Δρ. Ευαγγελία Κρασαδάκη Εργαστήριο ΕΡΓΑΣΥΑ, Πολυτεχνείο Κρήτης
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School
Καθηγητής Νικόλαος Ματσατσίνης
Διευθυντής Εργ. ΕΡΓΑΣΥΑ
Πολυτεχνείο Κρήτης
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Επιχειρησιακών Ερευνών
Μερικά στατιστικά
Ο COVID-19 είναι μια ιογενής πανδημία που επηρεάζει όλους εμάς, σε όλο τον κόσμο. Έχει επιπτώσεις σε προσωπικό επίπεδο και στην κοινωνία γενικότερα.
Η κρίση της υγείας εξελίχθηκε γρήγορα σε μια οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική κρίση.
Οι άμεσες λύσεις που προτάθηκαν και εφαρμόστηκαν στην αρχή της πανδημίας είχαν ως στόχο να περιορίσουν την εξάπλωση της λοίμωξης και οδήγησαν στο κλείσιμο ολόκληρων χωρών τόσο για άτομα όσο και για αγαθά.
Ωστόσο, μια σειρά κοινωνικοοικονομικών συνεπειών που προκλήθηκαν θα πρέπει να μελετηθούν, όπως οι επιπτώσεις της πανδημίας στα σχολεία και την ανώτατη εκπαίδευση, αλλά και ζητήματα που σχετίζονται με τις επιπτώσεις από την απώλεια χιλιάδων ανθρώπων, την επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου μεγάλου τμήματος πολιτών, την απώλεια θέσεων εργασίας, την πτώχευση ή την συρρίκνωση επιχειρήσεων, κλπ.
Τα ΑΕΙ, μεταξύ αυτών και το Πολυτεχνείο Κρήτης, υιοθέτησαν σύγχρονες τεχνολογικές λύσεις και υποστήριξαν τη μαθησιακή διαδικασία, αν όχι με τον τελειότερο τρόπο πάντως αρκετά ικανοποιητικά, αν σκεφτούμε ότι εάν η πανδημία συνέβαινε μερικές δεκαετίες πίσω, τότε τα πανεπιστήμια δεν θα είχαν καμία λύση για τους φοιτητές τους, απλά θα έκλειναν με ότι αυτό συνεπάγεται, όπως συνέβη σήμερα σε ορισμένες περιοχές του κόσμου που περιγράφομε παρακάτω.
Στην πορεία αυτή, όπως διαμορφώθηκε φέτος και όπως φαίνεται ότι θα συνεχιστεί την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά, πολλοί φοιτητές εκπαιδεύτηκαν, προσπάθησαν, έμαθαν και εφάρμοσαν τις γνώσεις τους έστω και σε μια εκπαιδευτική διαδικασία από απόσταση με τα μειονεκτήματα που αυτή έχει και τις προκλήσεις που δημιουργεί τόσο για τους διδάσκοντες όσο και για τους φοιτητές.
Βέβαια, οι τεχνολογικές δυνατότητες και αντοχές των ανώτατων ιδρυμάτων την περίοδο αυτή δοκιμάστηκαν διότι άλλα από αυτά, όπως το Πολυτεχνείο Κρήτης, κλήθηκαν να υποστηρίξουν περί τα 400 μαθήματα και άλλα μεγαλύτερα ιδρύματα διεθνώς πάνω από 7000 online μαθήματα στο εαρινό εξάμηνο.
Η έρευνα της UNESCO
Στην κατεύθυνση αυτή η Διεθνής Ένωση Πανεπιστημίων που λειτουργεί υπό την αιγίδα της UNESCO πραγματοποίησε μια γενικού περιεχομένου έρευνα από 25/3 έως 17/4 σε σχέση με τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ανώτατη εκπαίδευση. Όπως προκύπτει από στοιχεία της, την 1η Απριλίου 2020 έκλεισαν τα σχολεία και τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε 185 χώρες επηρεάζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο 1.5 δισεκατομμύριο μαθητές/σπουδαστές, το οποίο αποτελεί το 89.4% των συνολικά εμπλεκόμενων στην εκπαιδευτική διαδικασία παγκοσμίως.
