Της Δανάης Αλεξάκη
[email protected]
Ανταποκρινόμενη στις νέες συνθήκες και προκλήσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της νέας Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) μετά το 2020 να έχει μια πιο ολοκληρωμένη και συνεκτική προσέγγιση, η οποία θα υλοποιηθεί μέσω της θέσπισης και έγκρισης ενός Στρατηγικού Σχεδίου ΚΓΠ ανά κράτος μέλος (ΚΜ) που θα καλύπτει τόσο τον Πυλώνα Ι (άμεσες ενισχύσεις, τομεακές παρεμβάσεις ανά τομείς γεωργικών προϊόντων) όσο και τον Πυλώνα ΙΙ (αγροτική ανάπτυξη) της ΚΓΠ.
Το νέο μοντέλο λειτουργίας της νέας ΚΓΠ θα εστιάσει μεταξύ άλλων: α) στη μεγιστοποίηση της συμβολής της ΚΓΠ στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής («πράσινη αρχιτεκτονική») μέσω θέσπισης φιλόδοξων περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων από τα ΚΜ, β) στην εγκαθίδρυση μιας νέας σχέση με τα ΚΜ, ενισχύοντας την αρχή της επικουρικότητας και την ευελιξία σχεδιασμού των ΚΜ, με ταυτόχρονη μετάβαση από ένα σύστημα που στηρίζεται στη συμμόρφωση σε ένα σύστημα πιο στοχευμένο που στηρίζεται «στην επίτευξη των αποτελεσμάτων» (με καθορισμό και επίτευξη σχετικών στόχων και οροσήμων από τα ΚΜ) και γ) στην προώθηση της καινοτομίας, της γνώσης και των νέων τεχνολογιών (ψηφιοποίηση) στη γεωργία.
Η στόχευση της νέας ΚΓΠ για μια έξυπνη και ανθεκτική γεωργία, για την ενίσχυση της μέριμνας για το περιβάλλον και το κλίμα και για την ενίσχυση του κοινωνικοοικονομικού ιστού των αγροτικών περιοχών εκφράζεται μέσα από την επίτευξη 9 ειδικών στόχων που αφορούν τόσο τον Πυλώνα Ι όσο και τον Πυλώνα ΙΙ και οι οποίοι είναι εξής:
- υποστήριξη βιώσιμων γεωργικών εισοδημάτων και ανθεκτικότητας σε ολόκληρη την Ευρ. Ένωση για τη στήριξη της επισιτιστικής ασφάλειας,
- ενίσχυση του προσανατολισμού προς την αγορά και αύξηση της ανταγωνιστικότητας, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης εστίασης στην έρευνα, την τεχνολογία και την ψηφιοποίηση,
- βελτίωση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα αξίας,
- συμβολή στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν, καθώς και τη συμβολή στην παραγωγή βιώσιμων μορφών ενέργειας,
- προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και της αποτελεσματικής διαχείρισης των φυσικών πόρων, όπως το νερό, το έδαφος και ο αέρας,
- συμβολή στην προστασία της βιοποικιλότητας, ενίσχυση των υπηρεσιών οικοσυστήματος και διατήρηση οικότοπων και τοπίων,
- προσέλκυση νέων γεωργών και διευκόλυνση της επιχειρηματικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές,
- προώθηση της απασχόλησης, της ανάπτυξης, της κοινωνικής ένταξης και της τοπικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της βιο-οικονομίας και της βιώσιμης δασοκομίας,
- βελτίωση της ανταπόκρισης της γεωργίας της Ευρ. Ένωση στις απαιτήσεις της κοινωνίας όσον αφορά τα τρόφιμα και την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης για ασφαλή, θρεπτικά και βιώσιμα τρόφιμα, διαχείρισης, για επίλυση του ζητήματος των απορριμμάτων τροφίμων, καθώς και για καλή μεταχείριση των ζώων.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν τη θεωρία του εγχειρήματος, καθώς στην πράξη η μεγάλη χαμένη από την πρόταση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό είναι η Κοινή Αγροτική Πολιτική. Είναι ένας από τους πυλώνες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και εξακολουθεί να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει σχεδόν το 40% του συνολικού ποσού. Αλλά το μερίδιο αυτό πλέον μειώνεται.
