Του Γεράσιμου Λειβαδά
Η κοινωνία μας ζει σε μια εποχή που συνεχώς μας εκπλήσσει και μας συναρπάζει. Έχουμε ήδη περάσει το κατώφλι της ψηφιακής υγείας και η τεχνολογία καλπάζει με ρυθμούς που προσομοιάζουν τον στόμφο νικητήριου εμβατηρίου.
Η τεχνολογία σφυροκοπά τον χώρο της υγείας με πλήθος καινοτόμων προϊόντων, περιλαμβάνοντας ιατροτεχνολογικά προϊόντα, συσκευές και μηχανήματα, φαρμακευτικά σκευάσματα και εμβόλια, αλλά και λογισμικά προγράμματα, συστήματα και διαδικασίες που έχουν σχεδιαστεί για να εξορθολογήσουν τις λειτουργίες υγειονομικής περίθαλψης, να μειώσουν το κόστος και κυρίως να βελτιώσουν την ποιότητα της εξατομικευμένης πλέον παρεχόμενης ιατρικής περίθαλψης.
Ο Γεράσιμος Λειβαδάς είναι πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Ιατρικών & Βιοτεχνολογικών Προϊόντων (ΣΕΙΒ)
Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence), το blockchain, η εικονική πραγματικότητα (virtual reality), η φωνητική αναζήτηση και οι έξυπνες εφαρμογές για κινητά είναι από τις πλέον υποσχόμενες τεχνολογίες υγείας, επιβεβαιώνοντας ότι το νοσοκομείο του μέλλοντος ήδη ξεκίνησε με τη θεμελιακή μετάλλαξή του σε έναν παγκόσμιο ψηφιακό στίβο διαδραστικής, διεπιστημονικής ώσμωσης.
Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη στην ιατρική παραπέμπει στην επιστημονική διείσδυση της πληροφορικής προς μία κατεύθυνση που σκοπό έχει τη σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων και αλγορίθμων με αριθμητικά μοντέλα που μιμούνται κώδικες της ανθρώπινης ευφυΐας, προσομοιάζοντας στοιχειώδη λειτουργία αντίληψης, κρίσης και νοητικής κατανόησης.
Η μηχανική μάθηση ή αλλιώς βαθιά μάθηση, κλειδί της τεχνητής νοημοσύνης, είναι ο τρόπος που οι υπολογιστές εκπαιδεύονται με την επινόηση πολύπλοκων μοντέλων και αλγορίθμων και νευρωνικών δικτύων, που οδηγούν από την εξερευνητική ανάλυση τεράστιου όγκου δεδομένων στην επιτυχή πρόβλεψη.
Η χρήση μόνο της τεχνητής νοημοσύνης στον κλάδο της υγειονομικής περίθαλψης αναμένεται να αυξηθεί ραγδαία, με ετήσιο ρυθμό 40% μέχρι το 2021, οπότε τα κονδύλια που αναμένεται να επενδυθούν παγκοσμίως θα φθάσουν στα 6,6 δισ. δολάρια, από περίπου 600 εκατ. δολάρια που διατέθηκαν το 2014.
Η μεγάλη πρόκληση προς την τεχνητή νοημοσύνη είναι η επιτυχής ανάλυση αδόμητων και ως έναν βαθμό αδρανών υγειονομικών δεδομένων που βρίσκονται διασπαρμένα σε όλο τον κόσμο (big data), από τεράστιο αριθμό επίσημων και ανεπίσημων πηγών, και η εν συνεχεία δημιουργία νέων ευκαιριών με την εξαγωγή δυνητικά επαρκών πληροφοριών που θα μπορούν να προβλέψουν αποτελέσματα με μεγαλύτερη ακρίβεια απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Πιο συγκεκριμένα, οι ανεπεξέργαστες διάσπαρτες πληροφορίες και τα χύδην αρχεία που τηρούνται στις δομές υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο αποτελούν την πηγή άντλησης προστατευμένων κρυπτογραφικά δεδομένων από απεριόριστο αριθμό διασυνδεδεμένων κόμβων (nodes). Κάτω από απόλυτα προστατευμένες με αλγόριθμους συνθήκες αποθήκευσης, οργάνωσης, διαχείρισης και εκούσιας ανταλλαγής πληροφοριών (blockchain hub), συμβατά απολύτως με τη νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων, οι τεράστιες σε αριθμό ανομοιογενείς πληροφορίες επεξεργάζονται συνεχώς από τις «εκπαιδευμένες μηχανές» και αενάως ενημερώνουν τα αποτελέσματά τους σε ανοικτής πρόσβασης βάσεις δεδομένων.
