Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
«Ο Ξεπεσμένος Δερβίσης», μετά την εξαιρετικά επιτυχημένη παρουσίασή του στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής την Άνοιξη του 2018, παρουσιάζεται και πάλι. Η Φένια Παπαδόδημα και το Αθηναϊκό Μουσικό Θέατρο επιστρέφουν στο αριστουργηματικό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και το ανεβάζουν για τέσσερις μόνο παραστάσεις, στις 2, 3, 9 και 10 Νοεμβρίου, στο Θέατρο Ροές [Ιάκχου 16, Γκάζι].
Ο ξεπεσμένος δερβίσης είναι το φάντασμα που κυκλοφορεί ανάμεσά μας.
Κομμάτι του εαυτού μας σε μία άλλη διάσταση ζωής που δεν τολμούμε, ίσως, να βιώσουμε. Είναι η ανωνυμία, η έλλειψη κάθε ταυτότητας και κοινωνικής αναφοράς.
Ίσως αυτό που πολύ θα ποθούσαμε να γίνουμε αλλά δεν έχουμε το θάρρος και τη δύναμη να το τολμήσουμε. Είναι ένα αηδονάκι που κελαηδάει χαμένο μέσα στο δάσος, παίζει το νέυ του, χωρίς σκοπό, χωρίς ακροατήριο, χωρίς να περιμένει αναγνώριση. Μόνο για να δοξάσει «τον πλάστη των απάντων». Είναι, ακόμη, ένας ξένος προς κάθε τι γνώριμο σε μας: γλώσσα, θρησκεία, τρόπος ζωής. Πως να τον χωρέσουμε;
Βίντεο προβολές συνομιλούν με το αφήγημα μεταφέροντας τον θεατή σε μία άλλη διάσταση, όπου το παρελθόν και το παρόν γίνονται μάρτυρες μίας κοινής αλήθειας. Της αποδοχής του «αλλότριου». Του μεγάλου εσωτερικού «Ναι». Κάτι που δεν είναι ζήτημα πολιτικής άποψης ή θρησκευτικής κατεύθυνσης αλλά ζήτημα καρδιάς. Ο σπουδαίος Παπαδιαμάντης, άλλωστε, πάντα εκεί αγγίζει τον αναγνώστη του. Σε κάθε διήγημά του και πάντα με τρόπο ενορχηστρωμένο και μουσικό.
Η εκστατική διάσταση της μουσικής, φέρει τον απόηχο των κυκλικών χορών, του κελαηδίσματος των πουλιών αλλά και της σκληρής, παγωμένης και άκαρδης πραγματικότητας την οποία καλούμαστε όλοι να μεταμορφώσουμε πρώτα.
Τρεις μουσικοί και μία ηθοποιός επί σκηνής, αφηγούνται το αίνιγμα που κρύβει μέσα του το υπέροχο αυτό αθηναϊκό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
Μαζί μας, μίλησε η Φένια Παπαδόδημα.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για την παράσταση;
«Η νέα δομή που πρόσφατα ιδρύσαμε και κάτω από την οποία συμπεριλαμβάνονται όλες οι παραστάσεις που έχουμε κάνει μέχρι σήμερα, ονομάζεται Αθηναϊκό Μουσικό Θέατρο. “Ο Ξεπεσμένος Δερβίσης” είναι η πρώτη δουλειά που παρουσιάζουμε μ’ αυτό το σχήμα. Πρόκειται για μία μουσική παράσταση. Τα μουσικά θέματα τα έχω γράψει επηρεασμένη από όσα ακούσματα έχουν γίνει “δικά μου”, μέσα στα χρόνια διαφορετικών σπουδών στη μουσική. Από το κλασσικό και τζαζ πιάνο, μέχρι τη βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική.
Η μουσική οδηγεί τον λόγο. Οι εικόνες συνυπάρχουν δίνοντας μία δεύτερη ανάγνωση του κειμένου που κρύβει πολλά επίπεδα κατανόησης, όχι και τόσο προφανή για όποιον το διαβάζει για πρώτη φορά.
Πρόκειται για μία συλλογική και μουσική αφήγηση.
Εξαιρετικοί μουσικοί όπως ο Χάρης Λαμπράκης στο νέυ, ο Γιώργος Παλαμιώτης στο μπάσο και ο Παναγιώτης Κωστόπουλος στα τύμπανα υφαίνουν μαζί μου την ιστορία του δερβίση».
Τι συναντάμε στο αίνιγμα που κρύβει μέσα του αυτό το αθηναϊκό διήγημα του Παπαδιαμάντη; «Αινιγματική είναι όλη η ύπαρξη του ξεπεσμένου δερβίση. Δεν ξέρουμε από που έρχεται, ούτε που πηγαίνει. Η ευγενική στάση του, το γεγονός ότι δεν ζητάει τίποτα από κανέναν, τον κάνει αμέσως συμπαθή. Δεν έχει κανέναν λόγο να βρίσκεται εκεί, στο Θησείο, το φθινόπωρο του 1895. Κάθεται και παίζει τη μουσική του και πίνει μαστίχα, όταν κάποιος τον κεράσει.
Είναι ξένος αλλά και πολύ οικείος. Γλυκύς και άγριος. Σαν να αναζητάει κάτι διαφορετικό χωρίς να ενδιαφέρεται για τίποτα από τα πράγματα του κόσμου αυτού. Μόνο η μουσική φαίνεται να τον αφορά.
Το αίνιγμα είναι τι ακριβώς είναι αυτός ο μυστήριος τύπος και γιατί ο Παπαδιαμάντης τον επιλέγει.
