Στις 17 Μαΐου 1902 ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης ανακαλύπτει το «Μηχανισμό των Αντικυθήρων», που θεωρείται το αρχαιότερο γνωστό υπολογιστικό σύστημα. Κατασκευάστηκε γύρω στο 87 π.Χ. στη Ρόδο. Κατά τη μεταφορά του στη Ρώμη, το πλοίο βούλιαξε κοντά στα Αντικύθηρα, και το ναυάγιο ήρθε στο φως το 1900 σε βάθος περίπου 40 μέτρων. Πολλά αγάλματα και αντικείμενα ανασύρθηκαν από σπογγαλιείς και βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Στις 17 Μαΐου 1902 ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης πρόσεξε ότι ένα από τα πέτρινα τεμάχια είχε ένα οδοντωτό τροχό ενσωματωμένο.
Οι διαστάσεις του είναι 16 x 32 x 9 εκατοστά. Πρόκειται για ένα αστρονομικό μηχάνημα ακριβείας, με εκπληκτική μηχανική τελειότητα, τοποθετημένο σε ένα ξύλινο κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικό του. Εσωτερικά αποτελούνταν από 30 αλληλοεμπλεκόμενους οδοντωτούς τροχούς, έκκεντρα τοποθετημένους.
Τους τροχούς, που ήταν οργανωμένοι επικυκλοειδώς, έθετε σε κίνηση, με διαφορετική ταχύτητα τον καθένα, ένας περιστρεφόμενος χειροκίνητος άξονας.
Δείκτες σύμφωνα με τις επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ηλιου, την πορεία και τις φάσεις της Σελήνης και των πλανητών στον ζωδιακό κύκλο. Ο Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις (Derek De Solla Price), ένας ιστορικός της επιστήμης που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, και μελέτησε επί 25 χρόνια τον υπολογιστή, διαπιστώνει την ύπαρξη ενός πολύπλοκου συστήματος διαφορικού οδοντωτού τροχού, ο οποίος δεχόταν δύο διαφορετικές περιστροφές, και αναλόγως «έβγαζε» αποτέλεσμα. Δηλαδή εκτελούσε μαθηματικές πράξεις με μηχανικό τρόπο.
Αν αναλογιστούμε ότι οι πληροφορίες που έχουμε για την αρχαία ελληνική τεχνολογία είναι κυρίως γραπτές, κατανοούμε την αξία αυτού του μηχανισμού, που είναι ο μόνος που έχει βρεθεί.
Ο Βρετανός κατασκευαστής μηχανικών πλανηταρίων Τζον Γκληβ (John Gleave) κατασκεύασε ένα λειτουργικό αντίγραφο του μηχανισμού. Σύμφωνα με την ανακατασκευή του, η ανάγνωση του εμπρόσθιου τροχού υποδεικνύει την ετήσια πορεία του Ηλιου και της Σελήνης διαμέσου του Ζωδιακού Κύκλου κατά το Αιγυπτιακό ημερολόγιο. Η ανάγνωση του επάνω οπίσθιου τροχού παριστάνει μια περίοδο τεσσάρων ετών και συσχετίζεται με άλλες ενδείξεις που παριστάνουν τον Μετωνικό κύκλο των 235 συνοδικών μηνών, ο οποίος ισούται με 19 ηλιακά έτη. Συνοδικός μήνας ονομάζεται η περίοδος που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο νέες σελήνες. Η ανάγνωση του κάτω οπίσθιου τροχού σκιαγραφεί τον κύκλο ενός και μόνου συνοδικού μήνα, ενώ ένας δευτερεύων τροχός καταγράφει το σεληνιακό έτος των 12 συνοδικών μηνών.
*Στη φωτογραφία τρεις όψεις του ανακατασκευασμένου από τον καθηγητή Πράις μηχανισμού στις ξύλινες θήκες του (βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα). Στη φωτογραφία στην πρώτη σελίδα τα τέσσερα θραύσματα του μηχανισμού, όπως εκτίθενται στην προθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
K.T.
