Tο διεθνές ενδιαφέρον, από ξένους επιχειρηματικούς ομίλους που πρωταγωνιστούν διεθνώς στην έρευνα και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, έχουν προσελκύσει τα τελευταία χρόνια οι παραχωρήσεις χερσαίων και υπεράκτιων μπλοκ στον ελληνικό χώρο. Έτσι, με «πρεσβευτή» τα Ελληνικά Πετρέλαια και την Energean, που διαχειρίζεται την εκμετάλλευση του Πρίνου στην Καβάλα, αφού όλες οι διεκδικήσεις εγχώριων «οικοπέδων» από διεθνείς εταιρείες έχουν γίνει σε σύμπραξη με κάποια από τις δύο ελληνικές εταιρείες, η δυτική και νότια Ελλάδα έχει πλέον μπει για τα καλά στο «ραντάρ» μερικών από τα πιο ηχηρά ονόματα στην παγκόσμια πετρελαϊκή σκηνή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη «είσοδος» της ExxonMobil, σε σύμπραξη με τη γαλλική Total και τα ΕΛΠΕ, για τη διεκδίκηση δύο θαλάσσιων «οικοπέδων» στην Κρήτη, νότια και νοτιοδυτικά του νησιού, μέσα από έναν διεθνή διαγωνισμό που μάλιστα ξεκίνησε έπειτα από αίτημά τους. Ένας διαγωνισμός που «έτρεξε» παράλληλα με την προκήρυξη ενός ακόμη θαλάσσιου μπλοκ στο Ιόνιο (βόρεια της Κεφαλονιάς και δυτικά των νησιών Λευκάδας και Κέρκυρας), που διεκδικούν τα Ελληνικά Πετρέλαια μαζί με την ισπανική Repsol, η οποία επίσης συμπράττει με την Energean στα χερσαία «οικόπεδα» στην Αιτωλοακαρνανία και στα Ιωάννινα.
Την ίδια στιγμή, η Total σε συνεργασία με την ιταλική Edison και πάλι τα ΕΛΠΕ, αναμένεται να ξεκινήσει άμεσα τις έρευνες στο «Οικόπεδο 2» που τους έχει παραχωρηθεί, καθώς η σχετική σύμβαση μίσθωσης κυρώθηκε στις αρχές της χρονιάς. Από την άλλη πλευρά, η Edison με τα Ελληνικά Πετρέλαια έχουν ήδη προχωρήσει τις ερευνητικές εργασίες στο κοίτασμα του Πατραϊκού, ώστε να ξεκινήσουν τις δοκιμαστικές γεωτρήσεις στα τέλη της επόμενης χρονιάς. Όπως είναι φυσικό, το «ειδικό βάρος» των παραπάνω εταιρειών προσδίδει και άλλη προοπτική στις εγχώριες έρευνες. Έτσι, η ExxonMobil είναι ένας από τους ισχυρότερους πετρελαϊκούς κολοσσούς, με καθημερινή παραγωγή 3,9 εκατ. βαρελιών ισοδύναμου πετρελαίου και εξορυκτικές δραστηριότητες εκτός από τις ΗΠΑ, στη Νότια Αμερική, την Ασία και την Ευρώπη. Δραστηριότητα σε 150 χώρες στους κλάδους του upstream και του downstream έχει και η Total, μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο, με ημερήσια παραγωγή 1,8 εκατ. βαρελιών ισοδύναμου πετρελαίου από τα κοιτάσματα τα οποία εκμεταλλεύεται.
Σε 95 παραχωρήσεις ανά την υφήλιο συμμετέχει η Edison, μέλος του EdF Group, με την ημερησία παραγωγή της να ανέρχεται σε 53.000 βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου. Η Edison είναι η αρχαιότερη ενεργειακή εταιρεία της Ευρώπης και ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς, προμηθευτές και εμπόρους ηλεκτρικής ενέργειας, αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ιταλίας. Από τη νότια Ευρώπη, και συγκεκριμένα από την Ισπανία, προέρχεται η Repsol, η οποία παράγει περίπου 700.000 βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου ημερησίως, ενώ τα διυλιστήριά της μπορούν να διαχειριστούν έως και 998.000 βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως.