Η επιστήμη των δεδομένων (data science) γίνεται έτσι ο κυρίαρχος παράγοντας λήψης αποφάσεων για την ανάπτυξη, τη στόχευση και την παροχή εξατομικευμένων ιατροτεχνολογικών προϊόντων και φαρμάκων σε πραγματικό χρόνο (real time). Αποδέκτες αυτής της καλπάζουσας τεχνολογίας πληροφοριών είναι τόσο οι γιατροί όσο και οι εταιρείες παραγωγής ιατροτεχνολογίας και φαρμάκων.
Η εικονική πραγματικότητα στην ιατρική αποτελεί επίσης τομέα αλματώδους αύξησης ενδιαφέροντος από πολλούς ενδιαφερόμενους φορείς. Ο κύκλος εργασιών αυτής της τεχνολογίας αναμένεται να πλησιάσει τα 4 δισ. δολάρια τον επόμενο μόλις χρόνο. Κύριος τομέας απορρόφησης αυτής της τεχνολογίας είναι η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σε σύνθετες τεχνικές αλλά και η ανάπτυξη δεξιοτήτων σε συγκεκριμένα μηχανήματα και συσκευές.
Αδιαμφισβήτητο προσόν της εικονικής πραγματικότητας αποτελεί και η δυνατότητα να μεταφέρει τον χρήστη μέσα στον ζώντα ανθρώπινο οργανισμό, να του προσφέρει την πρόσβαση και τη «διόραση» με υψηλής ανάλυσης εικόνες, ενώ του παρέχει απίστευτες δυνατότητες σύνθεσης και ανασύνθεσης, μεγέθυνσης και προσομοίωσης. Αντικαθιστά την απαρχαιωμένη χειρουργική τοπογραφία της ανατομίας σε πτώματα, περιορίζει το κόστος της, απαλλάσσει τον εκπαιδευόμενο από τις δυσάρεστες συνθήκες που επικρατούν στα εργαστήρια ανατομίας και του προσφέρει τη δυνατότητα να εξοικειωθεί με παθολογία όχι πάντα διαθέσιμη. Όσον αφορά την εξάσκηση ειδικευόμενων ιατρών, η εξοικείωσή τους σε ψηφιακό σκηνικό τους προετοιμάζει σημαντικά, προσφέροντας απεριόριστο αριθμό επεμβάσεων σε εικονικές δομές σε περιβάλλον προσομοίωσης του ανθρώπινου οργανισμού, αφαιρώντας τον φόβο και το άγχος του πιθανού ιατρικού σφάλματος που θα μπορούσε να έχει τραγικές συνέπειες σε πραγματικό ασθενή. Η εμπέδωση και η κατανόηση των δεξιοτήτων των νέων γιατρών στο μέλλον θα βασίζεται αποκλειστικά σε εκπαιδευτικές πλατφόρμες εικονικής πραγματικότητας.
Η ρομποτική χειρουργική, η τελευταία επανάσταση του 20ού αιώνα, εξελίσσεται εντυπωσιακά και σε συνδυασμό με την εικονική πραγματικότητα προσφέρει στους γιατρούς τη δυνατότητα από απόσταση εκτέλεσης λεπτών και πολύπλοκων επεμβάσεων με απόλυτη σταθερότητα και ακρίβεια μέσω τεχνικών βραχιόνων, στα άκρα των οποίων προσαρμόζονται τα συμβατικά χειρουργικά εργαλεία. Η τρισδιάστατη απεικόνιση του χειρουργικού πεδίου δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να εκτελέσει μία ελάχιστα επεμβατική και τραυματική χειρουργική πράξη με όλα τα πλεονεκτήματα της ανοικτής χειρουργικής, με αδιόρατες τομές, με κέρδος την ελάχιστη απώλεια αίματος, την ελαχιστοποίηση των επιπλοκών και τον μικρότερο πόνο για τον ασθενή.