Εκτιμάται ότι το μέσο γεωργικό εισόδημα στην Ε.Ε. ανέρχεται στο 40% των μέσων μισθών. Αλλά πέρα από το ζήτημα των εσόδων, ένα ολόκληρο μοντέλο παραγωγής θα τεθεί υπό αμφισβήτηση από τη μείωση των χρημάτων για την ΚΑΠ, ενώ από τη μείωση θα πληγούν κυρίως οι μικρές και οικογενειακές φάρμες/εκμεταλλεύσεις.
Βασικός στόχος για την Ελλάδα είναι η διατήρηση σταθερών πόρων για τους αγρότες, μέσω της διατήρησης στα σημερινά επίπεδα του προϋπολογισμού αγροτικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αυτή είναι η πάγια θέση της χώρας.
Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες, τις πιέσεις και τις επιδιώξεις της Ελλάδας και όχι μόνο, το «στοίχημα» διατήρησης της δυναμικής των πόρων σταθερών είναι δύσκολο, ενώ ήδη έχει δημιουργηθεί ένα μπλοκ ευρωπαϊκών χωρών που προωθεί την εξωτερική σύγκλιση, τη μεταφορά δηλαδή κονδυλίων από παλαιότερα κράτη μέλη που λαμβάνουν υψηλότερα ποσά ενισχύσεων σε νεότερα κράτη μέλη που λαμβάνουν χαμηλότερα.
Το βασικό επιχείρημα της Ελλάδας έναντι της εξωτερικής σύγκλισης είναι ότι, εξαιτίας του κατακερματισμού του αγροτικού κλήρου στη χώρα μας, ο υπολογισμός των επιδοτήσεων θα έπρεπε να γίνεται με βάση τον αριθμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων ανά χώρα και όχι με βάση τα στρέμματα, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα, προκειμένου με αυτόν τον τρόπο να αποτυπωθεί το πραγματικό ύψος των ενισχύσεων που λαμβάνει ο Έλληνας αγρότης. Σε ό,τι αφορά δε τις αυξημένες περιβαλλοντικές φιλοδοξίες που επιδιώκει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η ελληνική πλευρά υποστηρίζει ότι δεν θα μπορέσουν να υπηρετηθούν σε καθεστώς μειωμένου προϋπολογισμού αγροτικής ανάπτυξης.
Πέρα από τις όποιες «ποιοτικές» αλλαγές στο μοντέλο της ΚΑΠ για τη νέα προγραμματική περίοδο, τα νέα δεδομένα που αφορούν το Brexit και το μεταναστευτικό επηρεάζουν σημαντικά την κατανομή κονδυλίων. Η έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. προκαλεί πιέσεις για μείωση του Κοινοτικού Προϋπολογισμού, επηρεάζοντας και τους επιμέρους προϋπολογισμούς των πολιτικών της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης και της ΚΑΠ. Ταυτόχρονα, ο μειωμένος προϋπολογισμός καλείται να απαντήσει στις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, όπως είναι το μεταναστευτικό-προσφυγικό, τρομοκρατία. Ο πρωτογενής τομέας είναι η 6η ή 7η προτεραιότητα. Όλα αυτά οδήγησαν στην πρόταση της Επιτροπής για μείωση των πόρων της ΚΑΠ συνολικά, αλλά με μεγαλύτερη ένταση(-15%) στον Δεύτερο Πυλώνα, έναντι μείωσης περίπου 5% στον πρώτο πυλώνα.
Η υφιστάμενη περίοδος επί της ουσίας αποτελεί «γέφυρα» για τη νέα προγραμματική περίοδο, με την κουβέντα για το κλείδωμα της νέας ΚΑΠ να είναι ανοιχτή στο ευρωπαϊκό «τραπέζι».
