Μείωση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων, αύξηση της βιολογικής γεωργίας, ανάδειξη της βιοποικιλότητας και ψηφιοποίηση της υπαίθρου στους στόχους του νέου προγράμματος

Το 2021 είναι η χρονιά κατά την οποία κατά πάσα πιθανότητα θα κλείσει η πολυαναμενόμενη μεταρρύθμιση του μαζικού προγράμματος γεωργικών επιδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή η κοινή αγροτική πολιτική (ΚΑΠ), δεδομένης της εκφρασμένης πρόθεσης της Πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. να επιτύχει συμφωνία με τους διαπραγματευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έως τον Απρίλιο.

Από την πλευρά του Κοινοβουλίου, οι διαπραγματευτές συνεχίζουν να επιμένουν ότι οι θέσεις σχετικά με την πράσινη αρχιτεκτονική της ΚΑΠ, το κύριο πεδίο της διαμάχης, εξακολουθούν να απέχουν πολύ. Ωστόσο, με γνώμονα την τρέχουσα μεταβατική περίοδο της ΚΑΠ που λήγει το 2022, και με τα κράτη-μέλη που αναμένεται να υποβάλουν τα εθνικά στρατηγικά τους σχέδια έως το τέλος της φετινής χρονιάς, είναι πολύ πιθανό να σημειωθεί μια τελική συμφωνία τους επόμενους μήνες. Πολλοί είναι εξάλλου αυτοί πουυποστηρίζουν ότι ακόμα και εάν δεν καταστεί δυνατή μια συμφωνία υπό την πορτογαλική προεδρία, μια νέα απόπειρα σχεδόν σίγουρα θα είναι επιτυχημένη από τη Σλοβενία στο δεύτερο εξάμηνο του 2021.

Μετά τη συμφωνία σχετικά με τη δέσμη μέτρων για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ σε επίπεδο Ε.Ε., τα 27 κράτη-μέλη θα ολοκληρώσουν τον σχεδιασμό των εθνικών στρατηγικών σχεδίων της ΚΑΠ και θα τα υποβάλουν για έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το χρονοδιάγραμμα εξακολουθεί να υπόκειται σε αλλαγές, αλλά πιθανότατα τα 27 στρατηγικά σχέδια της ΚΑΠ θα τεθούν σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2023. Μέχρι τότε, η ΚΑΠ και η πολιτική της για την αγροτική ανάπτυξη θα συνεχίσουν να λειτουργούν ως συνήθως.

Οι ποσοτικοί στόχοι

Με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα λοιπόν, η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, που θα τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2023, θα ενσωματώνει τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας με συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους σε σχέση με μείωση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων, την αύξηση της βιολογικής γεωργίας, την ανάδειξη της βιοποικιλότητας και την ψηφιοποίηση της υπαίθρου.

Η Κομισιόν δημοσίευσε στις αρχές του έτους τον κατάλογο με τις οικολογικές πρακτικές που θα υποστηρίζονται χρηματοδοτικά από τη νέα ΚΑΠ. Οι πρακτικές αυτές βασίζονται σε σειρά στόχων που έχουν συμφωνηθεί σε επίπεδο Συμβουλίου με καταληκτικό ορίζοντα επίτευξής τους το 2030 και σε ορισμένες περιπτώσεις νωρίτερα. Ειδικότερα, οι στόχοι πάνω στους οποίους βασίζονται και οι εξειδικευμένες συστάσεις της Κομισιόν στα κράτη-μέλη, είναι οι εξής:

• Μείωση μέχρι το 2030 κατά 50% της συνολικής χρήσης και των κινδύνων των χημικών φυτοφαρμάκων και των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων,
• μείωση μέχρι το 2030 κατά 20% της χρήσης λιπασμάτων,
• μείωση μέχρι το 2030 κατά 50% των πωλήσεων αντιμικροβιακών ουσιών για εκτρεφόμενα ζώα και τις υδατοκαλλιέργειες,
• πρόσβαση 100% σε ταχύ ευρυζωνικό διαδίκτυο όλων των αγροτικών περιοχών έως το 2025,
• μέχρι το 2030 το 25% των εκτάσεων θα πρέπει να αφορά τη βιολογική γεωργία,
• μέχρι το 2030 το 10% των γεωργικών εκτάσεων θα πρέπει να έχει χαρακτηριστικά τοπίου υψηλής ποικιλομορφίας, όπως αναφέρεται στη στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα, όπου προβλέπονται μεταξύ άλλων: ζώνες ανάσχεσης, εναλλασσόμενες ή μη εκτάσεις υπό αγρανάπαυση, φυτοφράκτες, μη παραγωγικά δένδρα, τοίχοι αναβαθμίδων και μικρές λίμνες.

Για παράδειγμα, για να προσαρμοστεί η Ελλάδα στον στόχο για τη βιολογική γεωργία θα πρέπει να αυξήσει τις καλλιεργήσιμες με τα εν λόγω προϊόντα εκτάσεις από το 9,3% το 2018 στο 25% το 2030. Σε σχέση με το ευρυζωνικό διαδίκτυο η κάλυψη στην Ελλάδατο 2019 ήταν στο 40,1%, που σημαίνει ότι θα πρέπει να υπερδιπλασιαστεί η κάλυψη για να πετύχει τον στόχο του 100% το 2025. Είναι προφανές ότι θα απαιτηθούν πολύ σημαντικές προσπάθειες από την πλευρά των κρατών-μελών, διότι μέρος των χρηματοδοτήσεων της ΚΑΠ θα συνδέεται και με την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων.

Χρηματοδότηση

Σε ό,τι αφορά τα κονδύλια για την Ελλάδα και σύμφωνα με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης επιτεύχθηκε αύξηση των πόρων της ΚΑΠ για τη χώρα μας, σε σχέση με την αρχική πρόταση της Ε.Ε. τον Μάιο 2018, από 18,2 δισ. σε 19,3 δισ. ευρώ. Βέβαια δεν έχει διευκρινιστεί εάν υπολογίζονται σε τρέχουσες τιμές (φαίνονται περισσότερα γιατί υπολογίζεται ο πληθωρισμός 2% ετησίως) ή τιμές 2018. Με τα κονδύλια αυτά αναμένεται μια μικρή μείωση της τάξης του 3% στις άμεσες ενισχύσεις και αύξηση 4% στα κονδύλια που θα δίνονται στον Πυλώνα ΙΙ μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα περιορίστηκε σημαντικά ο κίνδυνος της εξωτερικής σύγκλισης των δικαιωμάτων, που θα σήμαινε μεγάλες απώλειες πόρων από τον Πυλώνα Ι των άμεσων ενισχύσεων.

Κατά τη μεταβατική περίοδο τη διετία 20212022 η Ελλάδα αναμένεται να έχει στη διάθεσή της περί το 1,6 δισ. ευρώ, προκειμένου να συνεχίσει την εφαρμογή των μέτρων του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, αλλά και την παροχή ενισχύσεων στους παραγωγούς που πλήττονται από την πανδημία. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, η Ελλάδα πρόκειται να εξασφαλίσει για το ΠΑΑ της 680,1 εκατ. ευρώ το 2021 και 556,9 εκατ. ευρώ το 2022, στα οποία ενσωματώνεται ποσό ύψους 365,3 εκατ. ευρώ από τους προβλεπόμενους πόρους των 8,7 δισ. του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης για τη γεωργία.

Όσον αφορά τον τακτικό προϋπολογισμό του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) για τις υφιστάμενες δεσμεύσεις θα είναι εφικτή η παράτασή τους, αλλά μόνο μέχρι το 2023. Επιπλέον, για όσους έχουν απενταχθεί από την οριοθέτηση των νέων μειονεκτικών περιοχών που θεσμοθετήθηκαν το 2018, θα συνεχίσουν να λαμβάνουν μέρος της ενίσχυσης και μετά το 2020, μέχρις ότου συμπληρώσουν 4 έτη. Για τις νέες προσκλήσεις η Επιτροπή έχει ζητήσει να είναι συμβατές με το κείμενο της Πράσινης Συμφωνίας και τους περιβαλλοντικούς στόχους των υφιστάμενων Προγραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης.

