Τα τελευταία δώδεκα χρόνια κυρίως, οι διάφορες κρίσεις, χρηματοοικονομική, υγειονομική, έδωσαν τροφή για να γίνουν συζητήσεις και σκέψεις εναντίον της παγκοσμιοποίησης. Αρκετοί συγγραφείς και επιστήμονες εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για την ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση που οδήγησε την ανθρωπότητα σε πλήθος προβλημάτων τόσο οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών, υγειονομικών. Ακόμη και ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Εm. Macron, μεγάλος υποστηρικτής της Ευρωπαϊκής ιδέας, κρίνει ότι η παρούσα πανδημία «πρόκειται να μας υποχρεώσει να ξανασκεφτούμε την παγκοσμιοποίηση» (Financial Times).

Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζονται τρεις απόψεις ατόμων που υποστηρίζουν την παγκοσμιοποίηση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας, οι δύο με άμεσο τρόπο και η τρίτη μέσω της ανθρώπινης αλληλεξάρτησης. Οι συγγραφείς είναι ο δημοσιογράφος Lui de Barocher (Le Point 7 Μαίου, 2020, σελ12), Ο βιολόγος Matt Ridley (συνέντευξη στο περιοδικό Le Point 7 Μαίου, 2020, σελ. 96-97) και ο πρύτανης της σχολής διεθνών σχέσεων των πολιτικών επιστημών του Παρισιού, Enrico Letta (Le Monde 21-22 Μαίου 2020, σελ. 28).

Παγκοσμιοποίηση και πανδημία

Ο συγγραφέας de Barocher αναφέρει ότι η πανδημία δεν προκλήθηκε από την παγκοσμιοποίηση αλλά από το γεγονός ότι η εξάπλωση της επιταχύνθηκε από τη διασύνδεση των κοινωνιών μας. Ο μετασχηματισμός της σε μια πολύ σοβαρή οικονομική κρίση, από την άλλη πλευρά, προκύπτει από τη ληφθείσα απόφαση των κρατών το καθένα ξεχωριστά και χωρίς συντονισμό, να περιορίσουν τον πληθυσμό τους (lockdown). Με τον τρόπο αυτό, εμποδίζουν την παραγωγή και την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Η συνέχεια είναι δραματική, όχι μόνο στο βιομηχανικό κόσμο, όπου η ανεργία εκτινάσσεται, αλλά κυρίως στις αναδυόμενες χώρες όπου τα κοινωνικά δίκτυα ασφαλείας είναι σπάνια ή ανύπαρκτα. Περίπου 2 δις άνθρωποι κινδυνεύουν να επιστρέψουν στην ακραία φτώχεια. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ «η οξεία επισιτιστική ανασφάλεια» θα πρέπει να φθάσει 265 εκ. άτομα αυτή τη χρονιά, δηλαδή δύο φορές περισσότερα από την προηγούμενη. Πολλές δεκαετίες προόδου που οφείλονται στην παγκοσμιοποίηση ξαφνικά χάνονται. Επανέρχονται πτωχεύσεις σε αλυσίδα, μαζική ανεργία, μη διαχειρίσημα χρέη, και επιστροφή στον πληθωρισμό. Ως συνέπεια όλων αυτών, οι κλιματικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες περνούν σε δεύτερο πλάνο. Η παγκοσμιοποίηση είναι πλέον η ενδεδειγμένη λύση. Γρήγορη επιστροφή σε μια ισχυρή και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη η οποία θα επαναφέρει τις ροές δεδομένων, κεφαλαίων, υπηρεσιών, εμπορευμάτων, τουριστών και εργαζομένων. Αυτές οι ανταλλαγές, με μια μικρή ρύθμιση, θα είναι το οπλοστάσιο της παγκοσμιοποίησης. Δεν υπάρχει κάτι καταλληλότερο από αυτή για να εξέλθουν οι πληθυσμοί από τη φτώχεια, να διαδοθεί η ευημερία, να ενεργοποιηθεί η καινοτομία και η κοινωνική πρόοδος και στο τέλος, να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Εάν ένα εμβόλιο έχει μια σημαντική τύχη να ανακαλυφθεί τους επόμενους μήνες, αυτό είναι διότι πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο συνεργάζονται και ανταλλάσουν χρήσιμες πληροφορίες. Ο συγγραφέας τελειώνοντας αναφέρει: η χρηματοοικονομική κρίση την υπονόμευσε, ο εμπορικός πόλεμος Η.Π.Α. – Κίνας την πήγε πίσω, ο Covid-19 θα «βάλει το τελευταίο καρφί στο φέρετρό της».