Άλματα στη χειρουργική σημειώνονται με τη δυνατότητα τρισδιάστατης εκτύπωσης ανατομικών δομών με τη βοήθεια εξειδικευμένων λογισμικών βιοϊατρικής μηχανικής. Ήδη παράγονται επιτυχώς, αγγειακές ενδοπροσθέσεις, οδοντικά μοσχεύματα, προσθετικά μέλη, ενώ σε εξέλιξη βρίσκονται μελέτες για την εφαρμογή της μεθόδου στην πλαστική επανορθωτική αποκατάσταση δερματικών δυσμορφιών, ακόμη και την κατασκευή τεχνητού πνεύμονος, ουροδόχου κύστης και μέρη ήπατος και παγκρέατος. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι πολυμερή, όπως η σιλικόνη, το νάιλον και ειδικά φωτοπολυμερή που διασφαλίζουν την απαραίτητη βιοσυμβατότητα.
Εκπληκτική εξέλιξη στην ιατρική παρατηρείται στην τεχνολογία φωνής (voice technology). Το κόστος εργασίας για τους γιατρούς αλλά και άλλους επαγγελματίες στον χώρο της υγείας είναι υψηλό. Κατά συνέπεια, η κατανάλωση αμέτρητων ωρών πληκτρολογώντας δεδομένα σε ηλεκτρονικά αρχεία είναι ένα ακόμη υψηλά υποσχόμενο πεδίο εφαρμογής τεχνολογικών λύσεων.
Η βοήθεια όμως της τεχνολογίας αυτής είναι απείρως σημαντικότερη για τους ασθενείς με κινητικά προβλήματα. Η φωνή είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι δεν έχουν ευχέρεια πρόσβασης σε άλλες μορφές τεχνολογίας, αφού αυτές απαιτούν εξοικείωση με την τεχνολογία, καλή όραση καθώς και κινητικότητα και επιδεξιότητα των χεριών τους. Πολλές συσκευές διεπαφής (interface) βασισμένες στην τεχνητή νοημοσύνη εφαρμόζουν μεθόδους δημιουργικής επεξεργασίας της επικοινωνίας ιατρών με τους ασθενείς τους, αποκωδικοποιώντας και καταχωρώντας αυτόματα αυτά που διηγούνται οι ασθενείς διατηρώντας τα σημαντικά μηνύματα πέρα από εμπόδια κατανόησης ακόμη και σε διαφορετική γλώσσα.
Η χρήση της κινητής τεχνολογίας και οι κινητές εφαρμογές (mobile apps) προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες. Από το απλό κλείσιμο ενός ραντεβού με τον γιατρό, μέχρι την αποστολή φακέλου ασθενούς με το πάτημα ενός ψηφιακού πλήκτρου, τη συνεχή έξυπνη παρακολούθηση ζωτικών λειτουργιών, την άμεση γνωστοποίηση, ειδοποίηση ή ενημέρωση για συγκεκριμένη ενέργεια που μπορεί να σώσει μια ζωή, όλες αυτές οι λειτουργίες προσφέρονται στο διαδίκτυο πλέον με ελάχιστο ή και μηδενικό κόστος.
Ο κατάλογος καινοτόμων τεχνολογιών που στον τομέα της υγείας προσφέρουν ανακούφιση στον πάσχοντα συνάνθρωπό μας είναι ατελείωτος, οι δε εξελίξεις που συντελούνται είναι ραγδαίες. Οι απαντήσεις που παρέχει η τεχνολογία προσφέρουν λύσεις που ριζικά πλέον αλλάζουν το τοπίο της υγείας όπως το γνωρίζαμε. Η γεωμετρική πρόοδος που διαγράφει η ιατρική τεχνολογία με τη διαδοχική αλληλουχία της επέλασης των εξελίξεων στην υγεία, προδιαγράφει κατακλυσμιαίες ανακατατάξεις στις κοινωνικές προτεραιότητες, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο προσδόκιμος μέσος όρος ζωής, και κατά συνέπεια να πολλαπλασιάζεται το κόστος διατήρησης της υγείας του πληθυσμού.
Το μέλλον μας επιφυλάσσει πολλές απαντήσεις, αλλά θέτει και ακόμη περισσότερα ερωτήματα, που θα αναζητούν και αυτά με τη σειρά τους νέες απαντήσεις.
