Από την έντυπη έκδοση
Του Ρότζερ Ε.Α. Φάρμερ*
Γράφει ο Ρότζερ E.A. Φάρμερ
*Ο Ρότζερ Ε.Α. Φάρμερ είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Warwick, ομότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο UCLA και στη διοικητική ομάδα στην Ανοικοδόμηση Με πρόσφατο σχόλιό του στους «The New York Times», ο Μπίνγιαμιν Απλμπάουμ έριξε την ευθύνη για την αύξηση της ανισότητας στις ΗΠΑ στους οικονομολόγους. Αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στο έργο του βραβευμένου με Νόμπελ οικονομολόγου Ρόμπερτ Λούκας, ο οποίος έστρεψε την προσοχή των πολιτικών στο πρόβλημα της ανάπτυξης και όχι στην ανακατανομή. Ο Απλμπάουμ ανέφερε επίσης στατιστικά στοιχεία σχετικά με το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ, το οποίο μειώθηκε τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας εν μέρει των υψηλών ποσοστών κατάχρησης ναρκωτικών και αυτοκτονιών, στις αδύναμες οικονομικές ομάδες.
Όμως οι οικονομολόγοι δεν αγνόησαν το πρόβλημα της ανισότητας. Η ανισότητα έχει καταστεί κεντρικός τομέας έρευνας στην οικονομία κατά την τελευταία δεκαετία και έχει εισέλθει στον δημόσιο λόγο στις ΗΠΑ εξαιτίας της διεισδυτικής έρευνας όπως αυτής της Αν Κέις του Princeton και του βραβευμένου με Νόμπελ οικονομολόγου Άνγκους Ντίτον. Επιπλέον, υπήρξε μία αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ οικονομολόγων και άλλων ερευνητών τόσο από τις κοινωνικές όσο και από τις φυσικές επιστήμες - μία προσέγγιση την οποία υποστηρίζω ενεργά μέσω της συμμετοχής μου στο project Ανοικοδόμηση της Μακροοικονομίας στο Εθνικό Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Το επάγγελμα του οικονομολόγου δεν πρέπει να κρατάει παθητική στάση σε σχέση με την κριτική όπως του Απλμπάουμ. Οι οικονομολόγοι δεν είναι, φυσικά, παντογνώστες. Ωστόσο, οι απόψεις από αυτήν την επιστήμη -και ειδικότερα η προάσπιση των πολιτικών που στηρίζονται στις αγορές για την ενίσχυση της ευημερίας- έχουν αποδείξει την αξία τους πολλές φορές.
Όταν άρχισα να δουλεύω στον τομέα της μακροοικονομίας, στη δεκαετία του 1980, η πειθαρχία εξακολουθούσε να κυριαρχεί στα μοντέλα Κέινς. Οι ερωτήσεις που αντιμετωπίσαμε τότε επιστρέφουν στη μόδα: Τι προκαλεί τους επιχειρηματικούς κύκλους; Είναι υπαρκτός ένας συμβιβασμός ανάμεσα στην ανεργία και τον πληθωρισμό; Πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε οικονομικές πολιτικές για να βελτιώσουμε τις επιδόσεις της οικονομίας και να αποτρέψουμε τις οικονομικές κρίσεις;
Όμως στις δύο δεκαετίες από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έως τη μεγάλη ύφεση του 2008, οι αναλυτές της μακροοικονομίας μετατόπισαν την προσοχή τους μακριά από τους επιχειρηματικούς κύκλους και την οικονομική ανάπτυξη. Και η επιρροή των οικονομολόγων του Πανεπιστημίου του Σικάγο όπως του Λούκας ήταν ένας σημαντικός λόγος γι’ αυτή τη μετατόπιση.
Θυμάμαι ακόμα τους ψιθύρους στις καλοκαιρινές συναντήσεις του Εθνικού Γραφείου Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ότι «ο Λούκας εργάζεται για την ανάπτυξη». Αυτό ήταν αδιανόητο τη δεδομένη στιγμή: οι μαθηματικοί οικονομολόγοι και οι οικονομικοί θεωρητικοί κυριαρχούσαν έναντι των οικονομολόγων της ανάπτυξης.