+ 3.600 επιστήμονες: Η ΚΑΠ της Ε.Ε. να σταματήσει να καταστρέφει τη φύση
Σε αυτό το πλαίσιο, την ανάγκη για δραστική βελτίωση της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κοινή Γεωργική Πολιτική μετά το 2020 επισημαίνουν επιστήμονες από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και εκτός αυτής, προκειμένου να σταματήσει η «βλάβη» στο περιβάλλον.
Σε σχετική «δήλωση» που δημοσιοποιήθηκε στις αρχές του Μάρτη (με τίτλo: Action needed for the EU Common Agricultural Policy to address sustainability challenges), προτείνουν δέκα «επείγουσες» ενέργειες για τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ προκειμένου να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμη επισιτιστική ασφάλεια, διατήρηση της βιοποικιλότητας και μετριασμός της κλιματικής αλλαγής.
Στον βαθμό που οι προτάσεις αυτές υιοθετηθούν, τότε η γεωργία που βασίζεται σε τεκμηριωμένες και φιλικές προς τον πλανήτη καλλιέργειες θα αρχίσει τελικά να αναστρέφει την καταστροφή της φύσης που, όπως τονίζουν οι επιστήμονες, «χρηματοδοτείται από τους φορολογούμενους».
Πάνω από 3.600 επιστήμονες από 63 χώρες δηλώνουν ότι η σημερινή ΚΓΠ αποτελεί κεντρική κινητήρια δύναμη της βιοποικιλότητας και των κλιματικών συνθηκών, καθώς χρηματοδοτεί πρακτικές που μπορούν να προκαλέσουν σημαντική απώλεια βιοποικιλότητας, αλλαγή του κλίματος και υποβάθμιση του εδάφους και του νερού.
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι επί του παρόντος, τα κριτήρια για την πληρωμή της ΚΓΠ είναι ανεπαρκή: η ΚΓΠ κατανέμεται άδικα και χρηματοδοτεί πρακτικές που προκαλούν εκτεταμένη απώλεια βιοποικιλότητας, αλλαγή του κλίματος και υποβάθμιση του εδάφους και της γης.
«Επί του παρόντος, ο βασικός παράγοντας για τον καθορισμό της στήριξης που λαμβάνει ο δικαιούχος της ΚΓΠ είναι το μέγεθος της εκμετάλλευσής του, εξασφαλίζοντας ότι περίπου το 80% των πληρωμών ανέρχεται σήμερα στο 20% περίπου των αγροτών. Αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από την περιβαλλοντική ποιότητα της καλλιέργειάς τους, με αποτέλεσμα “μικρότεροι” αγρότες με γεωργικές εκτάσεις υψηλότερης φυσικής αξίας, να χάνονται».
Σε αυτό το πλαίσιο επιθυμούν να καταργηθούν σταδιακά οι άμεσες πληρωμές μέχρι το 2030 λόγω της «κακής απόδοσης τόσο για το εισόδημα όσο και για τη βιωσιμότητα».
Σήμερα, περίπου 60 δισεκατομμύρια -σχεδόν 40 τοις εκατό του συνολικού προϋπολογισμού της Ε.Ε.- δαπανώνται για επιδοτήσεις της ΚΓΠ που προχωρούν κυρίως σε εντατικές γεωργικές πρακτικές. Οι επιστήμονες επιθυμούν τουλάχιστον το 30% των άμεσων πληρωμών να περιφραγούν για οικολογικά σχέδια για να εξασφαλίσουν την παροχή δημόσιων αγαθών.
Από την πολυλειτουργικότητα έως την παρακολούθηση και την επιβολή, οι δέκα ενέργειες των επιστημόνων μπορεί να χαρακτηριστούν ως «αστυνομική» πολιτική της Ε.Ε., αλλά, σύμφωνα με τους υποστηρικτές τους, «πρόκειται για ζωτικά βήματα για τη διατήρηση της φύσης στην Ευρώπη».
