Του Γιάννη Μπράμη*

*Ο Γιάννης Μπράμης είναι ομότιμος καθηγητής χειρουργικής Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. πρόεδρος Ελληνικής Χειρουργικής Εταιρείας.  

Χωρίς αμφιβολία, ο αιώνας μας χαρακτηρίζεται από εκρηκτική εξέλιξη της τεχνολογίας, σε όλους τους τομείς της σύγχρονης κοινωνίας και ιδιαίτερα στη σύγχρονη ιατρική επιστήμη. Θεωρώ απαραίτητο, από την αρχή, για όσα σχολιάσω στο κείμενο, να θυμίσω ένα αναμφισβήτητο πολιτισμικό ιστορικό γεγονός. Η ανθρωπότητα από την εμφάνιση του ανθρώπου στον πλανήτη, μέχρι σήμερα, διέδραμε 3 πολιτισμικές κοινωνικές μεταλλάξεις. Η «πρώτη πολιτισμική μετάλλαξη» της ανθρωπότητας υπήρξε η γεωργική, όταν ο άνθρωπος έμαθε να καλλιεργεί τη γη με σιδερένια και χάλκινα εργαλεία. Αρχίζει από τον πρωτόγονο άνθρωπο των σπηλαίων, μέχρι τη «δεύτερη πολιτισμική μετάλλαξη», τη βιομηχανική, η οποία κράτησε περίπου μέχρι τα μισά του 20ού αιώνα και χαρακτηρίζεται από την εκβιομηχάνιση όλων σχεδόν των συστημάτων παραγωγής. Διαπιστώνουμε όμως όλοι, σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας, ότι στον αιώνα μας άρχισε ήδη και τη ζούμε «η τρίτη πολιτισμική κοινωνική μετάλλαξη», «η ψηφιακή».

Η σημερινή κοινωνική μετάλλαξη έχει δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εξελίσσεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα και εκδηλώνεται με αυτοματισμούς. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά είναι βαθύτατα «αντι-ανθρώπινα». Αντίθετα δηλαδή στη βιολογική φύση του ανθρώπου.

Μόνο με αυτή την αντίληψη θα μπορέσουμε σήμερα να εξηγήσουμε τη μεγάλη αντίφαση των επιπτώσεων της σύγχρονης τεχνολογίας, στην καθημερινή μας ζωή και ασφαλώς και την επίπτωση στη διατήρηση του πολυτιμότερου αγαθού της ζωής, την υγεία.

Λόγω του περιορισμένου χώρου, θα δανειστώ τη διαίρεση που αποδίδεται στις απόψεις του Αριστοτέλη «περί ιατρικής» και της οποίας διακρίνει 5 είδη:  Τη Φαρμακευτική, τη Νοσογνωμονική (σήμερα διάγνωση), τη Βοηθητική (σήμερα νοσηλευτική), τη Χειρουργική και τη Διαιτητική.

Είναι προφανές ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας επηρέασε έντονα όλα τα προαναφερόμενα είδη της ιατρικής.

