Αρθρο των ΜΙΧΑΗΛ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΟΦ - ΖΑΝ ΜΙΣΕΛ ΣΕΒΕΡΙΝΟ*

ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΑ στοιχεία για τις συνέπειες του φαινομένου του θερμοκηπίου σε ορισμένες από τις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη αποκάλυψε το Διακυβερνητικό Πάνελ για τις Κλιματικές Αλλαγές. Μέχρι το 2100, ένα έως τρία δισεκατομμύρια άτομα παγκοσμίως αναμένεται να υποφέρουν από έλλειψη νερού.

To φαινόμενο του θερμοκηπίου θα αυξήσει επίσης την εξάτμιση του ύδατος και θα μειώσει σημαντικά τις βροχοπτώσεις - μέχρι και 20% στη Μέση Ανατολή και τη Β. Αφρική - με το διαθέσιμο νερό ανά άτομο στις περιοχές αυτές να περιοριστεί στο ήμισυ μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Αυτή η ξαφνική έλλειψη ενός στοιχείου του οποίου η συμβολική και πνευματική σημασία υποδηλώνει τον κεντρικό του ρόλο στην ανθρώπινη ζωή, θα προκαλέσει εντάσεις και θα οξύνει τις συγκρούσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Αφρική, η Μέση Ανατολή και η Κεντρική Ασία, θα είναι οι πρώτες περιοχές που θα εκτεθούν σε αυτό το πρόβλημα. Ομως, οι συνέπειες του θα είναι παγκόσμιες.

Παρ' όλα αυτά αυτή η ζοφερή εικόνα δεν πρέπει να αποτελέσει δικαιολογία είτε για απάθεια είτε για απαισιοδοξία. Οι συγκρούσεις μπορεί να είναι αναπόφευκτες. Οι πόλεμοι όμως όχι. Η ικανότητά μας να αποφύγουμε «τους πολέμους του νερού» θα εξαρτηθεί από τη συλλογική μας ικανότητα να προλάβουμε τις εντάσεις αναζητώντας τεχνικές και θεσμικές λύσεις για τη διαχείριση των αναδυόμενων συγκρούσεων. Το καλό νέο είναι ότι υπάρχουν αυτές οι λύσεις η αποτελεσματικότητα των οποίων δοκιμάζεται καθημερινώς.

Τα φράγματα -υπό την προϋπόθεση ότι έχουν κατάλληλα σχεδιασθεί και κτισθεί- είναι δυνατόν να συμβάλουν στην ανθρώπινη ανάπτυξη αντιμετωπίζοντας τις κλιματικές αλλαγές και ελέγχοντας την προμήθεια του νερού. Παρ' όλα αυτά σε συνθήκες έλλειψης υδάτων, η ανέγερση φραγμάτων σε ποταμούς που αποτελούν φυσικά σύνορα χωρών, είναι δυνατόν να επηρεάσει την ποιότητα των υδάτων ή ακόμα και τη διαθεσιμότητά τους στις γειτονικές χώρες, προκαλώντας έτσι εντάσεις.

Οι λεκάνες ποταμών όπως αυτές που έχουν κατασκευασθεί για το Νείλο, το Νίγηρα ή τους ποταμούς της Σενεγάλης είναι δυνατόν να διευκολύνουν το διάλογο μεταξύ κρατών, τα οποία μοιράζονται υδάτινες πηγές. Αναπτύσσοντας ένα κοινό όραμα για την αξιοποίηση διεθνών υδάτων, αυτές οι περιφερειακές πρωτοβουλίες συνεργασίας μπορούν να προσανατολισθούν προς την κατεύθυνση της κοινής ιδιοκτησίας αυτής της πλουτοπαραγωγικής πηγής, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο οι διενέξεις για την ύδρευση να κλιμακωθούν και να εξελιχθούν σε βίαια φαινόμενα.

Ηδη έχει αναπτυχθεί ένα πλαίσιο διαλόγου σε θέματα που αφορούν τους περισσότερους υδάτινους δρόμους, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης. Εάν πρόκειται να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τις προβλέψεις για τις κλιματικές αλλαγές, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να ενισχύσει τις παραπάνω πρωτοβουλίες.

Εκεί που δεν υπάρχουν, θα πρέπει να δημιουργηθούν με τη συμφωνία όλων των εμπλεκόμενων χωρών. Η επίσημη βοήθεια συνίσταται στη δημιουργία κινήτρων συνεργασίας μέσω της χρηματοδότησης της συλλογής δεδομένων, της προμήθειας τεχνογνωσίας ή με τη χορήγηση δανείων υπό την προϋπόθεση της έναρξης εποικοδομητικών διαπραγματεύσεων.

Παρ' όλα αυτά οι συγκρούσεις για τους διεθνείς υδάτινους πόρους αποτελούν μόνο τη μία πλευρά του νομίσματος. Οι πιο σκληροί πόλεμοι για το νερό είναι πιθανόν να διεξαχθούν σήμερα μέσα στις χώρες, παρά μεταξύ των χωρών.