Αυτό που οι επιστήμονες έχουν εκδώσει είναι μια «συνταγή» για την οικολογική μετάβαση της γεωργίας. Για να επιτευχθεί αυτό, λένε ότι η ΚΓΠ θα πρέπει να σταματήσει τη χρηματοδότηση καταστροφικών πρακτικών να σταματήσει αμέσως τις επιδοτήσεις παραγωγής και να καταργήσει τις άμεσες ενισχύσεις- και να ενισχύσει σημαντικά τη στήριξη της μετάβασης των αγροτών σε φιλική προς τη φύση γεωργία.
Για παράδειγμα, ζητούν να διατεθεί το 10% της έκτασης των γεωργικών εκτάσεων σε φυσικά ενδιαιτήματα όπως φράκτες, λουλούδια ή αγρανάπαυση. Πρέπει επίσης να διατεθεί ειδική χρηματοδότηση στους γεωργούς για δραστηριότητες προστασίας της φύσης.
Επιθυμούν επίσης να καταστούν αυστηρότεροι οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι και η επιβολή της νομοθεσίας στο πλαίσιο της επόμενης ΚΓΠ, καθώς και «σαφείς, επαρκείς, μετρήσιμοι και χρονικά δεσμευμένοι στόχοι» για τα κράτη που θα συναντηθούν προκειμένου να εκπληρώσουν τους στόχους της ΚΓΠ, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας της βιοποικιλότητας στις αγροτικές περιοχές.
Η δήλωση των επιστημόνων έρχεται σε κρίσιμη στιγμή καθώς διαπραγματεύεται η επόμενη περίοδος χρηματοδότησης της ΚΓΠ (20212027) - παράλληλα με τις συζητήσεις για τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. μετά το 2020, συμπεριλαμβανομένου του ποσού που θα διατεθεί για τις γεωργικές επιδοτήσεις και ποιες συνθήκες θα υπάρξουν σχετικά με τις πληρωμές.
Οι επιστήμονες εκφράζουν την ανησυχία τους ότι οι εθνικές κυβερνήσεις και η Επιτροπή Γεωργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αρνούνται τις περιβαλλοντικές φιλοδοξίες της ΚΓΠ, ενώ αφήνουν αιχμές σε ό,τι αφορά τις πρακτικές διαχείρισης στο δημόσιο χρήμα.
Συνοπτικά οι δέκα προτάσεις των επιστημόνων αναφέρουν:
- Χρήση της πολυλειτουργικότητας, των δημόσιων αγαθών και των δημόσιων υπηρεσιών ως κατευθυντήριες αρχές για τον σχεδιασμό της ΚΓΠ.
- Να καταργηθούν οι άμεσες πληρωμές μέχρι το 2030, λόγω της χαμηλής απόδοσής τους τόσο για το εισόδημα όσο και για το εισόδημα στόχου βιωσιμότητας. Εν τω μεταξύ, όλες οι πληρωμές θα πρέπει να εξαρτώνται από υψηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις πρότυπα; ευελιξία για τη μεταφορά των προϋπολογισμών στον πυλώνα 2 · και τουλάχιστον το 30% των άμεσων πληρωμών για αποτελεσματικά μέτρα στο πλαίσιο των οικολογικών συστημάτων για την εξασφάλιση της παροχής δημόσιων αγαθών.
- Αύξηση των προϋπολογισμών για αποτελεσματικά μέσα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Η σύνδεση της ασφάλισης με λύσεις βασισμένες στη φύση μπορεί να επιτευχθεί συνδυάζοντας τη διαχείριση του κινδύνου με τις γεωργοπεριβαλλοντικές πολιτικές, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι αγρότες να υιοθετήσουν καλύτερες πρακτικές.
