Των Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Ακαδημαϊκού
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Δρ. Ευαγγελίας Κρασαδάκη
Πολυτεχνείο Κρήτης
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Αναζητώντας τις συνέπειες της πανδημίας κάποιος θα μπορούσε να ανατρέξει σε μια συγκεκριμένη πτυχή της, αυτή που πρώτιστα αποτελεί το προσωπικό του πεδίο δράσης και εξειδίκευσης. Επιχειρώντας σε αυτό το άρθρο μια ολιστική προσέγγιση των συνεπειών της πανδημίας, εν γνώσει μας ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος μπορεί να είναι η υπεραπλούστευση, εντούτοις το εγχείρημα αυτό αν και ριψοκίνδυνο αποτελεί για εμάς μια πρόκληση.
Η τραγικότερη συνέπεια της πανδημίας είναι η απώλεια μέχρι σήμερα 600 χιλιάδων ανθρώπων παγκοσμίως. Ο συγκλονιστικός αυτός αριθμός θανάτων ουσιαστικά δημιουργεί υπερπολλαπλάσιους ζώντες συγγενείς που βιώνουν την τραγικότητα του θανάτου με όποιες ψυχολογικές και άλλες συνέπειες για τους ίδιους, αλλά και ένα τεράστιο αριθμό άλλων πολιτών που βιώνουν με το δικό τους τρόπο το φόβο, φαινόμενα που θα αποτελέσουν αντικείμενα κοινωνικής μελέτης και έρευνας τα επόμενα χρόνια.
Ο φόβος που διατυπώνουν οι πολίτες αποτελεί μια συνέπεια της πανδημίας που επηρεάζει τους ίδιους, τις δράσεις τους, τον κοινωνικό τους περίγυρο, κλπ. Ο φόβος συνδέεται είτε με μια ενδεχόμενη έκθεσή τους στον ιό είτε με την αδυναμία να έχουν μια σωστή νοσηλεία στη χώρα τους είτε με την απώλεια ζωής που μπορεί να προκαλέσει ο ιός σε μια περίοδο όπου η διεθνής ιατρική κοινότητα δεν έχει ακόμα ανακαλύψει κανένα φάρμακο ή εμβόλιο. Η ανακούφιση των πολιτών φαίνεται να συνδέεται με την ύπαρξη φαρμάκων. Ως τότε έχει παρατηρηθεί ότι ακόμα και σε χώρες που η πανδημία είναι σε ύφεση ή τα κρούσματα είναι λίγα σε σχέση με τον πληθυσμό (πχ. Κίνα), οι άνθρωποι δεν επέστρεψαν με τον ίδιο ρυθμό στις συνήθεις δραστηριότητές τους, ψώνια, έξοδος για διασκέδαση, διακοπές, κ.ά. Στις ΗΠΑ ο φόβος της πανδημίας, η ψυχολογική πίεση και η ανασφάλεια που δημιουργεί η συγκεκριμένη κατάσταση κορύφωσε τη ζήτηση τηλεφωνικής ψυχολογικής υποστήριξης, η οποία αυξήθηκε κατά 1000% σε σχέση με το 2019, με συνέπεια οι ειδικοί να αναμένουν ένα μεγάλο κύμα αυτοκτονιών στην μετά-κορωνοϊό εποχή.
