Του Γιώργου Φωκιανού
[email protected]

To 2015 oι σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας έφθασαν στο ναδίρ, λόγω της κατάρριψης από την Άγκυρα ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους, γεγονός το οποίο οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων εκατέρωθεν και ειδικούς να μιλούν για τον παρ’ ολίγον νέο ρωσοτουρκικό πόλεμο.

Μέσα σε τέσσερα χρόνια, ωστόσο, οι δύο χώρες απέφυγαν την ολική ρίξη και εγκαινίασαν μια νέα εποχή με τη συνεργασία στον ενεργειακό και τον αμυντικό τομέα -κυρίως-. Η κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στην περιοχή Ακούγιου με ρωσικά κεφάλαια και η δρομολογημένη αγορά των ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων S-400, δείχνουν τον στρώμενο με... κόκκινο χαλί δρόμο από το Κρεμλίνο στο Ακ Σαράι.

Το ναδίρ 

Στις 24 Νοεμβρίου 2015 ένα μαχητικό αεροσκάφος F-16 της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας κατέρριψε ένα ρωσικό βομβαρδιστικό τύπου Sukhoi Su-24M που επιχειρούσε κατά Σύριων Τουρκμένων ανταρτών στη βόρεια Συρία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, η κατάρριψη συνέβη εντός του εναέριου χώρου της Συρίας και σε απόσταση 1 χλμ νότια των τουρκο-συριακών συνόρων.

Η αιτιολογία -από πλευρά της Άγκυρας- ήταν ότι το ρωσικό αεροσκάφος είχε παραβιάσει προηγουμένως τον εναέριο χώρο της Τουρκίας επί δεκαεπτά δευτερόλεπτα, ενώ αποτέλεσμα της κατάρριψης ήταν ο ένας πιλότος να χάσει τη ζωή του, από τα πυρά των ανταρτών, ενώ διεσώθη μόνο ο συγκυβερνήτης.

Της κατάρριψης ακολούθησε σκληρή ρητορική από τους ηγέτες των δύο χωρών, με τον Ερντογάν να αρνείται να απολογηθεί και να διαμηνύει ότι είναι η Ρωσία που πρέπει να απολογηθεί για την παραβίαση του εθνικού εναερίου χώρου της Τουρκίας και τον Πούτιν να σκληραίνει τη στάση του απειλώντας με αντίποινα και να εφαρμόζει σειρά κυρώσεων.

Μάλιστα, ο Ρώσος πρόεδρος τόνιζε πως είχε δικαίωμα να απαντήσει και στρατιωτικά στην κατάρριψη του αεροσκάφους, την ώρα που οι ταξιδιωτικές οδηγίες για του Ρώσους πολίτες που βρίσκονταν στην Τουρκία να την εγκαταλείψουν οδηγούσαν και σε οικονομικές συνέπειες.

Ακολούθησε το τουριστικό «εμπάργκο» το όποιο άφησε με τη σειρά του σοβαρές επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία, καθώς τα χρήματα που δαπανούσαν οι Ρώσοι τουρίστες έφθαναν στο 1,4% του ΑΕΠ της Τουρκίας ετησίως. Επιπλέον, οι εξαγωγές της προς τη Ρωσία έκαναν «βουτιά» 60% το πρώτο εξάμηνο του 2016.

Η συγγνώμη...

Στις 28 Ιουνίου 2016 οι δύο ηγέτες είχαν τηλεφωνική επαφή με τον Ερντογάν να ζητά γραπτώς συγγνώμη από τον Ρώσο ομόλογό του για την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού και να απεύθυνει έκκληση για «αποκατάσταση των σχέσεων».

Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε η επαναπροσέγγιση Μόσχας - Άγκυρας και ο σταδιακός τερματισμός των κυρώσεων. Ακολούθησε η συνάντηση μεταξύ των δυο ανδρών τον Αύγουστο στην Αγία Πετρούπολη και η επίσκεψη του Πούτιν στην Τουρκία τον Οκτώβριο η οποία μέχρι πριν από λίγο καιρό και με φόντο το «δριμύ κλίμα», φάνταζε αδιανόητη.

Τότε Πούτιν και Ερντογάν έδειξαν ότι υπάρχει διάθεση στενότερης προσέγγισης και στις δυο πλευρές και αποφάσισαν την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για την κατασκευή του αγωγού Turkish Stream και του πυρηνικού αντιδραστήρα.

