κριτικού πνεύματος, ανάχωμα στην ασυναρτησία και τον οδυνηρό παραλογισμό. Το δε κριτικό πνεύμα δεν έχει καμία σχέση με την κακοπιστία, που ψάχνει σε όλους και παντού να βρει ψεγάδια. Τα τελευταία όμως είναι πολύ εύκολα στις δύσκολες στιγμές των κρίσεων. Όπως απλούστατες είναι και οι προτεινόμενες λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Ενίοτε δε, οι θεωρητικές αυτές λύσεις προσπορίζουν πολιτικά και άλλα οφέλη, ποτέ όμως δεν έχουν αίσιον τέλος. Περί αυτού ιστορικά υπάρχουν μύριες όσες αποδείξεις.
Συνεπώς το γόνιμο κριτικό πνεύμα είναι εκ των ων ουκ άνευ. Βοηθά στην κατανόηση και ανάλυση της πραγματικότητας. Δίνει περιεχόμενο σε κούφια λόγια και κενά νοήματα. Η σημερινή Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο ιστορικό σταυροδρόμι και ευτυχώς δεν είναι μόνη της. Έχει στο πλευρό της ισχυρούς και καλούς φίλους. Διαθέτει πίσω της και τη μακραίωνη ιστορία της. Προέχει έτσι να εγκαταλείψει παθογένειες και ιδεοληψίες, που μόνο σε αδιέξοδα οδηγούν. Από μόνη της η πρόκληση αυτή τονίζει τη συλλογική ευθύνη: πολιτικής ηγεσίας, πνευματικού κόσμου, τοπικών δομών και πολιτών.
Η χώρα έχει ανάγκη μιας νέας πολιτικής κουλτούρας. Διαφορετικά, οι λαϊκιστές θα μιλάνε μονάχα για τα δικαιώματά μας, επιμηκύνοντας αδιάκοπα τον κατάλογό τους, και θα αποσιωπούν τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας, τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις μας. Το αποτέλεσμα θα είναι η υπονόμευση του δημοκρατικού μας πολιτεύματος και η εξαθλίωση της χώρας... Έχουμε όμως μια δραματική ευκαιρία από τις κρίσεις να αναγεννηθεί η ελπίδα για μια οργανωμένη κοινωνία που θα προστατεύει την ύπαρξή της και θα διαχέει κλίμα αισιοδοξίας στους πολίτες της.
Όσοι από τους πολιτικούς μας αισθάνονται το βάρος των ευθυνών τους, ας ξεχάσουν το πολιτικό κόστος και ας αναλάβουν πρωτοβουλίες που θα δημιουργήσουν εκείνο το περιβάλλον που ξαναγεννάει και ξαναεκκρίνει την ελπίδα. Το χρωστάνε στις γενιές που έρχονται... Και κάτι ακόμη... Οι εξωτερικοί παρατηρητές είναι εκείνοι που πρώτοι εντοπίζουν τα δικά μας προβλήματα, και για να έχουμε μια πιο αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας πρέπει να δούμε τον εαυτό μας με τα μάτια των άλλων, κάτι που πρέπει να κάνουν και οι άλλοι για τους εαυτούς τους. Τεράστιος είναι έτσι ο ρόλος του κριτικού πνεύματος, αλλά πόσοι επιθυμούν την ανάπτυξή του;