Προκειμένου, λοιπόν, να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις του κλεισίματος των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η Διεθνής Ένωση Πανεπιστημίων οργάνωσε την προαναφερόμενη έρευνα, στην οποία ανταποκρίθηκαν 424 πανεπιστήμια από 109 χώρες. Η έρευνα κάλυψε την Ευρώπη, Αφρική, Αμερική (Βόρεια & Λατινική Αμερική, Καραϊβική) και Ασία (χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Πακιστάν).
Σε όλα σχεδόν τα ΑΕΙ, η πανδημία επηρέασε τη διδασκαλία και μάθηση, με τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων να αναφέρουν ότι η διδασκαλία στην τάξη αντικαταστάθηκε από τη διδασκαλία & μάθηση από απόσταση. Η στροφή από την πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλία στην εξ αποστάσεως διδασκαλία δεν έγινε χωρίς προκλήσεις, η κυριότερη από αυτές να αφορά την πρόσβαση σε τεχνολογικές υποδομές και τις ικανότητες που αυτές προϋποθέτουν από τους εμπλεκόμενους.
Ταυτόχρονα, η αναγκαστική μετάβαση στην εξ αποστάσεως διδασκαλία & μάθηση πρόσφερε σημαντικές ευκαιρίες για να υιοθετηθούν ευέλικτες μαθησιακές δυνατότητες, να εξερευνηθούν και να εφαρμοστούν μικτές τεχνικές (online και δια ζώσης) και συνδυασμοί τεχνολογιών σύγχρονης και ασύγχρονης μάθησης.
Όσον αφορά τις εξετάσεις η πλειονότητα των πανεπιστημίων της Ευρώπης φιλοδοξούσε να τις πραγματοποιήσει κανονικά αν και το τι έγινε πραγματικά δεν αποτυπώνεται στην εν λόγω έρευνα, λόγω της καταληκτικής ημερομηνίας διεξαγωγής της που ήταν πριν την ολοκλήρωση του εαρινού εξαμήνου. Ωστόσο, αξιοπρόσεκτο είναι ότι το 61% των ιδρυμάτων της Αφρικής διατύπωσαν το φόβο ότι οι εξετάσεις είτε δεν θα γίνουν ή θα ακυρωθούν, παρόλο που η πανδημία τότε (Μάρτιος-Απρίλιος 2020) είχε επιφέρει ελάχιστα κρούσματα στην συγκεκριμένη ήπειρο.
Σχετικά με την ερευνητική δραστηριότητα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, το 80% διατυπώνει την άποψη ότι τα ιδρύματα επηρεάζονται από την πανδημία. Η πιο συχνά αναφερόμενη επίδραση αφορά την ακύρωση ταξιδιών των ερευνητών ή την ακύρωση επιστημονικών συνεδρίων. Επιπλέον, φόβοι εκφράζονται για την μη ολοκλήρωση ερευνητικών έργων σε ποσοστό 52%.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο της έρευνας αφορά την ηλεκτρονική επικοινωνία μέσω emails και άλλων μέσων. Σχεδόν όλα τα ΑΕΙ (91%) διαθέτουν τα μέσα ηλεκτρονικής επικοινωνίας προκειμένου να ενημερώνουν τους φοιτητές και το προσωπικό τους.
Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο στην Αφρική (66%), όπου το ένα τρίτο των ιδρυμάτων δεν διαθέτει ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας. Αυτό είναι ανησυχητικό διότι δείχνει την αδυναμία των ιδρυμάτων να επικοινωνούν αλλά και γενικότερα αναδεικνύει τις εγγενείς αδυναμίες λειτουργίας τους ακόμα και σε περιόδους εκτός κρίσης.
Όσον αφορά το νέο ακαδημαϊκό έτος, οι εγγραφές φαίνεται να μην επηρεάζονται στην Αφρική (αισιοδοξία διατυπώθηκε από τα εκεί ιδρύματα), αν και τα ιδρύματα της Ασίας που μετείχαν στην έρευνα διατύπωσαν έντονη ανησυχία ότι είτε θα μειωθούν δραστικά οι αλλοδαποί φοιτητές ή ακόμα θα μειωθούν και οι ντόπιοι φοιτητές το νέο έτος.
Αυτό που αναδείχθηκε για τις Ασιατικές χώρες είναι η επίπτωση που θα έχει στις νέες εγγραφές το μειωμένο οικογενειακό εισόδημα ή τα αυξημένα ποσοστά αποτυχίας στις εξετάσεις εισόδου στα ανώτατα ιδρύματα (σε όσα ιδρύματα εφαρμόζεται το σύστημα των εξετάσεων εισαγωγής).