1. Η φαρμακο-χημική φαρέτρα των σημερινών σκευασμάτων, για την αντιμετώπιση πολλών παθήσεων, γέμισε σε υπέρτατο βαθμό. Πολλά φάρμακα, σήμερα, είναι σωτήρια για τη ζωή, αλλά όχι χωρίς επιπτώσεις και αναπόφευκτες παρενέργειες, βλαπτικές για την υγεία γενικότερα. Τυπικό παράδειγμα τα χημειοθεραπευτικά σκευάσματα για τον καρκίνο και πολλά αντιφλεγμονώδη για τα αρθριτικά. Ακόμα και πολλά αντιβιοτικά, θεραπεύουν δυσίατες στο παρελθόν λοιμώξεις, αλλά δεν είναι ακίνδυνα σε επιπτώσεις, σε ευαίσθητα βιολογικά συστήματα του οργανισμού.
2. Η σημασία και η επίδραση της τεχνολογίας σήμερα στη διάγνωση είναι τεράστια. Τόσο σε επίπεδο βιολογικών εξετάσεων όσο και στην ακτινολογική διερεύνηση καλοήθων και κακοήθων παθήσεων, η τεχνολογική εξέλιξη συνέβαλε καθοριστικά στην αδυναμία ελέγχου και αντιμετώπισης θανατηφόρων περιπτώσεων. Ιδιαίτερα στην έγκαιρη διάγνωση κακοηθειών, οι υπέρηχοι, η αξονική και μαγνητική τομογραφία, απεκάλυψαν όγκους διαμέτρου 1 χιλιοστού και μάλιστα σε μεγάλη ακρίβεια, ακόμη και τη φύση των όγκων. Η πιο πρόσφατη εξέταση το ΡΕΤ SCAN (Positron Emission Tomography) αναδεικνύει μεταστάσεις αδύνατον να εντοπισθούν μέχρι σήμερα. Αλλά και οι πολύ χρήσιμες αυτές εξετάσεις βασίζονται στην εκπομπή ακτινοβολίας που ίσως είναι βλαπτικές σε πολλούς ιστούς.
3. Το τμήμα της ιατρικής που ωφελήθηκε ίσως περισσότερο από όλα τα άλλα, είναι η Βοηθητική ή Υποστηρικτική ιατρική. Αν όμως παρατηρήσει κανείς προσεκτικότερα, τη σύγχρονη μεθοδολογία, θα διαπιστώσει ότι τα χρησιμοποιούμενα μέσα και οι τρόποι αποκατάστασης μιας βλάβης δεν είναι απλά εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά σύγχρονη μορφοποίηση και εξέλιξη των ιπποκρατικών χειρισμών και συμβουλών.
4. Η χειρουργική θεραπευτική κατέλαβε το μέγιστο ποσοστό της τεχνολογικής εξέλιξης. Μείωση της βαρύτητας του εγχειρητικού τραύματος με τη λαπαροσκοπική και ρομποτική χειρουργική και μάλιστα δυνατότητα πιο εκτεταμένων εγχειρήσεις, που ήταν αδιανόητο να επιτευχθούν στο παρελθόν. Ασφαλώς και οι συναφείς επιστημονικές γνώσεις στην αναισθησιολογία, αιματολογία κ.λπ. συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη της χειρουργικής τέχνης. Είναι όμως βέβαιον ότι τα σημερινά χειρουργικά επιτεύγματα (νευροχειρουργικές επεμβάσεις, μεταμοσχεύσεις κ.λπ.) δεν είναι αποτέλεσμα της βελτίωσης των εγχειρητικών δεξιοτήτων των χειρουργών, που στο παρελθόν ίσως υπήρξαν πολύ πιο επιδέξιοι, αλλά της εξέλιξης των υλικών και των εγχειρητικών εργαλείων και συσκευών.
5. Το τελευταίο τμήμα της ιατρικής, η Διαιτητική (Διατροφή), θεωρώ ότι όχι μόνο δεν ωφελήθηκε από τη σύγχρονη τεχνολογία, αλλά ζημιώθηκε υπερβολικά. Η ανάγκη συντηρήσεως των τροφών και η παραγωγή υβριδικών τροφίμων, καθώς και η χρήση μεταλλαγμένων ουσιών, για μαζική παραγωγή, προκάλεσαν τεράστια βλάβη στην ομαλή βιολογική φυσιολογία του οργανισμού. Είναι απόλυτα δικαιολογημένες, σήμερα, οι απόψεις των αρχαίων ιατρών-χειρουργών, του Ερασίστρατου και του Ηρόφιλου (2ος και 1ος αιώνας π.Χ.), ότι τα διάφορα νοσήματα προέρχονται από την «Πληθώρα», που σημαίνει κακή και τοξική διατροφή και απουσία άσκησης. Βέβαια η καθημερινή κοπιώδης εργασία πολλών ανθρώπων, σήμερα, λόγω υποχρεώσεων δεν σημαίνει άσκηση. Το αντίθετο. Ο κάματος απομακρύνει από τη σωστή και ευεργετική άσκηση και παρακινεί στη χρήση έτοιμων τροφών, συντηρημένων και καταψυγμένων, αντί της οικιακής παρασκευής. Στα έτοιμα τρόφιμα, περιέχονται ίσως μικρές ποσότητες τοξικών ουσιών, με μεγάλες όμως βλαπτικές συνέπειες.

Η τεχνολογία επέτυχε την πρόσβαση σε τρόφιμα από μακρινές ηπείρους, αλλά η δυνατότητα αυτή πιθανό να αποτελεί και την αιτία εμφανίσεως νέων νόσων και συνδρόμων, αγνώστων μέχρι σήμερα.  

Τέλος, δεν πρέπει να αγνοούμε ότι η ευρεία χρήση της τεχνολογίας στις επικοινωνίες και τις καταγραφές έχει βοηθήσει σημαντικά τον σύγχρονο άνθρωπο να προσαρμοστεί στην παγκόσμια γνώση, αλλά δεν είναι άμοιρη συνεπειών για τη σωματική και ψυχική υγεία. Νέου τύπου νευρολογικές εγκεφαλικές βλάβες και νευρωσικές εκδηλώσεις εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια με την άλογη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας.

Συμπερασματικά και με απλά λόγια, η σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη πέτυχε πολύ θετικά διαγνωστικά και θεραπευτικά αποτελέσματα στην υγεία, όμως δεν απομάκρυνε συγχρόνως τον κίνδυνο αλλοιώσεως της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού και προκάλεσε την εμφάνιση, αναπόφευκτα, νέων αγνώστων μέχρι σήμερα παθήσεων. Επομένως, ναι στη λογική χρήση της τεχνολογικής προόδου, αλλά όχι στην απερίσκεπτη κατάχρηση.