Από την έντυπη έκδοση
Του Δημήτρη Τζάνα, οικονομολόγου
Ο οικογενειακός χαρακτήρας των ελληνικών επιχειρήσεων συνιστά μια διαχρονική πραγματικότητα. Ολοκληρωτικά σχεδόν για τις μικρομεσαίου μεγέθους, αλλά και τον κανόνα για τις μεγαλύτερες. Οι μεγαλομέτοχοι-ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων επιθυμούν να έχουν τον πλήρη έλεγχο και συχνά να ασκούν οι ίδιοι και καθήκοντα ανώτατων στελεχών. Ακόμη και στις εισηγμένες στο χρηματιστήριο εταιρείες, παρά τα προβλεπόμενα από τα οργανογράμματα και τους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης, ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ιδιοκτησία και διοίκηση δεν εφαρμόζεται στις περισσότερες περιπτώσεις. Δεν είναι σπάνιο δε η διοίκηση να ασκείται από ιδιοκτήτες που είναι συγγενείς μεταξύ τους και πολύ συχνά αδελφοί, οι οποίοι έχουν συμφωνήσει στην κατανομή των μεταξύ τους αρμοδιοτήτων.
Έτσι, το μοντέλο τη διοίκησης μιας εταιρείας από δύο αδέλφια ή από τον ιδρυτή και το παιδί του ή από δύο συνεταίρους που διατηρούν οιονεί αδελφική σχέση, απαντάται συχνά στο ελληνικό επιχειρείν. Είναι δε συχνό το φαινόμενο η πορεία της επιχείρησης που καθοδηγείται από ένα ζεύγος συνεταίρων που έχουν υψηλό βαθμό συνεννόησης μεταξύ τους να είναι επιτυχής, είτε αυτοί έχουν ισότιμη σχέση και οριοθετημένες αρμοδιότητες είτε ο ένας έχει αποδεχθεί την πρωτοκαθεδρία του άλλου. Οι ίδιοι δε θα υποστηρίξουν ότι το μοντέλο αυτό έχει καθοριστικά συμβάλει στη λήψη των σωστών αποφάσεων ώστε η επιχείρηση να λαμβάνει ορθολογικές και εύστοχες αποφάσεις για τη στρατηγική της. Θεωρούν ότι οφείλουν να λαμβάνουν τις πληροφορίες που θα ζητήσουν από τα στελέχη και τους συμβούλους τους, αλλά στη συνέχεια είναι δική τους η ευθύνη να λάβουν τις κρίσιμες αποφάσεις και έπειτα να τις τρέξουν. Για ζητήματα στρατηγικών συνεργασιών, για την αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων σε περιόδους οικονομικής ύφεσης όπως η τωρινή ή για άλλα σημαντικά εταιρικά ζητήματα.
Ωστόσο, τίποτε δεν εγγυάται ότι μια σχέση δύο συνεταίρων θα είναι για πάντα αρμονική, καθώς στην πορεία του χρόνου όλα αλλάζουν. Τόσο το επιχειρηματικό περιβάλλον που διαρκώς μετασχηματίζεται όσο και οι ίδιοι οι άνθρωποι αφού μεταβάλλονται τα προσωπικά τους δεδομένα ως προς τον χαρακτήρα τους. Είναι επομένως φυσιολογικό να υπάρξει μια μέρα κατά την οποία θα ανακαλύψουν ότι η μεταξύ τους συνεννόηση είναι πλέον αδύνατη. Για παράδειγμα, το 2008 οι αδελφοί Κούτλα της εταιρείας Προοδευτική είχαν δημοσιοποιήσει τη διαφωνία τους σε σχέση με την εύρεση του καλύτερου δυνατού τρόπου για την έξοδο της εταιρείας από την κρίση. Η πλευρά του Κωνσταντίνου Κούτλα επεδίωκε την είσοδο στρατηγικού επενδυτή, ενδεχόμενο με το οποίο ήταν αντίθετος ο αδελφός του Σπύρος Κούτλας, που μάλιστα προσέφυγε στη Δικαιοσύνη με στόχο την ακύρωση της απόφασης της Γενικής Συνέλευσης.