Επιπλέον, για την πλειονότητα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων η κρίση της πανδημίας αύξησε την συμμετοχή τους στα προβλήματα της κοινωνίας. Αυτή η επίδραση φαίνεται να είναι ισχυρή στην Αμερική και χαμηλή στις Ασιατικές χώρες. Σχεδόν τα τρία τέταρτα των ιδρυμάτων φαίνεται ότι συμβάλλουν στις δημόσιες πολιτικές για τη θωράκιση της κοινωνίας έναντι της πανδημίας είτε μέσω της θεσμικής τους ηγεσίας ή μέσω των ερευνητών τους.
Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα, καθώς τονίζει τη σημασία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για την κοινωνία, και την αναγνώριση της σημασίας της από την κοινωνία.
Συμπεράσματα
Συνολικά τα ευρήματα της έρευνας ανέδειξαν το σημαντικό βαθμό άγχους και περιορισμών που βιώθηκαν από τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο.
Σχεδόν όλα τα ιδρύματα που συμμετείχαν στην έρευνα επηρεάστηκαν στον ένα ή στον άλλο βαθμό από την υγειονομική κρίση και η κρίση αυτή επηρέασε όλες τις θεσμικές τους δραστηριότητες.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η διαχείριση από απόσταση είναι δυνατή σε κάποιο βαθμό, αλλά αυτό αφενός δημιουργεί ορισμένα αρνητικά αποτελέσματα στην ποιότητα των δραστηριοτήτων τους και αφετέρου αυξάνει την ανισότητα των ευκαιριών μάθησης. Οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την αποτροπή ενός κενού ακαδημαϊκού έτους και την εξασφάλιση ενός μελλοντικού σχεδιασμού παρά τον υψηλό βαθμό αβεβαιότητας, καταδεικνύουν την απίστευτη πίεση που δέχτηκαν τα ιδρύματα σε συνδυασμό με τη διατήρηση της ανθεκτικότητας και δημιουργικότητάς τους.
Επιπλέον, η ανάλυση ανά ήπειρο έδειξε σημαντικές διαφορές. Για παράδειγμα, στην Αφρική το ποσοστό των ΑΕΙ που ακύρωσαν εντελώς τη διδασκαλία ή ανέβαλλαν/ακύρωσαν τις εξετάσεις είναι υψηλότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου. Αυτό οφείλεται στο χαμηλότερο βαθμό πρόσβασης στην τεχνολογία στην Αφρική από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή.
Η Αφρική είναι επίσης η περιοχή που αναφέρει τη μεγαλύτερη αναστάτωση στην έρευνα και τον μικρότερο βαθμό υποστήριξης και συνεργασίας με κυβερνήσεις, ενώ ταυτόχρονα είναι η περιοχή στην οποία τα ανώτατα ιδρύματα αναφέρουν αρνητική επίδραση του COVID-19 στις διεθνείς συνεργασίες.
Όλα αυτά δείχνουν ένα πιθανό αυξημένο χάσμα μεταξύ των ΑΕΙ της Αφρικής και άλλων περιοχών του κόσμου. Ωστόσο, αυτός ο κίνδυνος της αυξανόμενης ανισότητας δεν είναι μόνο αφρικανικό πρόβλημα. Η έρευνα έδειξε ότι το χάσμα αυτό μπορεί να προκύψει και σε άλλες γεωγραφικές περιοχές.
Από την άλλη πλευρά, η κρίση του κορωνοϊού είναι μια ευκαιρία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση να αποδείξει τη σημασία της έρευνας και της εμπειρογνωμοσύνης που υπάρχει στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο.
Ας ελπίσουμε ότι τα επιστημονικά στοιχεία και οι γνώσεις θα είναι και πάλι οι θεμελιώδεις πυλώνες της κοινωνίας. Ωστόσο, αυτό δεν αρκεί εάν δεν αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος της ανισότητας.
Ο μόνος τρόπος για την ελαχιστοποίηση αυτού του κινδύνου είναι μέσω περισσότερης συνεργασίας μεταξύ των ΑΕΙ και μεταξύ των ΑΕΙ και των κυβερνήσεων και της κοινωνίας γενικότερα.
Ο COVID-19 ως μια πανδημία και μια παγκόσμια πρόκληση μπορεί να ξεπεραστεί μόνο μέσω της ανάπτυξης κοινών λύσεων σε διεθνές επίπεδο.