Στην προσέλκυση των παραπάνω εταιρειών στην Ελλάδα, αναμφισβήτητα καταλυτικό ρόλο έπαιξε το διεθνές στάτους των ελληνικών εταιρειών με τις οποίες συνεργάζονται. Έτσι, αν και για τα ΕΛΠΕ ο Πατραϊκός θα είναι το πρώτο βήμα για τη δραστηριοποίησή τους στο upstream, αποτελούν έναν από τους κορυφαίους ομίλους στον τομέα της ενέργειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με παρουσία σε έξι χώρες και σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα, η οποία αντιπροσωπεύει πάνω από το 50% του συνολικού όγκου πωλήσεων. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, έχει σημειώσει αλλεπάλληλα ρεκόρ παραγωγής και κερδοφορίας, με τα συγκρίσιμα κέρδη EBITDA του ομίλου να αγγίζουν το 2017 τα 834 εκατ. ευρώ.
Από την άλλη πλευρά, πέρα από την εκμετάλλευση της παραχώρησης του Πρίνου, στη δραστηριότητα της Energean στο εξωτερικό ξεχωρίζει αναμφισβήτητα η απόκτηση το 2016 των κοιτασμάτων φυσικού αερίου Karish και Tanin στο Ισραήλ, με την εταιρεία να προγραμματίζει την έναρξη παραγωγής φυσικού αερίου σε περίπου τρία χρόνια. Για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξής τους, η εταιρεία μεταξύ άλλων εξασφάλισε 460 εκατ. δολάρια με την «είσοδό» της στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου (LSE), πραγματοποιώντας τη δημόσια εγγραφή φέτος.
Οι παραπάνω «παίκτες» έχουν βάλει στο «μικροσκόπιο» 12 θαλάσσια και χερσαία οικόπεδα στη δυτική και νότια Ελλάδα, από τη νότια Κρήτη μέχρι το βόρειο Ιόνιο (βορειανατολικά της Κέρκυρας), και από τα Ιωάννινα μέχρι την Πελοπόννησο. Σε πολλές από αυτές τις περιοχές, η αναζήτηση πιθανών αξιοποιήσιμων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων είναι ήδη δρομολογημένη, ώστε το αργότερο μέχρι το 2022 να έχουν μπουν «τρυπάνια» για τις πρώτες δοκιμαστικές γεωτρήσεις, ανάλογα με την έκβαση των μελετών που θα προηγηθούν. Επομένως, το αργότερο μέσα στην επόμενη πενταετία αναμένεται να δοθεί τελεσίδικη απάντηση σε εικασίες και σενάρια που κυκλοφορούν εδώ και δεκαετίες, πως στη δυτική και τη νότια Ελλάδα κρύβονται ποσότητες υδρογονανθράκων που θα μπορούσαν να κάνουν την εξόρυξη υδρογονανθράκων σημαντικό μοχλό για την ελληνική οικονομία.
Ειδικοί του κλάδου προειδοποιούν πως σαφή εικόνα για κάθε «οικόπεδο» θα υπάρξει μόνο από τις δοκιμαστικές γεωτρήσεις, οι οποίες μάλιστα θα πραγματοποιηθούν αν η εξονυχιστική μελέτη του εντοπίσει συγκεκριμένα σημεία που θα δικαιολογούν την απόφαση (και τις επενδύσεις) για να γίνει το επόμενο βήμα. Ωστόσο, όπως συμπληρώνουν, δεν λείπουν τα ενθαρρυντικά σημάδια που κάνουν τους ανάδοχους των οικοπέδων να προχωρούν στο επενδυτικό ρίσκο. Ένα από αυτά αφορά τις θαλάσσιες περιοχές ανοιχτά της Κρήτης, στις οποίες εντοπίζονται γεωλογικές δομές ανάλογες με το υπεράκτιο κοίτασμα «Ζορ» που έχει εντοπιστεί στην Αίγυπτο, στο οποίο εκτιμάται πως υπάρχουν 30 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αν και υπάρχει η πρόκληση του μεγάλου βάθους, αφού στους 16 υποψήφιους «στόχους» ανοιχτά της Κρήτης ο πυθμένας βρίσκεται σε βάθος 500-2.500 μέτρων, η διεθνής βιομηχανία δραστηριοποιείται όλο και περισσότερο σε βάθη μέχρι 3 χιλιόμετρα, ενώ προσανατολίζεται να επεκταθεί έως τα 4.000 μέτρα μόλις το επιτρέψει η τεχνολογία, κάτι που αναμένεται να συμβεί το 2021-2025. Έτσι, αποτελεί θετική συγκυρία ότι το στάδιο ερευνών των παραχωρήσεων στην Κρήτη θα ολοκληρώνεται περίπου εκείνη την περίοδο. Πάντως, αν δεν υπάρξουν ανακαλύψεις που να πιστοποιούν 500 εκατ. βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου για βάθη μεγαλύτερα των 3.000 μέτρων, η εξόρυξη δεν είναι οικονομικά βιώσιμη.