Αλλά και πρόσφατα, το 2019, οι μεγαλομέτοχοι της Creta Farm, ο Κωνσταντίνος και ο Εμμανουήλ Δομαζάκης, που επί δεκαετίες συνδιοίκησαν την εταιρεία επιτυγχάνοντας να καταλάβει ηγετική θέση στον κλάδο των προϊόντων χοιρινού κρέατος, απασχόλησαν την επικαιρότητα με τη μεταξύ τους αντιπαράθεση. Με εξέλιξη μάλιστα ιδιαιτέρως βλαπτική για τα συμφέροντά τους, αφού οι πιστώτριες τράπεζες δρομολόγησαν σειρά ενεργειών ώστε να εισέλθει και νέος μεγαλομέτοχος/επενδυτής στην εταιρεία. Σε μια άλλη εταιρεία, τη θεσσαλική εταιρεία των αδελφών Τσιλιλή που παράγει τσίπουρο και κρασί, έχοντας διοικηθεί για δεκαετίες από τους αδελφούς Κωνσταντίνο και Μάκη Τσιλιλή, δημοσιοποιήθηκε πέρσι ότι η αντιπαράθεση στις σχέσεις των δύο αδελφών οδήγησε στην αιφνίδια αποχώρηση του δεύτερου από την εταιρεία. Τέλος, πρόσφατη είναι η δημοσιοποίηση της καταγγελίας του Δημήτρη Καλλιτσάντση για αποφάσεις του αδελφού του Αναστάσιου, προαναγγέλλοντας τη νέα αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της εταιρείας, που συντελέστηκε με την επικράτηση της ολλανδικής Reggeborgh.
Κι όμως, οι εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ δύο αδελφών-συνεταίρων και τα παρεπόμενα βλαπτικά αποτελέσματα τόσο για εκείνους όσο και για την εταιρεία και όσους σχετίζονται με αυτή, θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί! Αν οι συνεταίροι/αδελφοί είχαν προνοήσει στο ξεκίνημα της επιχειρηματικής τους συνεργασίας, θα είχαν υπογράψει ένα μεταξύ τους συμφωνητικό με τους όρους υπό τους οποίους θα είναι δυνατή η αποχώρηση από την εταιρεία ενός εκ των δύο. Θα συμφωνούσαν δηλαδή ότι αν ο πρώτος επιθυμεί να αποχωρήσει είναι υποχρεωμένος να προσφέρει τις μετοχές του στον δεύτερο, με τίμημα που θα προκύπτει από τις γενικά αποδεκτές μεθόδους εταιρικών αποτιμήσεων.
Αν ο δεύτερος δεν αποδεχθεί την πρόταση, γιατί ενδεχομένως δεν επιθυμεί να καταβάλει το ζητούμενο ποσό ή για άλλους λόγους, τότε ο πρώτος μπορεί να αναζητήσει άλλον επενδυτή και να ολοκληρώσει με εκείνον τη μεταβίβαση των μετοχών. Επιπλέον, θα είχε προβλεφθεί ο μηχανισμός εκτέλεσης των παραπάνω μέσω της παράδοσης των τίτλων σε φερέγγυο τρίτο πρόσωπο, τον ονομαζόμενο μεσεγγυούχο, ώστε να διασφαλιστεί η παράδοσή τους. Με τη διαδικασία αυτή, είναι δυνατή η διενέργεια ενός βελούδινου διαζυγίου ανάμεσα σε δύο συνεταίρους που σε κάποια στιγμή της επιχειρηματικής συνύπαρξής τους κρίνουν ότι οι μεταξύ τους διαφωνίες δεν μπορούν πλέον να ξεπεραστούν, με τις πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις να συνιστούν την εταιρική καθημερινότητα.
Μια διαδικασία που μπορεί να αποτελεί τη λύση σε πολλές καταστάσεις που αναπόφευκτα μπορεί να προκύψουν από τη σύγκρουση δυνατών προσωπικοτήτων σε συνδυασμό με τις ακραίες εκφάνσεις του εγώ που συχνά χαρακτηρίζουν τους Έλληνες, όπως έχουν καταγράψει διάφοροι μελετητές, μεταξύ των οποίων και ο διαπρεπής ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος στο έργο του «Ο χαρακτήρας των Ελλήνων».