Εντάξεις έργων

Με βάση τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν τον Ιανουάριο, σημαντική ήταν η πρόοδος στην ενεργοποίηση του ΠΑΑ, καθώς οι εντάξεις έργων ξεπέρασαν το 113% και οι νομικές δεσμεύσεις το 100% των συνολικών του πόρων, σε όρους δημόσιας δαπάνης.

Εξαιρετικά υψηλή ήταν και η απορρόφηση των πόρων του ΠΑΑ, η οποία έφτασε σε ποσοστό το 65%, με ετήσιες πληρωμές δημόσιας δαπάνης της τάξης των 715 εκατ. ευρώ.

Με τις επιδόσεις αυτές το ΠΑΑ υπερκάλυψε τον στόχο του ΕΣΠΑ για το έτος 2020, συνεισφέροντας ένα από τα μεγαλύτερα ποσά πληρωμών στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και κατ’ επέκταση εισροής κοινοτικών πόρων στη χώρα.

Επίσης, υπερκάλυψε τις υποχρεώσεις του κανόνα ν+3 (κανόνας αυτόματης αποδέσμευσης), τον στόχο πληρωμών που θέτει η Ε.Ε. για το έτος 2020, ενώ έχει ουσιαστικά καλυφθεί ο στόχος πληρωμών και για το έτος 2021.

H λίστα των eco-schemes

Στα μέσα Ιανουαρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έναν κατάλογο πιθανών γεωργικών πρακτικών που τα οικολογικά συστήματα θα μπορούσαν να υποστηρίξουν στημελλοντική κοινή γεωργική πολιτική (ΚΑΠ).  Η «πράσινη» αυτή λίστα στοχεύει να συμβάλει στη συζήτηση σχετικά με τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ και τον ρόλο της στην επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας. Αυτή η λίστα ενισχύει επίσης τη διαφάνεια της διαδικασίας για τη θέσπιση των στρατηγικών σχεδίων της ΚΑΠ και παρέχει στους αγρότες, τις διοικήσεις, τους επιστήμονες και τους ενδιαφερόμενους φορείς μια βάση για περαιτέρω συζήτηση σχετικά με την καλύτερη χρήση αυτού του νέου μέσου.

Μέρος της μεταρρύθμισης της ΚΑΠ που βρίσκεται επί του παρόντος υπό διαπραγμάτευση, τα οικολογικά συστήματα, είναι ένα νέο μέσο που αποσκοπεί στην επιβράβευση των γεωργών που επιλέγουν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα όσον αφορά την περιβαλλοντική φροντίδα και τη δράση για το κλίμα. Η μελλοντική ΚΑΠ θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση της μετάβασης προς ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων και στη στήριξη των Ευρωπαίων αγροτών σε ολόκληρη την Ένωση. Τα οικολογικά συστήματα θα συμβάλουν σημαντικά σε αυτήν τη μετάβαση και στους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας. Τα Στρατηγικά Σχέδια της ΚΑΠ θα εφαρμόσουν στην πράξη βελτιωμένες προϋποθέσεις, οικολογικά προγράμματα, συμβουλευτικές υπηρεσίες σε αγροκτήματα, καθώς και γεωργο-περιβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα και επενδύσεις για την επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας, ιδίως εκείνων που απορρέουν από τη Στρατηγική Farm to Fork και τη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα για 2030, και για την εκπλήρωση των ειδικών στόχων της ΚΑΠ για το κλίμα και το περιβάλλον.

Για να υποστηριχθούν από οικολογικά συστήματα, οι γεωργικές πρακτικές πρέπει:

• να καλύπτουν δραστηριότητες που σχετίζονται με το κλίμα, το περιβάλλον, την καλή μεταχείριση των ζώων και την αντοχή σε μικροβιακά,
• να καθοριστούν με βάση τις ανάγκες και τις προτεραιότητες που προσδιορίζονται σε εθνικό / περιφερειακό επίπεδο στα στρατηγικά τους σχέδια για την ΚΑΠ,
• το επίπεδο φιλοδοξίας τους πρέπει να υπερβαίνει τις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις που καθορίζονται από τις προϋποθέσεις,
• να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας της Ε.Ε.