Όσον αφορά πάντως τη Δυτική Ελλάδα, ήδη από το 1981 έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη κοιτάσματος πετρελαίου στο δυτικό Κατάκολο. Έτσι, από τα τέλη του 2016 η Δυτική Ελλάδα «φιλοξενεί» και επίσημα στο δυτικό Κατάκολο το τρίτο ενεργό «πεδίο» υδρογονανθράκων στη χώρα, μετά το κοίτασμα πετρελαίου στον Πρίνο και το (εξαντλημένο πλέον) κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόλπο της Καβάλας. Μάλιστα, σύμφωνα με την Energean Oil, που είναι η ανάδοχος, η δυναμικότητά του ανέρχεται σε 10,7 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, πιστοποιημένα από ανεξάρτητο οίκο, ενώ η εταιρεία προγραμματίζει γεώτρηση τον χειμώνα του 2019 με στόχο η παραγωγή να ξεκινήσει το 2020.
Μαζί με το συγκεκριμένο μπλοκ, τον Μάιο του 2014 η Energean Oil ανέλαβε και το χερσαίο οικόπεδο των Ιωαννίνων, ενώ τα ΕΛΠΕ το θαλάσσιο μπλοκ του Πατραϊκού, σε έναν γύρο παραχωρήσεων που ακολούθησε την ψήφιση του νόμου ψήφισε του (τότε) ΥΠΕΚΑ, τον Αύγουστο του 2011, εκσυγχρονίζοντας το θεσμικό πλαίσιο.
Η ηγεσία του υπουργείου προχώρησε ακόμη περισσότερο δύο χρόνια αργότερα, αναθέτοντας στη νορβηγική εταιρεία PGS τη διενέργεια επίσημων σεισμικών ερευνών στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης. Έτσι, με υπουργική απόφαση, τον Ιούλιο του 2014 προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για 20 θαλάσσια «οικόπεδα» από το Ιόνιο έως τη νότια Κρήτη. Με ανάλογη απόφαση, τον ίδιο μήνα, ξεκίνησε η ίδια διαδικασία για 3 χερσαία μπλοκ στην Δυτική Ελλάδα («Άρτα-Πρέβεζα», «ΒΔ Πελοπόννησος», «Αιτωλοακαρνανία»), αυτή τη φορά όμως έπειτα από την εκδήλωση ενδιαφέροντος από την Enel.
Η πρόθεση του ιταλικού ενεργειακού κολοσσού να ερευνήσει τις συγκεκριμένες περιοχές, αλλά και η αγορά των δεδομένων της PGS από τις ExxonMobil και Total, αναζωπύρωσαν τις ελπίδες για σημαντικά κοιτάσματα - χωρίς βέβαια να λείψουν οι υπερβολές για το ότι «περπατάμε και κολυμπάμε πάνω από τη σωτηρία μας», ή για «τον θησαυρό που βρίσκεται στα έγκατα της ελληνικής γης». Ωστόσο, στην πορεία αποδείχθηκε πως οι ξένες εταιρείες δεν συμμερίζονταν αυτές τις προσδοκίες, καθώς για τα 20 θαλάσσια μπλοκ κατατέθηκαν τελικά 3 μόνο προσφορές. Μάλιστα, για το «Οικόπεδο 1» (βορειοδυτικό Ιόνιο) και το «Οικόπεδο 10» (Κυπαρισσιακός κόλπος) αποκλειστικά από τα ΕΛΠΕ, ενώ μόνο για το «Οικόπεδο 2» (δυτικά της Κέρκυρας) από κοινοπραξία με διεθνή συμμετοχή (Total, Edison, ΕΛΠΕ).