Αναθέρμανση και συμφωνίες δισεκατομμυρίων...

Αν και κάποιοι μιλούν για συμμαχία -με περιορισμούς- η οποία δεν θα προχωρήσει και άλλοι για «λυκοφιλία», Πούτιν και Ερντογάν συναντώνται συνεχώς με βασικά θέματα στην ατζέντα: τη Συρία, τις επενδύσεις και την αμυντική συνεργασία.

Όσον αφορά τα ενεργειακά οι δύο χώρες έχουν έρθει πολύ κοντά και η μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στη Νότιο Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Βαλκανίων, ήτοι TurkishSream προχωρά με γοργούς ρυθμούς. Πρόκειται για δίδυμους αγωγούς μήκους 930 χλμ και μέγιστου βάθους 2.200 μέτρων, ενώ η δυνατότητα μεταφοράς υπολογίζεται ότι θα είναι 31,5 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως.

Παράλληλα, σε πλήρη εξέλιξη είναι η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού στο Ακουγιού, ένα project ύψους 20 δισ. δολαρίων, το οποίο θα καλύψει το 10% των αναγκών της Τουρκίας σε ηλεκτρικό ρεύμα.

Συρία: Αντίπαλοι, συνομιλητές

Μπορεί η Άγκυρα να «επέλεξε» αντίπαλο στρατόπεδο από τη Μόσχα στη Συρία, ωστόσο, οι δύο άνδρες βρίσκουν -από ότι φαίνεται- σημείο επαφής. Αρκεί βέβαια να μην γίνει κάποιο μονομερές βήμα, (βλέπε τις απειλές περί πιθανής τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης).

Στόχος του Τούρκου πρέδρου είναι οι υποστηριζόμενοι από τις ΗΠΑ Κούρδοι μαχητές. Η Τουρκία θεωρεί την κουρδική πολιτοφυλακή Μονάδες Προστασία του Λαού (YPG) εχθρό και έχει ήδη επέμβει για να εκδιώξει τους μαχητές της από το έδαφος δυτικά του Ευφράτη σε στρατιωτικές επιχειρήσεις που έχει κάνει τα δύο τελευταία χρόνια, ενώ την ίδια ώρα ο Πούτιν έχει άλλες προτεραιότητες.

S-400 και νέα όπλα...

Η επαναπροσέγγιση δημιουργεί έντονο προβληματισμό σε Ευρώπη και ΗΠΑ, από τη στιγμή που προχωράει το deal και με τους S-400.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ έχουν εκφράσει την έντονη αντίθεσή τους στην απόφαση της Άγκυρας να αγοράσει το ρωσικό αντιπυραυλικό σύστημα, το οποίο δεν είναι συμβατό με τα συστήματα του ΝΑΤΟ και αντιμετωπίζεται ως απειλή για αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη F-35, με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ άφησε μάλιστα να εννοηθεί ότι μπορεί να επιβληθούν κυρώσεις στην Τουρκία εάν προχωρήσει στη συμφωνία με τη Ρωσία.

Υπενθυμίζεται πως Μόσχα και Άγκυρα, οριστικοποίησαν τη συμφωνία για τους S-400, στα τέλη του 2017, έναντι του ποσού των 2,5 δισ. δολαρίων και η παραλαβή των πρώτων συστημάτων αναμένεται φέτος.

Εξάλλου, στη συνάντηση της Τρίτης ο Ρώσος πρόεδρος είπε ότι στον τομέα της στρατιωτικής και τεχνολογικής συνεργασίας, για την Ρωσική Ομοσπονδία και την Τουρκία υπάρχουν και μεγάλες προοπτικές, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για την πώληση στην Τουρκία και άλλων σύγχρονων ρωσικών οπλικών συστημάτων.

Πλέον η ρωσοτουρκική σύγκλιση προκαλέι τον έντονο εκνευρισμό της Δύσης, που απειλεί και αυτή με κυρώσεις. Θα κρατήσει, όμως η συμμαχία αυτή; Το πόσο γρήγορα μπορεί να καταστραφεί έγινε εμφανής το 2016 διαμηνύουν ειδικοί και κρατούν επιφυλάξεις.