Ωστόσο, σε ένα αξιοσημείωτο άρθρο του 1988, ο Λούκας τόνισε τη σημασία να κατανοηθεί γιατί οι οικονομίες του Χονγκ Κονγκ, της Σιγκαπούρης, της Νότιας Κορέας και της Ταϊβάν έως τη δεκαετία του 1980, ήταν πολύ πιο δυνατές από άλλες που βρίσκονταν σε παρόμοιο στάδιο ανάπτυξης δύο ή τρεις δεκαετίες νωρίτερα. «Οι συνέπειες για την ανθρώπινη ευημερία που εμπλέκονται σε ερωτήματα όπως αυτά είναι απλά εκπληκτικές», έγραψε ο Λούκας. «Μόλις αρχίσει κάποιος να σκέφτεται για αυτές, είναι δύσκολο να σκεφτεί οτιδήποτε άλλο». Το σημείωμα του 1988 συνέβαλε στην αλλαγή των ερευνητικών φιλοδοξιών πολλών επακόλουθων ομάδων νέων οικονομολόγων.
Αν και δεν συναντώμαι συχνά με τους συναδέλφους από το Σικάγο, ήταν σωστό να υποστηρίξουν τις πολιτικές που στηρίζονται στις αγορές ως μέσο τόνωσης της ανάπτυξης. Οι αγορές δεν είναι τέλειες, είναι όμως ένα σύστημα που επιβραβεύει τους ανθρώπους διαχρονικά για τις ιδέες και τις προσπάθειές τους και είναι πιο αποτελεσματικό από οποιαδήποτε άλλη γνωστή μορφή κοινωνικής οργάνωσης που μπορεί να τραβήξει τους ανθρώπους από τη φτώχεια.
Εάν η μείωση της ανισότητας ήταν η πρωταρχική προτεραιότητα, τότε ίσως η απάντηση θα ήταν να απομακρυνθούμε από τις κεφαλαιοκρατικές οικονομίες της αγοράς προς τα σοσιαλιστικά ή κομμουνιστικά συστήματα. Όπως έλεγε ο Καρλ Μαρξ: «Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Όμως αυτή η προσέγγιση δοκιμάστηκε στον 20ό αιώνα, κυρίως στη Σοβιετική Ένωση και στην Κίνα υπό τον Μάο Τσε Τουνγκ, και το αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις ήταν τρομακτικό. Το να κατηγορηθεί η ανισότητα και τα άλλα προβλήματα που προκύπτουν από την ταχεία παγκοσμιοποίηση θα ήταν ένα βήμα προς τα πίσω.
Ο καπιταλισμός της αγοράς καταδικάστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα, εξαιτίας της συντριπτικής ανισότητας που καταγράφεται σήμερα. Ωστόσο, οι αναφορές για το θάνατό της, όπως αυτές του Μαρκ Τουέιν, ήταν υπερβολικές. Η ανθεκτικότητα των αγορών αντικατοπτρίζει την αξιοσημείωτη αποτελεσματικότητά τους στην επίλυση προφανώς ανυπόστατων κοινωνικών προβλημάτων και λειτουργούν εντός πολιτικών και θεσμικών περιορισμών που εξελίσσονται καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μαθαίνουν από τα λάθη τους.
Για παράδειγμα, η απελευθέρωση των κεφαλαιαγορών κατά τη δεκαετία του 1980 ήταν υπερβολική. Είναι αλήθεια ότι η απελευθέρωση οδήγησε σε τεράστια κέρδη και στη μείωση της ανισότητας αντί στην αύξησή της. Όμως αυτά τα κέρδη πήγαν στις αστικές ελίτ της Δύσης και στους αγρότες στην Κίνα και την Ινδία. Όπως υποστηρίζω στο βιβλίο μου, «Ευημερία για Όλους», υπάρχει σίγουρα ένα καλύτερο θεσμικό σχέδιο που μπορεί να διατηρήσει τους δύο αιώνες της δημοκρατικής προόδου.
Κατά τον δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα, οι δυτικές δημοκρατίες εξέλιξαν συστήματα πολιτικών δικαιωμάτων που επέτρεπαν στους εργαζόμενους και στους πολίτες της μεσαίας τάξης να μοιράζονται τα οφέλη των αγορών. Ωστόσο, οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων έχουν διαβρώσει σταθερά αυτά τα δικαιώματα, επειδή εκμεταλλεύονται την ικανότητα των δημοκρατιών να διατηρούν τα οφέλη των αγορών για τους πολίτες τους.
Η λύση δεν είναι να απαλλαγούμε από τις ελεύθερες αγορές, αλλά να επανασχεδιάσουμε τα ιδρύματα και τους θεσμούς. Και για να το επιτύχουμε αυτό σωστά, δεν χρειαζόμαστε λιγότερους οικονομολόγους, χρειαζόμαστε περισσότερους.
της Μακροοικονομίας.