Η Δρ. Ευαγγελία Κρασαδάκη
Σε αυτή την κατάσταση τα συστήματα υγείας σε διεθνές επίπεδο δοκιμάστηκαν. Κανένα σύστημα υγείας όσο καλά οργανωμένο και αν ήταν δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του μεγάλου αριθμού κρουσμάτων, ελέγχων, νοσηλειών, θεραπειών, νεκρών, κλπ. Η ανταπόκριση των συστημάτων υγείας (δημόσιων και ιδιωτικών) φαίνεται να είναι κυμαινόμενη και να εξαρτάται από την ένταση της πανδημίας σε κάθε χώρα, την πρότερη οργάνωση και στελέχωση, την δυναμικότητα κλινών και ΜΕΘ, τη διαθεσιμότητα φαρμάκων και υγειονομικού υλικού, κλπ. Παρατηρήσαμε αυτό το διάστημα τραγικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα ασθενείς να νοσηλεύονται σε σκηνές, ασθενείς να νοσηλεύονται σε πλωτά νοσοκομεία (περίπτωση Νέας Υόρκης), ασθενείς να μεταφέρονται για νοσηλεία σε άλλες χώρες (περίπτωση Γερμανίας που δέχτηκε Γάλλους ασθενείς), ασθενείς που με δυσκολία γινόταν δεκτοί σε κάποια χώρα (περίπτωση ταξιδιωτών κρουαζιερόπλοιου που τελικά έγιναν δεκτοί στην Κούβα), κλπ. καθώς επίσης και δυσεπίλυτα θέματα ταφής στα συστήματα ή νοσοκομεία που είχαν να διαχειριστούν δεκάδες ή εκατοντάδες καθημερινές απώλειες. Βέβαια, αν αυτά παρατηρήθηκαν σε αναπτυγμένες χώρες, οι συνέπειες της πανδημίας στα υποτυπώδη συστήματα υγείας φτωχών χωρών είναι ανυπολόγιστες και ίσως μη καταγεγραμμένες σε κανένα τηλεοπτικό φακό που μας αφήνουν να εννοήσουμε την τραγικότητα των ανθρώπων εκεί, είτε ασθενών ή συγγενών ή και εργαζομένων στα συστήματα υγείας.
Η παρεπόμενη συνέπεια της πανδημίας αφορά την απώλεια θέσεων εργασίας και τη μείωση του ατομικού και οικογενειακού εισοδήματος των πολιτών (και του συλλογικού εισοδήματος των χωρών), η οποία με πρόσφατα στοιχεία που δημοσιεύει ο διεθνής εκδότης IGI Global αφορά 1.6 δις εργαζομένους παγκοσμίως. Οι συνέπειες σε αυτή την περίπτωση είναι ορατές σε όλο τον κόσμο όπου οι οικονομίες συρρικνώνονται και οι χώρες αναζητούν πόρους για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες τους, οι επιχειρήσεις κλείνουν ή στην καλύτερη περίπτωση λειτουργούν με συρρίκνωση των εσόδων τους, κλπ. Εν προκειμένω, γνωστές επιστημονικές θεωρίες περί οικονομικής μεγέθυνσης, βιωσιμότητας, πρόβλεψης κ.ά., δεν είχαν ενσωματώσει στα μοντέλα τους μια τόσο δυσμενή κατάσταση γιατί όλα έδειχναν πως η ανθρωπότητα βαδίζει σε ασφαλή μονοπάτια ευημερίας και προόδου. Το σίγουρο είναι ότι οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας ήδη απασχολούν την ερευνητική κοινότητα προκειμένου να εξετάσει και να διερευνήσει όχι μόνο τις συνέπειες αλλά και τη μετάβαση στην κανονικότητα.
Στο περιβάλλον αυτό που διαμορφώθηκε διεθνώς πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες τροποποιήθηκαν, με βασικότερη την εκπαιδευτική διαδικασία που αντιμετώπισε δυναμικά την πρόκληση της αξιοποίησης των τεχνολογικών εργαλείων. Σε χώρες όπου η δυνατότητα των παρόχων εκπαίδευσης υπήρχε ή επιδιώχθηκε με συστηματικό τρόπο και η πρόκληση αυτή υιοθετήθηκε από τους εκπαιδευτικούς, τα αποτελέσματα δείχνουν να είναι ικανοποιητικά και σε ορισμένες περιπτώσεις ενθαρρυντικά για το μέλλον της εκπαίδευσης που πραγματοποιείται σε ηλεκτρονικές αίθουσες και αμφιθέατρα, με ηλεκτρονικές εξετάσεις και επιτηρήσεις, κ.ο.κ., για τις αναπτυγμένες χώρες αν και το ίδιο δεν ισχύει σε χώρες που η τεχνολογία αποτελεί πολυτέλεια. Δηλαδή, αν και είναι γνωστή η ανισότητα χρήσης της τεχνολογίας στην παγκόσμια κοινότητα, εντούτοις στις αναπτυγμένες κοινωνίες που υπό άλλες συνθήκες οι συγκεκριμένες τεχνολογικές λύσεις δεν θα ήταν ωφέλιμες και θα αποτελούσαν ένα «αζήτητο» προϊόν, εν τέλει συνέβαλαν ουσιαστικά στην εκπαίδευση, αλλά και σε πολλές άλλες δραστηριότητες όπως στη διοίκηση φορέων και οργανισμών, στη συνεργασία στελεχών και συνεργατών, στην παροχή μιας σειράς ηλεκτρονικών υπηρεσιών προς πολίτες, κλπ. Επίσης, η εργασία από το σπίτι για επαγγέλματα που το επιτρέπουν κορυφώθηκε την εν λόγω περίοδο μέσω της απομακρυσμένης πρόσβασης σε πλατφόρμες και εφαρμογές επιχειρήσεων και οργανισμών αξιοποιώντας τις υψηλές ταχύτητες των δικτύων. Η ενίσχυση της μετάβασης προς την τεχνολογία και η ανάδειξη του ρόλου που αυτή μπορεί να έχει σε ανάλογες έκτακτες καταστάσεις, ήδη μελετάται και αποτυπώνεται ως την πρόκληση που κερδήθηκε στις κοινωνίες μας σε αυτή την άνιση μάχη του ανθρώπου με την πανδημία.