Καινοτομία – Παγκοσμιοποίηση – Πανδημία

Ο συγγραφέας Matt Ridley αρχίζει τη συνένευξή του αναφέροντας ότι «πληρώνουμε σε ανθρώπινες ζωές το φρένο που έβαλε η γραφειοκρατία στην καινοτομία». Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του «How Innovation works, and why it flourishes in freedom», ο συγγραφέας είναι ένας πεισματάρης υποστηρικτής της «ορθολογικής αισιοδοξίας» και της διαδικασίας της καινοτομίας. Πρώτο δίδαγμα από την κρίση του κορωνοιού είναι ότι τα κράτη που στηρίχθηκαν έντονα στον ιδιωτικό τομέα πέτυχαν καλύτερα στην αντιμετώπιση της πανδημίας από αυτά που χρησιμοποίησαν το κράτος και τα δημόσια νοσοκομεία. Είναι η περίπτωση της Νότιας Κορέας η οποία ζήτησε από τους ιδιωτικούς παράγοντες να αυξήσουν την ικανότητα της ανίχνευσης. Το ίδιο ισχύει και για τη Γερμανία η οποία στηρίχθηκε σε ένα ιδιωτικό αποκεντρωμένο ιατρικό σύστημα. Στο Ην. Βασίλειο και στη Γαλλία συνέβη το αντίθετο όπου δόθηκε προτεραιότητα στα δημόσια νοσοκομεία και η διαδικασία ανίχνευσης ήταν ιδιαίτερα αργή.

Η καθυστέρηση στη διαδικασία καινοτομίας δημιούργησε στην παρούσα κρίση τρία βασικά προβλήματα. (1) Τα αντιικά φάρμακα είναι ελάχιστα, (2) τα νέα εμφόβλια παίρνουν σημαντικό χρόνο για να αναπτυχθούν και (3) τα διαγνωστικά τεστ δεν είναι τόσο αποδοτικά όσο θα έπρεπε να είναι. Το μεγάλο πρόβλημα σε όλα τα παραπάνω δεν είναι ότι λείπουν τα ταλέντα, είναι η υπερβολική προφύλαξη που έγινε η δυτική νόρμα σε σχέση με την έρευνα.

Η γραφειοκρατία έχει διεισδύσει παντού σε όλα τα επίπεδα της έρευνας για να σταματήσει, φρενάρει και να μπλοκάρει τα πάντα. Μια κυρίαρχη ιδέα «καινοτομήστε... αλλά χωρίς να παίρνετε ρίσκα».

Σε ότι αφορά την παγκοσμιοποίηση θεωρεί ότι το καλύτερο παράδειγμά της είναι η έρευνα. Το φάρμακο ή το εμβόλιο που θα διανεμηθεί σε όλο τον πλανήτη, θα πραγματοποιηθεί μέσω παγκοσμιοποιημένων δικτύων.

Μερικά συμπεράσματα που προτείνει ο συγγραφέας.

• Η βιοασφάλεια θα πρέπει να είναι μια από τις προτεραιότητες αν θέλουμε να ωφεληθούμε από τα πλεονεκτήματα της παγκοσμιοποίησης.

• Η παρούσα κρίση πρέπει να μας επιτρέψει να δούμε καθαρά τί είναι σημαντικό για εμάς τους ανθρώπους και να αναθεωρήσουμε τις προτεραιότητές μας.