Η έλλειψη του νερού μπορεί να τροφοδοτήσει εθνοτικές εντάσεις, καθώς οι διάφορες εθνότητες μέσα σε μια χώρα φοβούμενες για την επιβίωση τους, προσπαθούν να ελέγξουν τις υδάτινες πηγές.

Στο Νταρφούρ, η μόνιμη έλλειψη νερού δηλητηρίασε τις σχέσεις μεταξύ αγροτών και νομάδων κτηνοτρόφων, με συνέπεια ο πόλεμος τον οποίο παρακολουθούμε σήμερα ανήμποροι να αντιδράσουμε, να αποτελεί κορύφωση ετών κλιμακούμενων συγκρούσεων. Το Τσαντ διατρέχει σήμερα τον κίνδυνο να υποκύψει στον ίδιο κύκλο βίας.

Ετσι, είναι επείγον να ικανοποιήσουμε την πλέον βασική ανθρώπινη ανάγκη, μέσω πρωτοβουλιών τοπικών αναπτυξιακών έργων. Αγροτικά υδροηλεκτρικά έργα, τα οποία διασφαλίζουν την πρόσβαση στο νερό για εκείνους τους πληθυσμούς που εκτείνονται σε μεγάλες εκτάσεις γης, είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως αποτελεσματικά έργα πρόληψης των συγκρούσεων.

Ασφαλείς λωρίδες γης χαράζονται με τη βοήθεια σύγχρονων συστημάτων δορυφορικής απεικόνισης, μέσω των οποίων οι νομάδες οδηγούν τα κοπάδια τους στις κατάλληλες περιοχές. Παρόμοιες πρωτοβουλίες παρέχουν ευκαιρίες διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ ανταγωνιστικών κοινοτήτων. Στόχος είναι να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, προτού οι εντάσεις κλιμακωθούν σε ένα σημείο δίχως επιστροφή.

Επίσης, θα πρέπει να επιλυθεί το θέμα της κατανάλωσης του νερού. Η γεωργία ευθύνεται για την κατανάλωση περισσότερο από 70% της χρήσης των υδάτων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η αγρονομική έρευνα και οι τεχνολογικές καινοτομίες μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο όσον αφορά στη βελτιστοποίηση της χρήσης του νερού στο συγκεκριμένο τομέα. Η επίλυση του προβλήματος της έλλειψης του νερού συνοδεύεται αναπόφευκτα από την αναθεώρηση των γεωργικών πρακτικών και πολιτικών σε ολόκληρο τον κόσμο, ώστε να διασφαλισθεί η διατήρησή της.

Η πρόκληση της ανάπτυξης δεν συνίσταται τώρα πια μόνο στην μεταφορά νερού προς άρδευση σε στερημένες περιοχές. Οπως αποδεικνύεται από την τραγική συρρίκνωση της Λίμνης Αράλ, της Λίμνης του Τσαντ και της Νεκράς Θάλασσας, είναι αναγκαία η διατήρηση σπάνιων φυσικών πηγών, ταυτόχρονα με την ίση κατανομή των υδάτων τους.

Η υπεύθυνη χρήση απαιτεί κατάλληλα οικονομικά κίνητρα. Στη Δυτική Αφρική ή στη Μέση Ανατολή, επίσης, στην Ινδία ή στην Κεντρική Ασία παρόμοιες πρωτοβουλίες είναι δυνατόν να κατευνάσουν τις συγκρούσεις για θέματα υδάτων.

Με δεδομένη την άνευ προηγουμένου κλιμάκωση της απειλής, η λογική της «δοκιμασμένης λύσης» δεν αποτελεί επιλογή. Χάρη στην επίδειξη ρεαλισμού, προνοητικότητας και θέλησης ο Ψυχρός Πόλεμος έφθασε σε ένα ειρηνικό τέλος. Οι παραπάνω τρεις ιδιότητες θα πρέπει να συνδυασθούν, εάν θέλουμε ο πλανήτης μας να αποφύγει μεγάλους πολέμους για θέματα νερού.

Αυτή η παγκόσμια πρόκληση επίσης απαιτεί καινοτομία σε θέματα παγκόσμιας διακυβέρνησης. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο υποστηρίζουμε τη δημιουργία ενός Οργανισμού Περιβάλλοντος στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, εφοδιασμένου με τα νομικά και οικονομικά μέσα επίλυσης των προβλημάτων που θα αντιμετωπίζει.

Η ανθρωπότητα πρέπει να αρχίσει να επιλύει αυτό το δίλημμα του νερού. Η αναμονή δεν αποτελεί μέρος της λύσης.

*ΜΙΧΑΗΛ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΟΦ - ΖΑΝ ΜΙΣΕΛ ΣΕΒΕΡΙΝΟ

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είναι σήμερα πρόεδρος του Συμβουλίου Green Cross International. O Ζαν Μισέλ Σεβερίνο είναι διευθύνων σύμβουλος του French Development Agency.