Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ο Αθανάσιος Παπανδρόπουλος
Το βιβλίο «Οικονομική Ελευθερία, Άρθρο 5 παρ. 1Σ» του καθηγητή Πέτρου Ι. Παραρά (Εκδόσεις Σάκκουλα) πρέπει να είναι το προϊόν πολύχρονης μελέτης και εργασίας. Στη βιβλιογραφία του βιβλίου αναφέρονται 1.155 συγγραφείς και κάπου 3.000 τίτλοι βιβλίων και άρθρων με αντικείμενο τον φιλελευθερισμό, την ιστορική πορεία του και τη συνταγματική του θεμελίωση, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις δυτικού τύπου κοινωνίες.
Υπό αυτή την έννοια το έργο του συγγραφέα είναι τεράστιο, μοναδικό κατά την αντίληψή μας και σίγουρα εξαιρετικά επίκαιρο, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τη διεθνή συζήτηση που έχει ήδη δρομολογηθεί, σχετικά με το παρόν και το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Περισσότερη ισότητα
Ο καθηγητής Πέτρος Ι. Παραράς, στο 650 σελίδων ογκώδες και πυκνογραμμένο έργο του, το οποίο βρίθει παραπομπών, φέρνει στο προσκήνιο της επικαιρότητας μια σειρά από ζωτικά περί την ελευθερία θέματα, που στη χώρα μας συχνά συσκοτίζονται. Και ένα από τα θέματα αυτά, ίσως δε το πιο σπουδαίο, είναι αυτό της ισότητας. Πρόκειται για μια κορυφαία πνευματική και όχι μόνον πρόκληση της εποχής μας, καθ’ όσον, παγκοσμίως πλέον, γίνεται ευρύτατα λόγος για το κατά πόσον μπορεί να υπάρξει ελευθερία χωρίς περισσότερη ισότητα. Πάνω στην προβληματική αυτή, ο συγγραφέας, παίρνοντας σαφώς θέση υπέρ της προτεραιότητας της ελευθερίας, αναφέρεται και στη συνταγματική της υπεροχή, γράφοντας:
«…Τα ελληνικά Συντάγματα υπήρξαν ανέκαθεν φιλελεύθερα αφού καθιέρωναν, εμμέσως πλην σαφώς, την οικονομική ελευθερία ως ατομικό δικαίωμα, χωρίς όμως να παραγνωρίζουν και τη θεμελιώδη αξία της ισότητας που ευθέως κατοχύρωναν, στην περαιτέρω δε αξιοποίηση και της ισότητας ιδιαίτερα έχει συμβάλει η θεωρία και η νομολογία.
Το ισχύον Σύνταγμα
Να υπογραμμισθεί λοιπόν ότι και το ισχύον Σύνταγμα αναβάθμισε ουσιαστικά τόσο το περιεχόμενο της οικονομικής ελευθερίας με τη νέα διάταξη του άρθρ. 5 παρ. 1, όσο και το περιεχόμενο της αρχής της ισότητας, αποκαθιστώντας αποφασιστικά τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, με τη νέα ρύθμιση των άρθρ. 4 παρ. 2 και 116 παρ. 2, όπως το τελευταίο ισχύει μετά την αναθεώρηση του 2001.
Έτσι, ενώ με το άρθρ. 4 παρ. 1 του Συντ. κατοχυρώνεται η θεμελιώδης αρχή της “ισότητας”, το άρθρ. 5 παρ. 1 - σε συνδυασμό και με τη διατύπωση της παρ. 2 αυτού (= “ελευθερία”) - αποτελεί τη sedes materiae του δόγματος της “ελευθερίας” που διαπερνά τον δημοκρατικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα ταυ πολιτεύματός μας. Στις αξίες δε και της ελληνικής εννόμου τάξεως, το δόγμα της ελευθερίας προτάσσεται - ιδεολογικά και πρακτικά - της ισότητας, η οποία έχει ουσιαστικό περιεχόμενο μόνον σε καθεστώς ελευθερίας. Και όπου δεν υπάρχει ελευθερία, δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθούν οι κανόνες περί ισότητας, αλλά πρόκειται περί επιβολής, εκεί, ομοιομορφίας στον τρόπο σκέψης, έκφρασης, συμπεριφοράς και γενικώτερα στον τρόπο ζωής (= egalite socialiste). Αυτό καταφαίνεται από το ότι οι όμοιοι είναι αυτοί που επιδιώκουν την απελευθέρωσή τους και διεκδικούν τις στερημένες ελευθερίες τους που γι’ αυτούς είναι κάτι πολύ περισσότερο από τον ομοιόμορφο τρόπο ζωής που τους έχει επιβληθεί. Δεν έχει λοιπόν νόημα να είμαστε όλοι ίσοι, αλλά συγχρόνως και ανελεύθεροι. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η ισχύουσα γαλλική Διακήρυξη του 1789 περιλαμβάνει στον κατάλογο των φυσικών και απαραγράπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου την ελευθερία, όχι όμως και την ισότητα.
Η αυταξία του ανθρώπου
Άλλως, το δόγμα της ελευθερίας απορρέει άμεσα από την αυταξία του ανθρώπου. Ειδικώτερα, επειδή ο άνθρωπος είναι στη φύση του να είναι ελεύθερος να δρα, μέσα στην κοινότητα όπου εντάσσεται, για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, όπως αυτός την αντιλαμβάνεται, και την πραγμάτωση των επιδιώξεών του, μόνο το δημοκρατικό πολίτευμα, σε δεύτερο στάδιο, είναι εκείνο που του την εξασφαλίζει με τους μηχανισμούς που διαθέτει. Έτσι, το όποιο δημοκρατικό Σύνταγμα, με τη φιλελεύθερη δυτική έννοια, επιβεβαιώνει ότι θα σέβεται και θα προστατεύει εκείνο που ήδη ενυπάρχει, φύσει, στον άνθρωπο…».
Οι πιο πάνω τοποθετήσεις του Πέτρου Παραρά δεν θα μπορούσαν να είναι πιο επίκαιρες. Σε μια εποχή όπου μαίνεται η αντιφιλελεύθερη φιλολογία παγκοσμίως και οικονομολόγοι όπως ο Γάλλος Τομά Πικετί προτείνουν τη μέσω της υπερφορολόγησης κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και περιουσίας, για να παύσουν να υπάρχουν ανισότητες, οι κίνδυνοι για τον περιορισμό των ελευθεριών είναι άμεσοι και πολύ σοβαροί.
Υπό αυτή την έννοια, ο συγγραφέας ανοίγει ένα τεράστιο θέμα προς συζήτηση, το οποίο ήδη στον αναπτυγμένο κόσμο τροφοδοτεί ποικιλόμορφους λαϊκισμούς.
Στο μέτρο λοιπόν που ο φιλελευθερισμός είναι αντικείμενο νέου τύπου κριτικής αλλά και βαθύτερης απειλής με θρησκευτικό πλέον χαρακτήρα, έργα όπως αυτό του Πέτρου Ι. Παραρά αναδεικνύουν την προβληματική του κοινωνικού φιλελευθερισμού, υπέρ του οποίου τάσσεται και ο συγγραφέας.