Κι ακόμη, ο παραλληλισμός ανάμεσα στο ναι και το Ναι όπου είπεν ο Χριστός, το ναι το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το ναι το φιλάνθρωπον, κρύβει μέσα του δύο εντελώς διαφορετικούς κόσμους που συγκρίνονται, για να επικρατήσει το απλό και ταπεινό Ναι».
Μια «τεχνική» περιγραφή σας για τη σκηνοθετική προσέγγιση και απόδοση του διηγήματος; Πώς το προσφέρετε στους θεατές; «Αφηγούμαι το διήγημα ακολουθώντας τη μουσική, αυτοσχεδιάζοντας και τραγουδώντας. Οι μουσικοί συμμετέχουν στην αφήγηση. Το ίδιο και οι εικόνες, οι ζωγραφιές του Γιώργου Κόρδη και τα visuals της Ερατώς Τζαβάρα, όλοι είμαστε ένα σώμα.
Ο λόγος συνομιλεί με την εικόνα, η εικόνα με τα σώματα, με τους ήχους και τη μουσική.
Όλα αυτά που κρύβονται πίσω από μία πρώτη ανάγνωση του κειμένου, υπονοούνται από τις εικόνες, αλλά και από τα εμβόλιμα επιπλέον κείμενα που έχω επιλέξει. Βιζυηνός, Σεφέρης, Ρωμανός Μελωδός».
Η παράσταση ανέβηκε και την άνοιξη του 2018, με μεγάλη επιτυχία. Που αποδίδετε το αγκάλιασμα του κοινού;
«Νομίζω ότι “Ο Ξεπεσμένος Δερβίσης” είναι από τα πιο αγαπημένα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
Επίσης, έχει να κάνει και με το ότι τα προηγούμενα χρόνια είχαμε ήδη δώσει δείγματα της δουλειάς μας σαν Αθηναϊκό Μουσικό Θέατρο, μέσα από τη “Νέκυια” της Οδύσσειας, τη μουσική παράσταση “Je suis Ulysse” που παίχτηκε στο Γαλλικό ινστιτούτο και τη μουσική παράσταση “Η Ελλάδα μέσα από τα μάτια του Ζακ Λακαριέρ”, στο Εθνικό Θέατρο.
Υπάρχει, πλέον, ένα κοινό που ενδιαφέρεται γι’ αυτό το είδος θεάτρου και μας τιμά με την παρουσία του».
Πείτε μας κάποια λόγια από την αφήγησή σας. Όποια σας έρθουν πρώτα στον νου.
«“…Φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα, ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτίλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μιλειχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον…”». Κάποιες σκέψεις, κάποια συναισθήματα από την επαφή σας με το έργο;
«Αυτός ο συγκλονιστικός χαρακτηρισμός του μεγάλου “Ναι” που είπε ο Χριστός φαίνεται απλός σε μία πρώτη ανάγνωση, αλλά δεν είναι. Το γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά.
Με όποιον τρόπο κι αν μας ζητείται να πούμε αυτό το ναι, αντικατοπτρίζει έναν εσωτερικό αγώνα που λαμβάνει χώρα στις πιο ενδόμυχες περιοχές της ψυχής μας. Εκεί όπου οι βεβαιότητές μας για διάφορα θέματα κλονίζονται και οφείλουμε συχνά να αποδεχτούμε μια αλήθεια που δεν θα θέλαμε να λάβουμε υπ’ όψιν μας γιατί δεν ταιριάζει με αυτό που έχουμε προ-αποφασίσει για τον εαυτό μας. Γιατί δεν την αντέχουμε. Γιατί εμπεριέχει την ανατροπή κάθε πιθανής ασφάλειας.
Γιατί το μεγάλο Ναι είναι υπέρβαση. Και χωρίς τον απρόβλεπτο παράγοντα δεν υπάρχει υπέρβαση».
Υποκριτική, σκηνοθεσία, θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, συγγραφή… Είναι κάποιος χώρος της Τέχνης πιο οικείος, περισσότερο αγαπημένος από τους άλλους;
«Χωρίς τη μουσική δεν θα μπορούσα να επιβιώσω για να ασχοληθώ με τα υπόλοιπα». Έχοντας ζήσει πολλά χρόνια στο Παρίσι, υπάρχει κάτι που θεωρείτε μοναδικό στην αθηναϊκή καθημερινότητα;
«Το κουλούρι με σουσάμι… Δεν βρίσκεται πουθενά αυτό το μικρό θαύμα!...».
Ένα αγαπημένο σας ανάγνωσμα;
«Τα “Γράμματα Σεφέρη – Λορεντζάτου”».
Μια αγαπημένη ταινία;
«“Peterson” του Jim Jarmoush».
Κι ένας στίχος τραγουδιού;
«You can’ t always get what you want but if you try sometimes you get what you need».
Κάτι που σας φτιάχνει τη διάθεση;
«Η βραζιλιάνικη μουσική».
Κάτι που τη χαλά;
«Η τηλεόραση»
Μια αγωνία σας;
«Αν θα προλάβει η κόρη μου να ζήσει πριν καταστραφεί ο πλανήτης…». Μια ευχή σας;
« Να βγάλουμε καλά κι αυτόν το χειμώνα!».
Συντελεστές:
Ζωγραφιές: Γιώργος Κόρδης
Visuals: Ερατώ Τζαβάρα
Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση
Μουσική Διεύθυνση: Γιώργος Παλαμιώτης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Θάλεια Γρίβα
Ηχητικά τοπία: Χρήστος Νταούλας & Γιώργος Γαργάλας
Μουσική & ερμηνεία: Φένια Παπαδόδημα
Παίζουν: Χάρης Λαμπράκης-Νέυ, Παναγιώτης Κωστόπουλος-τύμπανα, Γιώργος Παλαμιώτης-μπάσο, Φένια Παπαδόδημα, πιάνο-άρπα-φωνή.