Επίσης, σημαντικές είναι οι συνέπειες στους εργαζομένους πρώτης γραμμής, όπως στο ιατρικό & νοσηλευτικό προσωπικό, στους διασώστες των συστημάτων υγείας, στους αστυνομικούς, στους πυροσβέστες, στους εργαζομένους σε τηλεφωνικά κέντρα πρώτης ανάγκης, στους εργαζομένους σε μονάδες πρόληψης και διάσωσης, καθώς επίσης και στους εθελοντές που υποστηρίζουν ορισμένες από τις παραπάνω υπηρεσίες (πχ. Ερυθρός Σταυρός). Εργαζόμενοι και εθελοντές συγκεκριμένων ομάδων πρώτης γραμμής διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να προστατεύσουν την κοινότητα. Ο ρόλος τους είναι κοινωνικά καταξιωμένος και αναγνωρισμένος. Ωστόσο, αυτό που είναι λιγότερο διεθνώς αναγνωρισμένο είναι τα αρνητικά ψυχολογικά αποτελέσματα που βιώνουν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι. Όπως είναι αντιληπτό, οι συγκεκριμένες ομάδες βιώνουν ένα «άγχος», το οποίο ορίζεται ως το συναίσθημα που πρέπει να διαχειριστεί κάποιος μόνος του, «κολυμπώντας ανάποδα στο ρεύμα» προκειμένου να ανταποκριθεί σε μια αποστολή έκτακτης ανάγκης. Όπως επισημαίνεται στο βιβλίο που εκδόθηκε προ ολίγων ημερών από τους Bowers, Beidel & Marks του Πανεπιστημίου της Κεντρικής Φλώριδας ένας τρόπος για τη μείωση και τη διαχείριση της ψυχολογικής φόρτισης είναι η ανάπτυξη ομάδων υποστήριξης από συναδέλφους με βάση τις αρχές της διαχείρισης κρίσιμων περιστατικών καθώς επίσης και η αναζήτηση κατάλληλων μεθόδων από τους κλινικούς ιατρούς, οι οποίες δεν υπάρχουν σήμερα, για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών ψυχικής υγείας που βιώνει ένα ποσοστό των ανθρώπων πρώτης γραμμής όταν έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν συγκρίσιμες συνέπειες όταν αυτοί είναι παρόντες σε περιστατικά μεγάλης κλίμακας (πχ. τρομοκρατική επίθεση στο παγκόσμιο κέντρο εμπορίου) ή εκτίθενται συχνά σε συνηθισμένα τραυματικά συμβάντα.
Συνοψίζοντας, η ερευνητική κοινότητα μπροστά σε αυτές τις συνέπειες που αναφέρθηκαν επιγραμματικά αλλά και μια σειρά άλλων δεδομένων που δημιουργεί η πανδημία έχει ένα μοναδικό ρόλο και σημαντική ευθύνη για την εξέταση και διερεύνηση της μετάβασης προς την κανονικότητα.