Ο κατάλογος των πιθανών γεωργικών πρακτικών περιλαμβάνει βιολογικές καλλιεργητικές πρακτικές, αγρο-οικολογία, όπως εναλλαγή καλλιεργειών με οσπριοειδείς καλλιέργειες ή σύστημα ζωικού κεφαλαίου με χαμηλή ένταση. Επιπλέον, περιλαμβάνουν επίσης την καλλιέργεια άνθρακα, για παράδειγμα με τη διατήρηση της γεωργίας ή την εκτεταμένη χρήση μόνιμων λιβαδιών. Άλλες γεωργικές πρακτικές που θα μπορούσαν να υποστηριχθούν από οικολογικά συστήματα περιλαμβάνουν τη γεωργία ακριβείας. Για παράδειγμα, με τη γεωργία ακριβείας για τη μείωση των εισροών ή τη χρήση πρόσθετων υλών ζωοτροφών για τη μείωση των εκπομπών από την εντερική ζύμωση και τις πρακτικές εκτροφής υπέρ της καλής διαβίωσης των ζώων ή / και τη μείωση των αναγκών για αντιμικροβιακές ουσίες.

Μπορούμε να περιμένουμε αλλαγές;

Πάντως, εκφράζεται έντονος σκεπτικισμός στο κατά πόσο η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ είναι δυνητικά συμβατή με την Πράσινη Συμφωνία της Ε.Ε. Ενδεικτικά είναι όσα αναφέρονται σε πρόσφατο δημοσίευμα του Ιδρύματος HeinrichBoll-Stiftung, σύμφωνα με το οποίο: «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πίστευε ότι η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ ήταν δυνητικά συμβατή με την Πράσινη Συμφωνία. Τα πράγματα αποδεικνύεται, στην πράξη, ότι δεν είναι έτσι». Στο δημοσίευμα υποστηρίζεται ότι: λαμβάνοντας υπόψη την οικολογική ζημία και τιςκοινωνικές ανισότητες του ευρωπαϊκού συστήματος γεωργικών τροφίμων και αγροτικών περιοχών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια πρόταση για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ μετά το 2020, η οποία εισάγει κυρίως:

• Δίκαιη κατανομή των πληρωμών στους αγρότες: επί του παρόντος, το 80% των άμεσων πληρωμών συγκεντρώνεται μόνο στο 20% των Ευρωπαίων αγροτών.
• Υψηλότερη πράσινη φιλοδοξία: Ενίσχυση των γεωργο-περιβαλλοντικών όρων και των προϋποθέσεων καλής διαβίωσης των ζώων για τη λήψη άμεσων πληρωμών και την εισαγωγή οικολογικών συστημάτων, τα οποία είναι νέες μορφές ετήσιων πληρωμών που επιβραβεύουν τους αγρότες για τις καλές περιβαλλοντικές πρακτικές τους (π.χ. αγρο-οικολογία, βιολογική γεωργία, ολοκληρωμένη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών).
• Ένα νέο μοντέλο παράδοσης: βασισμένο σε μεγαλύτερη ευελιξία που δίνεται στα κράτημέλη και σε έναν ισχυρότερο πολιτικό προσανατολισμό προς τις επιδόσεις, παρά στη συμμόρφωση.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα, «το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ε.Ε. έχουν αποδυναμώσει συστηματικά την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και οι θέσεις που εγκρίθηκαν τον περασμένο Οκτώβριο δείχνουν ότι η αρχική φιλοδοξία εξασθενεί γρήγορα. Τα κυριότερα σημεία έχουν ως εξής:

• Οποιαδήποτε μεταρρύθμιση σχετικά με την κατανομή των πληρωμών ενδέχεται να αποκλειστεί:δηλαδή, με την κατάργηση οποιουδήποτε υποχρεωτικού περιορισμού στις πληρωμές ή με την αποχώρηση των πληρωμών βάσει της ιδιοκτησίας γης και τίτλου, και όχι βάσει κοινωνικών και περιβαλλοντικών κριτηρίων.
• Η πράσινη φιλοδοξία θα μειωθεί έντονα: αραιώνοντας τις “περιβαλλοντικές δαπάνες” με παρεμβάσεις που δεν αποδεικνύονται ότι συμβάλλουν θετικά στο περιβάλλον, αποκλείοντας το 40% των γεωργικών εκτάσεων που υπόκεινται σε χώρο για τη φύση, αποκλείοντας ή αναβάλλοντας την υποχρεωτική υποστήριξη στα “οικολογικά συστήματα”.
• Οι μηχανισμοί απόδοσης υπονομεύονται: π.χ. με την εξαίρεση του επιδόματος απόδοσης, την αναβολή των αξιολογήσεων απόδοσης, την προσπάθεια μείωσης του αριθμού των δεικτών στόχου που υπόκεινται σε έλεγχο απόδοσης, εξαιρουμένων των δεικτών επιπτώσεων στις αξιολογήσεις απόδοσης.

Τους επόμενους μήνες, οι τρεις συννομοθέτες της Ε.Ε. θα διαπραγματευτούν για να βρουν συμφωνία σε επίπεδο Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να προτείνει τροποποιήσεις ή να αποσύρει την ΚΑΠ. Εάν, ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτρόπη “ηττηθεί” και το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο της Ε.Ε. επιμείνουν να εγκρίνουν μια ΚΑΠ “laissez-faire”, η οποία είναι ασυμβίβαστη με την Πράσινη Συμφωνία της Ε.Ε., υπάρχει μικρό περιθώριο αισιοδοξίας, με όλη την προσοχή να στρέφεται στο δύσκολο κομμάτι που αφορά τις διαπραγματεύσεις σε επίπεδο κρατών -μελών» επισημαίνει το δημοσίευμα.

«Aπό το αγρόκτημα στο πιρούνι»

Ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο στη συμφωνία είναι εάν η Επιτροπή θα καταφέρει να πείσει το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να συμπεριλάβουν στα τελικά κείμενα της ΚΑΠ όσο το δυνατόν περισσότερο τη νέα πολιτική τροφίμων της Ε.Ε., τη στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιρούνι» From Farm to Fork (F2F), πολιτική που έχει χαρακτηριστεί ως «ο ακρογωνιαίος λίθος» της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ενώ μέσα στη συγκυρία της πανδημίας του κορονοϊού η υλοποίησή της αναδεικνύεται ακόμα πιο επιτακτικά. «Η κρίση του ιού coronavirus έδειξε πόσο ευάλωτοι είμαστε όλοι και πόσο σημαντικό είναι να αποκαταστήσουμε την ισορροπία μεταξύ ανθρώπινης δραστηριότητας και φύσης. Στην καρδιά της Πράσινης Συμφωνίας, οι στρατηγικές βιοποικιλότητας και Farm to Fork δείχνουν μια νέα και καλύτερη ισορροπία της φύσης, των συστημάτων τροφίμων και της βιοποικιλότητας. Να προστατεύσουμε την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων μας, και ταυτόχρονα να αυξήσουμε την ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητα της Ε.Ε.Αυτές οι στρατηγικές αποτελούν κρίσιμο μέρος της μεγάλης μετάβασης που ξεκινάμε» δηλώνει οΦρανς Τιμερμανς (φωτογραφία), εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σημειώνεται ότι οι βασικοί στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας είναι η μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 55% μέχρι το 2030 σε σχέση με το 1990, και στη συνέχεια η επίτευξη περιβαλλοντικής ουδετερότητας μέχρι το 2050. Σε αυτό το πλαίσιο, η Κομισιόν θα εκπονήσει μέχρι τον Ιούνιο του 2021 δέσμη προτάσεων για τη βελτίωση της συμβολής των τομέων της γεωργίας και της χρήσης γης στην επίτευξη αυτών των νέων φιλόδοξων στόχων.