Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Όσο οι κοινωνίες μας εξαρτώνται από τη γνώση και την επεξεργασία της, τόσο τα νέα γίνονται πολύ κακά για τους εχθρούς της ελεύθερης σκέψης. Ποιος θα τους ακούει και ποιος θα τους παίρνει στα σοβαρά όταν αμέτρητες και ταχύτατα κυκλοφορούσες πληροφορίες θα δημιουργούν απίθανα για τον άνθρωπο γνωστικά πεδία. Είναι υποχρεωμένοι έτσι να αντιδράσουν. Εξ ου και η συμμαχία των άκρων.
Και από την άποψη αυτή, η πανδημία του κορωνοϊού έπαιξε και θα παίξει σημαντικό ρόλο στις νέες αντιπαραθέσεις, που αφήνουν πίσω τους τους γνωστούς διαχωρισμούς Αριστεράς-Δεξιάς, προόδου-συντήρησης και πάει λέγοντας.
Στο νέο ιδεολογικό, πνευματικό και γιατί όχι πολιτικό περιβάλλον, όπως πολύ σωστά κατά τη γνώμη μας επεσήμανε σε πρόσφατο άρθρο του ο εκδότης και συγγραφέας Πέτρος Παπασαραντόπουλος, η νόσος Covid-19 σήμανε με αρκετή έμφαση την αποδυνάμωση του διπόλου Αριστερά-Δεξιά, που για έναν και πλέον αιώνα ήταν η κυρίαρχη ερμηνεία των κοινωνικών συγκρούσεων και των συναφών με τη βιομηχανική ανάπτυξη φαινομένων.
Βέβαια, όχι λίγες φορές, στην πράξη, ποιος ήταν δεξιός και ποιος αριστερός ήταν μάλλον δύσκολο να ανιχνευθεί, αλλά παρ’ όλα αυτά το δίπολο καλά κρατούσε. Χάρη δε σε στοχαστές όπως ο Μαρξ και οι συνοδοιπόροι του, για πολλά χρόνια, ήταν μια σχεδόν ακλόνητη αντίληψη. Στην πολιτική, όπου «έπαιξε» και ο μύθος των εκπροσώπων της «πάλης των τάξεων», η κυρίαρχη αντίθεση και η θεμελιώδης διαφοροποίηση ήταν ανάμεσα στις αντιλήψεις της Αριστεράς και σε εκείνες της Δεξιάς. Τα στρατόπεδα ήταν ευκρινή και σαφώς καθορισμένα.
Όμως αυτό το αναλυτικό εργαλείο άρχισε να ξεθωριάζει από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 όταν η κατάρρευση του κομμουνισμού και της σωτηριολογίας του άνοιξε την πόρτα στην άνοδο ενός νέου λαϊκισμού που διαπερνούσε οριζόντια τις μεγάλες παρατάξεις, χωρίς διακρίσεις και περιορισμούς. Εμφανίστηκαν έτσι περίεργοι κυβερνητικοί συνασπισμοί λαϊκιστών και μετατοπίσεις ψηφοφόρων από τη Δεξιά στην Αριστερά, και αντιστρόφως.
«Αυτό το ξεθώριασμα», γράφει ο Π. Παπασαραντόπουλος, «έγινε εντονότερο με την πανδημία». Με αφετηρία και πρόσχημα τη σοβαρή και εκθετικά θανατηφόρα υγειονομική κρίση, ο λαϊκισμός αρχίζει να παίζει ρέστα. Και δεν είναι λίγοι οι αφελείς που τον ακολουθούν, ιδιαίτερα στους νέους, όπου αφέλεια και αμάθεια κυριαρχούν. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί στα σοβαρά ότι υπάρχει μια δεξιά και μια αριστερή απάντηση στον κορωνοϊό. Είναι άραγε αριστερή η υιοθέτηση της ανοσίας της αγέλης που υποστήριξαν οι Σουηδοί σοσιαλδημοκράτες; Είναι άραγε δεξιά η διανομή έκτακτου επιδόματος ανεργίας σε εκατομμύρια Αμερικανούς που έχασαν τις δουλειές τους λόγω κορωνοϊού; Είναι δεξιά η στήριξη χιλιάδων ευρωπαϊκών μικρών επιχειρήσεων που καταρρέουν; Σε ποιο ερμηνευτικό σχήμα μπορεί να ενταχθεί η θλιβερή σύγκλιση των δύο άκρων που εναντιώνονται στην υποχρεωτική χρήση της μάσκας;
Αντίθετα, έχουμε παρατηρήσει στην εποχή του κορωνοϊού μια νέα, πολιτική και κοινωνική, διχοτομία ανάμεσα σε εκείνους που σέβονται τα γεγονότα και ακολουθούν τις υποδείξεις της επιστημονικής κοινότητας και σε εκείνους που υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας και αναπόδεικτους ισχυρισμούς για μυστικά κέντρα που κατασκεύασαν τον ιό και περιμένουν να πλουτίσουν από το εμβόλιο, που το έχουν έτοιμο και τα μικροτσίπ που θα μας εγκαταστήσουν. Προφανώς οι οπαδοί των θεωριών αυτών θα μας προτείνουν σε λίγο και μάγους που θα μας «ξεμαγέψουν».
Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες ευρίσκονται μπροστά σε νέα διλήμματα, που δεν έχουν καμία σχέση με την τομή Αριστερά-Δεξιά. Η πρώτη πρόκληση είναι ο λαϊκισμός που υπονομεύει τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η δεύτερη πρόκληση είναι η σύγκρουση ανάμεσα στον ορθολογισμό και τη συνωμοσιολογία. Αυτήν που έχει την έδρα της στον ανορθολογισμό και τη μυθολογία.
Οι προκλήσεις αυτές αναδιατάσσουν το πολιτικό σκηνικό σε πολλές χώρες, διαλύοντας τα ιστορικά διαμορφωμένα πολιτικά στρατόπεδα. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην εμφάνιση νέων κομματικών σχηματισμών, δεδομένου ότι η κοινωνική ζήτηση για λαϊκισμό και ανορθολογισμό δημιουργεί εύφορο έδαφος για αντίστοιχη πολιτική προσφορά.
Ο λαϊκισμός και ο ανορθολογισμός είναι συγκοινωνούντα δοχεία, οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Είναι οι σκωληκοειδείς αποφύσεις της ανεκτικότητας και της ευρυχωρίας των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Ο μόνος τρόπος να τα αντιμετωπίσουμε είναι με την υπεράσπιση των θεμελιωδών αξιών μας, όπως και με την ανάπτυξη της γνώσης, πηγής του κριτικού πνεύματος. Σε μια δημοκρατία που λειτουργεί με σεβασμό στο κράτος δικαίου, στη διάκριση των εξουσιών, στην ελευθερία του Τύπου, τα κηρύγματα του μίσους των λαϊκιστών και οι ασυναρτησίες των συνωμοσιολόγων δύσκολα θα βρουν κατάλληλες συνθήκες για να ευδοκιμήσουν. Το πρόβλημα είναι ότι ενίοτε η συλλογική βλακεία μπορεί να έχει πολύ υψηλό τίμημα.