- Ζητήστε από τα κράτη μέλη να καθορίσουν σαφείς, επαρκείς, μετρήσιμους και χρονικά δεσμευμένους στόχους, στρατηγικά σχέδια για την εκπλήρωση όλων των στόχων της ΚΓΠ, περιλαμβανομένης της προστασίας της βιοποικιλότητας, των ενεργειών για το κλίμα και της ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποχρεωθούν να αποδείξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις συμφωνίες μεταξύ στόχων. Αυτό θα απαιτήσει καθοδήγηση από την Επιτροπή, καθώς και τη στενή παρακολούθηση της εφαρμογής και των αποτελεσμάτων.
- Παροχή επαρκούς στήριξης για αποτελεσματική βιοποικιλότητα και προστασία του κλίματος, π.χ. τη συντήρηση των μη παραγωγικών περιοχών (τουλάχιστον το 10% όπως απαιτείται μέχρι το 2008), υποστηρίζοντας την εκτεταμένη βόσκηση, και στήριξη αρόσιμης παραγωγής χωρίς χημικά λιπάσματα ή φυτοφάρμακα. Για το σκοπό αυτό, είναι σημαντικό να διατεθεί επαρκής προϋπολογισμός, τόσο στον Πυλώνα 1 (για τα οικοσυστήματα) και στον Πυλώνα 2 (για γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα για το κλίμα), προκειμένου να εκπληρωθούν οι νομικές υποχρεώσεις και οι πολιτικοί στόχοι για την προστασία του περιβάλλοντος, των πόρων, του κλίματος και της δημόσιας υγείας.
- Υποστήριξη καινοτόμων μεθόδων γεωργοπεριβαλλοντικής στήριξης, όπως η αμοιβή βάσει αποτελεσμάτων των γεωργοπεριβαλλοντικών μέτρων.
- Εφαρμόστε μια landscape-level προοπτική. Απαιτούνται επειγόντως περαιτέρω πειράματα πολιτικής για την υιοθέτηση προγραμμάτων ολοκληρωμένης διαχείριση τοπίου και πόρων και στους δύο πυλώνες. Τέτοιες προσεγγίσεις θα πρέπει να συνεπάγονται μακροπρόθεσμα συμβάσεις με γεωργούς για τη βελτίωση της ασφάλειας εισοδήματος και των οικολογικών ωφελειών.
- Αναθεωρήστε το σύνολο των δεικτών. Η εφαρμογή μιας προσέγγισης με βάση τα αποτελέσματα απαιτεί τόσο τα αποτελέσματα όσο και οι σχετικοί δείκτες να είναι επαρκείς και ουσιαστικοί. Για τη μείωση της πολυπλοκότητας, της χρηματοοικονομικής πληροφόρησης και της υποβολής εκθέσεων για την αειφορία οι δείκτες πρέπει να διαχωριστούν.
- Ενίσχυση της περιβαλλοντικής παρακολούθησης και επιβολής. Ετήσια παρακολούθηση (π.χ. σύστημα αναφοράς για την αντιμετώπιση των ετήσιων αλλαγών στη χρήση γης / κάλυψη και διαχείριση).
- Ενσωμάτωση της αρχής της Ε.Ε. «Συνοχή της πολιτικής για την ανάπτυξη» λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές διαρροές και τις επιπτώσεις της χρήσης γης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, για παράδειγμα, προωθώντας πρακτικές εξασφάλισης μεγαλύτερης αυτάρκειας και ενημερώνοντας τους καταναλωτές σχετικά με τα βιώσιμα επίπεδα κατανάλωσης που αντικατοπτρίζουν την ευρωπαϊκή και παγκόσμια επάρκεια.
«Πέρα από αυτά τα δέκα σημεία δράσης, για λόγους διαφάνειας και νομιμότητας, είναι απαραίτητο να καταστεί δυνατός ο δημόσιος έλεγχος των διαπραγματεύσεων και της εφαρμογής της μεταρρύθμισης της ΚΓΠ καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου πολιτικής. Αυτό συνεπάγεται την δημοσιοποίησης των εγγράφων διαπραγμάτευσης και εφαρμογής για αξιολόγηση και την πρόσβαση στα δεδομένα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται το δημόσιο χρήμα» τονίζουν οι συντάκτες επιστήμονες.