• Το καλύτερο μέσο για να έχουμε ένα πλανήτη όλο και πιο καθαρό, είναι να έχουμε εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη εφευρετικότητα και όχι να τοποθετούμε ένα όργανο της τάξης σε κάθε γωνιά του δρόμο.

• Ο Covid-19 θα νικηθεί με κάθε τρόπο, αλλά τα διδάγματα είναι να μη δημιουργήσουμε Σούπερ-Κράτη, πολλαπλασιάζοντας παραλυτικές ρυθμίσεις. Ως προς αυτό το τελευταίο, ο συγγραφέας είναι λιγότερο αισιόδοξος.

Ανθρώπινη αλληλεξάρτηση και μετάβαση στον κόσμο του αύριο

Η ανθρώπινη αλληλεξάρτηση που προτείνει ο Enrico Letta, σημαίνει πράγματι ότι ζούμε σε μια ριζική αλλαγή σε σχέση με τον κόσμο που γνωρίζαμε μέχρι χθες, ο οποίος κυριαρχόταν από σύνορα, αντιθέσεις, τείχους. Μέσα στον κόσμο αυτό το κάθε άτομο ζούσε προστατευμένο από τι δική του γεωγραφική κατασκευή και πολιτική. Η ιδέα η οποία κυριαρχούσε, κυρίως σε ευρωπαικά κράτη, όπως την ορίζουμε ως Δύση, ήταν οι σχέσεις με τους άλλους να μπορούν να οργανωθούν με πλήρη αυτονομία και αβίαστα. Τα τελευταία δέκα χρόνια, οι κρίσεις που εμφανίστηκαν όπως: μεταναστευτικές ροές, ρύπανση και κλιματική αλλαγή, θρησκευτικός ριζοσπαστισμός, τρομοκρατία «έβαλαν φωτιά» σε διάφορες περιοχές του κόσμου σύμφωνα με τις μεθόδους και μια άνευ προηγουμένου διάχυση. Ξαφνικά, η απάντηση που δόθηκε σε αυτά τα φαινόμενα ήταν το κλείσιμο των συνόρων, η κατασκευή νέων τειχών και έδωσαν τροφή για λαϊκιστικές πολιτικές. Στο ίδιο μήκος κύματος, η αρχή της πανδημίας έκλεισε τα σύνορα, μπλόκαρε τις βίζες και προσγείωσε όλα τα αεροπλάνα στη γη.

Η ανθρώπινη αλληλεξάρτηση δημιουργεί ένα ενάρετο κλίμα, «θέλουμε να μάθουμε τι κάνουν οι άλλοι, πώς συμπεριφέρονται ποιοί είναι οι κανόνες που χρησιμοποιούν». Ακόμη, σημαίνει ότι εισερχόμεθα σε ένα κόσμο που διερωτάται για το αν η πολιτική και οικονομική διαχείριση μιας δέσμης διασυνδέσεων, ενώσεων και κλήσεων μεταξύ κρατών και συστημάτων είναι αποτελεσματική. Η ανθρώπινη αλληλεξάρτηση «σκουπίζει την ιδέα» κατά την οποία τα σύνορα επιτρέπουν την υπερθέρμασνη των καρδιών και προστατεύουν το φόβο και θα μας οδηγήσουν σε ένα μέλλον όπου θα αδυνατούμε να κάνουμε πρόβλεψη. Το περίφημο πρόγραμμα της εποχής μετά τον ιό είναι στο κέντρο χιλίων συζητήσεων δημιουργώντας τη συνύπαρξη ανησυχιών και ελπίδων. Ο συγγραφέας τονίζει ότι όσο πιο γρήγορα καταλάβουμε ότι η ανθρώπινη αλληλεξάρτηση είναι αυτή που θα κατευθύνει τη μετάβασή μας στον κόσμο του αύριο τόσο πιο γρήγορα θα μάθουμε να ταξιδεύουμε σταθερά και θα μας δίνει όρεξη για ζωή.