«Αν μπορείς να σώσεις έναν άνθρωπο, είναι σαν να έσωσες τον κόσμο όλο», λέει ένα παλιό ρητό και αναρωτιέμαι πόσους κόσμους έσωσε ο Γεώργιος Παπανικολάου, ο διασημότερος Νεοέλληνας ιατρός, αλλά και μία από τις πλέον σημαντικές επιστημονικές προσωπικότητες του εικοστού αιώνα.

«Το ιδανικό μου δεν είναι να πλουτίσω, ούτε να ζήσω ευτυχής, αλλά να εργασθώ, να δράσω, να δημιουργήσω. Να κάνω κάτι αντάξιο ενός ανθρώπου ηθικού και δυνατού. Θέλω να πολεμήσω εμπρός εις την πρώτη γραμμή και ή να πέσω τίμια ή να φέρω εκ των πρώτων την σημαίαν της προόδου εις τον δρόμο του μέλλοντος», έλεγε ο Γεώργιος Παπανικολάου, που ήθελε να υπηρετήσει την ζωή, και όχι να την απολαύσει.

«Ζω διά να υπηρετώ την ζωήν». Πρόκειται για μια γραπτή μαρτυρία, που δεν ήταν ουτοπία ή αυταπάτη της νιότης του. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ακόμη και ανήμερα το Πάσχα δεν ήθελε να σταματά την έρευνα. Τον είχαν πείσει λοιπόν μια χρονιά να παρευρεθεί στο γλέντι στο σπίτι του ανιψιού του, βγάζοντάς του στον κήπο το μικροσκόπιο.

Ανθρωπος με σπάνιο ήθος, σεμνότητα και ανιδιοτέλεια, επικουρούμενος από τη γυναίκα του, Μάχη Μαυρογένους, που έκανε τον δικό του εξαντλητικό τρόπο ζωής και δικό της, ευτύχησε να δει την πλήρη δικαίωση του μόχθου του. Είδε επίσης τις διαγνωστικές μεθόδους του και τις τεχνικές του να εφαρμόζονται ευρύτατα σε παγκόσμια κλίμακα και χάρη σε αυτές να σώζονται εκατομμύρια ζωές από μια νόσο, η οποία αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή μορφή γυναικολογικού καρκίνου μετά τον καρκίνο του μαστού, καθώς και τη δεύτερη αιτία θανάτου τους εξαιτίας καρκίνου.

Η ευρέως εφαρμοζόμενη κλινική πρακτική, το ανώδυνο και έγκυρο τεστ Παπανικολάου (ή Pap test) μπορεί σήμερα να φαίνεται αυτονόητο, αλλά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα η ιδέα του Γεώργιου Παπανικολάου ότι η κυτταρική μορφολογία μπορούσε να αποτελέσει πρώιμο δείκτη καρκινογένεσης χρειάστηκε χρόνο για να γίνει αποδεκτή, και μία ερευνητική αφοσίωση σχεδόν μοναστική.

Στις 11 Μαϊου ο υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Δημήτρης Αβραμόπουλος, θα μιλήσει στο συνέδριο που διοργανώνεται από τον Ελληνικό Ιατρικό Σύλλογο Νέας Υόρκης στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Κορνέλ προς τιμή του Γεωργίου Παπανικολάου (13 Μαΐου 1883 - 9 Φεβρουαρίου 1962).

Στο Ιατρικό Κολέγιο του Πανεπιστημίου Κορνέλ εργάστηκε από το 1914-1961, αποκτώντας όλους τους τίτλους της ακαδημαϊκής ιεραρχίας, χωρίς όμως ποτέ να τού δοθούν διδακτικά καθήκοντα, για να μπορεί να αφοσιωθεί στο ερευνητικό του έργο.

Σκαπανέας της επιστήμης

Πενήντα χρόνια μακριά από την Ελλάδα διαφύλαξε την ελληνική του ταυτότητα, δεν αποξενώθηκε από την πατρίδα, παρέμεινε πρωτοπόρος αλλά αθόρυβος μαχητής, σταθερός υπέρμαχος του δημοτικισμού, που τότε ταυτιζόταν με ριζοσπαστικές αντιλήψεις για την πολιτική και την επιστήμη, και νηφάλιος στοχαστής. Το 1910 στο Μόναχο θα του απονεμηθεί ο τίτλος του Διδάκτορα της Φιλοσοφίας για την εργασία του «Περί των συνθηκών της διαφοροποιήσεως του φύλου των Δαφνιδών».

Γρήγορα όμως και αφού γνώρισε διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα αποφασίζει να αφιερωθεί στη βιολογική έρευνα, την οποία θα καταστήσει σκοπό της ζωής του. Γράφει ο ίδιος στον πατέρα του: «Δεν είμαι πλέον ονειροπόλος. Η επιστήμη με άρπαξε από τα χέρια του Νίτσε. Πατώ απάνω σε έδαφος στερεό...».

Ωστόσο, δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει κάποιος ότι ο βαθύτατος ανθρωπισμός του και η σταθερή προσήλωσή του στις ηθικές αξίες, απηχούν φιλοσοφικές απόψεις, και αναζητήσεις ενός ανθρώπου αδογμάτιστου, με φιλελεύθερες ιδέες.

Γι' αυτό και ανάμεσα στην ζωή και το έργο του υπάρχει αδιάρρηκτη συνταύτιση.

Το ερευνητικό πρότυπο του δόκτορος Παπανικολάου ή «Pap» άνοιξε νέους ορίζοντες με τη θεμελίωση του κλάδου της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, κάθε χρόνο παρουσιάζονται 400.000 νέα περιστατικά καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και 200.000 θάνατοι παγκοσμίως. H εφαρμογή του τεστ τα τελευταία 50 χρόνια είχε ως αποτέλεσμα την πτώση της θνησιμότητας από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σε ποσοστά που ξεπερνούν το 70% σε πολλές χώρες του κόσμου. Η Φινλανδία κατάφερε με «όπλο» το τεστ σχεδόν να τόν εξαλείψει - από τη νόσο πεθαίνει ετησίως λιγότερο από μία γυναίκα ανά 100.000.

Στη χώρα του Γεωργίου Παπανικολάου, η συχνότητα εμφάνισης του συγκεκριμένου καρκίνου είναι της τάξεως των εννέα γυναικών ανά 100.000 - τρεις εξ αυτών πεθαίνουν από τη νόσο. Και αυτό τη στιγμή που αν γίνει το τεστ ελέγχου των πρόδρομων μορφών καρκίνου τα ποσοστά ίασης είναι της τάξεως του 100%.

K.T.