Η Ελλάδα παλεύει ακόμη με πτυχές της ιστορίας της που έχουν να κάνουν με την πολυπολιτισμικότητα και τη συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών. Έτσι και η Βέροια, όπου κάποτε ήταν έντονο το εβραϊκό στοιχείο.
Όταν η Εύη Μέσκα από τη Βέροια αφηγήθηκε σε τουρίστες από το Ισραήλ ,που επισκέφθηκαν την παλαιότερη εβραϊκή συναγωγή της βόρειας Ελλάδας, ότι οι Εβραίοι της Βέροιας φυλακίστηκαν χωρίς νερό και τροφή πριν σταλούν την Πρωτομαγιά του 1943 στο Άουσβιτς, μια γυναίκα ξέσπασε σε δάκρυα. Στο τέλος οι δυο τους αγκαλιάστηκαν. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη. Ο τόπος αυτός έχει κάτι ιερό, λέει η Εύη Μέσκα: «Εδώ άνθρωποι έχουν πεθάνει μέσα σε τρόμο, ακόμη και μικρά παιδιά. Μόνο και μόνο γιατί δεν ταίριαζαν στην εικόνα κάποιων για τον κόσμο. Εδώ αντιλαμβάνεται κανείς τι ενώνει την ανθρωπότητα». Για την Εύη Μέσκα είναι οδυνηρό ότι οι κάτοικοι της Βέροιας έχουν ασχοληθεί ελάχιστα με το πολυεθνικό παρελθόν της πόλης τους. Πολλοί δεν γνωρίζουν καν ότι εδώ υπήρχε συναγωγή. Κι ότι στην ίδια περιοχή που κάποτε δίδαξε ο Απόστολος Παύλος τα μηνύματα του Χριστιανισμού, κάποτε συνυπήρχαν ειρηνικά χριστιανοί, εβραίοι, μουσουλμάνοι.
Η ιστορία ως πρωτοβουλία πολιτών
Η ιστορική συναγωγή ήταν κλειστή για το κοινό. Η Εύη Μέσκα με τη βοήθεια ενός και μόνο υπαλλήλου από το δήμο κατάφερε να ανοίξει τις πύλες της στο κοινό. Έτσι πήρε τα κλειδιά της συναγωγής και έλαβε σχετική άδεια από την εβραϊκή κοινότητα Θεσσαλονίκης. Αρχικά έκανε τα πάντα εθελοντικά και μόλις πρόσφατα προσλήφθηκε επίσημα. Ο δήμος Βέροιας δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να συμβάλει στην προσπάθειά της – δεν υπάρχει καν τουαλέτα για τους επισκέπτες. Όπως λέει η ίδια χαρακτηριστικά τα τελευταία χρόνια κάτι αρχίζει να κινείται και στην Βέροια, ωστόσο αν και υπάρχουν καλές ιδέες, στην πράξη αποτυγχάνει η υλοποίησή τους. «Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί υπεύθυνοι. Αν όλοι αυτοί οι υπεύθυνοι τελικά συμφωνούσαν και αναλάμβαναν τις ευθύνες τους, τότε ίσως η κατάσταση να βελτιωνόταν» αναφέρει η ίδια. «Εμείς οι πολίτες πρέπει να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας και να ανοίξουμε τους εαυτούς μας στους επισκέπτες. Η αλλαγή αρχίζει από τον εαυτό μας».
Ωστόσο αν και η παλιά συναγωγή στις όχθες του ποταμού είναι πλέον ανοιχτή στο κοινό για ξεναγήσεις, πολλοί κάτοικοι δεν το έχουν πάρει καν είδηση. «Χιλιάδες άνθρωποι διαφόρων θρησκειών έχουν επισκεφθεί τον μικρό αυτόν τόπο από τότε που άνοιξε η συναγωγή», αναφέρει η Εύη Μέσκα. Η ανακάλυψη της τοπικής ιστορίας ως παράγοντα οικονομικής ανάκαμψης για την περιοχή. Ωστόσο η ιστορία της συναγωγής της Βέροιας, της μικρής αυτής βορειοελλαδίτικης πόλης, αφήνει να αναδυθεί και ένα ακόμη θέμα. Ότι το πολυπολιτισμικό και πολυεθνικό παρελθόν της περιοχής αυτής δεν ταιριάζει με την εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας ως κράμα ορθοδοξίας και αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Ειδικά μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών, εθνικιστικές τάσεις επανεμφανίζονται με μεγαλύτερη ένταση. «Κάποιοι εδώ δεν θέλουν μαύρους ή Εβραίους. Έχουν κάνει παράπονα», λέει χαρακτηριστικά η Εύη Μέσκα, ενώ όπως σημειώνει ένα ακόμη σοβαρό πρόβλημα είναι ο αντισημιτισμός.
Μεταξύ Διαφωτισμού και εθνικισμού
Ο δικηγόρος Γιώργος Λιόλιος δεν εκπλήσσεται. Γεννήθηκε στη Βέροια και έγραψε το πρώτο βιβλίο για τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης και την εξόντωσή τους από τους Ναζί. Ξεκίνησε την έρευνά του στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Εκείνη την εποχή, η εβραϊκή κοινότητα της πόλης δεν αναφερόταν πουθενά. Αυτό όμως τον ενοχλούσε και κάπως έτσι άρχισε να αναζητά περισσότερες πληροφορίες. Δεν ήταν εύκολο, όπως λέει. «Οι άνθρωποι δεν ήθελαν να μιλήσουν». Το βιβλίο του «Σκιές της πόλης» αποτέλεσε σημείο καμπής για τη Βέροια, ενώ πολλοί κατηγόρησαν τον συγγραφέα ότι είναι «υπάλληλος της εβραϊκός κοινότητας» ή «πράκτορας της Μοσάντ».
Για τον Γιώργο Λιόλιο παρόμοιες αντιλήψεις έχουν να κάνουν με λανθασμένες, εθνικιστικές προσεγγίσεις που συχνά ενυπάρχουν στην εκπαίδευση. Στο παρελθόν στη Βέροια οι κάτοικοι της πόλης δεν έτρεφαν αντισημιτικά συναισθήματα. Συνυπήρχαν αρμονικά με τους εβραίους και μάλιστα πολλοί χριστιανοί βοήθησαν εβραίους συμπολίτες τους να γλιτώσουν από τη ναζιστική καταδίωξη. «Επί αιώνες πολλές εθνοτικές ομάδες συνυπύρχαν σε μια μεγάλη Μακεδονία που ήταν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σε αυτή την περίοδο ελάχιστα ενδιαφέρονταν οι άνθρωποι για το πόσο διαφορετικοί ήταν οι γείτονές τους. Όταν το 1912 η Μακεδονία και η Θράκη ενώθηκαν με την Ελλάδα, θέλησαν να δημιουργηθεί ένα εθνικά ομοιογενές κράτος. Ξαφνικά μουσουλμάνοι και εβραίοι έγιναν μειονότητες. Αυτό προκάλεσε φόβο» αναφέρει ο ίδιος. Ο Γιώργος Λιόλιος ελπίζει σε μια καλύτερη νομοθεσία για την καταπολέμηση του ρατσισμού και του αντισημιτισμού στην Ελλάδα αλλά και στην καλλιέργεια μιας κουλτούρας διαλόγου. Για τον λόγο αυτό πιστεύει ότι σημαντικός είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης, των σχολείων, των δασκάλων αλλά και των σχολικών εγχειριδίων.