Σε αυτή την εξέλιξη, σίγουρα μεγάλο ρόλο έπαιξε η πολιτική αστάθεια εκείνης της εποχής. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για την απόφαση της ENEL να αποσύρει το ενδιαφέρον της για τα χερσαία μπλοκ και ο σχετικός διαγωνισμός να γίνεται ελληνική υπόθεση, ώστε τελικά τα ΕΛΠΕ να ανακηρυχθούν ανάδοχος στα μπλοκ «Άρτα-Πρέβεζα» και «ΒΔ Πελοπόννησος», ενώ η Energean στην περιοχή «Αιτωλοακαρνανία», με τις αντίστοιχες συμβάσεις να υπογράφονται στις 25 Μαΐου. Παράλληλα όμως με τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις, καταλύτης ήταν και η πτώση των διεθνών τιμών του πετρελαίου, που έκανε τους παγκόσμιους ενεργειακούς κολοσσούς να επικεντρωθούν σε «ώριμα» κοιτάσματα, ήδη εξερευνημένα.
Ωστόσο, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών δείχνουν πως αυτά τα δεδομένα ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Μάλιστα, περίπου την ίδια εποχή με την πραγματοποίηση των πρώτων γεωτρήσεων στο δυτικό Κατάκολο, δηλαδή στα τέλη του 2019, θα γίνουν και οι πρώτες δοκιμαστικές γεωτρήσεις στον Πατραϊκό. Ένα κοίτασμα που, σύμφωνα με παλαιότερες δηλώσεις στελεχών των ΕΛΠΕ, οι ενδείξεις «δείχνουν» αποθέματα περίπου 100 εκατομμύρια βαρελιών πετρελαίου, όσο δηλαδή η ετήσια κατανάλωση της χώρας για τα Ελληνικά Πετρέλαια.
Παράλληλα, τα ΕΛΠΕ εκτιμούν πως μέσα στο επόμενο έτος θα ξεκινήσουν έρευνες στο Οικόπεδο 10 και το Οικόπεδο 1, παρόλο που ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί η διαπραγμάτευση για τις συμβάσεις παραχώρησης, τοποθετώντας τις πρώτες δοκιμαστικές γεωτρήσεις μία τριετία αργότερα. Το ίδιο χρονικό διάστημα αναμένεται να «μπουν τρυπάνια» και στο «Οικόπεδο 2» από τις Total-Edison-ΕΛΠΕ. Από την άλλη πλευρά, για τις παραχωρήσεις «Άρτα-Πρέβεζα» και «ΒΔ Πελοπόννησος», εκτιμάται πως οι δοκιμαστικές γεωτρήσεις θα ξεκινήσουν σε 3-4 χρόνια από σήμερα.
Ο «οδικός χάρτης» των επόμενων παραχωρήσεων
Τα δύο οικόπεδα της Κρήτης που διεκδικεί η κοινοπραξία των ExxonMobil, Total και ΕΛΠΕ αναμένεται να επηρεάσουν και τη δρομολόγηση της παραχώρησης και άλλων θαλάσσιων μπλοκ, νότια του νησιού. Ο λόγος είναι πως η ταχύτητα με την οποία θα «τρέξει» η διαδικασία σύναψης των σχετικών σύμβασης θα αποτελέσει επίσης βαρόμετρο και για το αν θα υπάρξει επενδυτικό ενδιαφέρον από πετρελαϊκές εταιρείες για τη λήψη νέων σεισμικών δεδομένων στις νότιες θαλάσσιες περιοχές. Η λήψη των δεδομένων θα γίνει από τη νορβηγική PGS, η οποία γι’ αυτό τον σκοπό αναζητεί εταιρείες που θα ήταν διατεθειμένες να συγχρηματοδοτήσουν τις έρευνες. Επομένως, με δεδομένο ότι η πετρελαϊκή αγορά παρακολουθεί την εξέλιξη της διαδικασίας παραχώρησης των δύο μπλοκ, η στάση των επενδυτών θα εξαρτηθεί και από την ταχύτητα με την οποία αυτή θα προχωρήσει.
Από την άλλη πλευρά, η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ) ετοιμάζει τα επόμενα βήματα για νέους «γύρους» παραχωρήσεων οικοπέδων. Ένας τέτοιος νέος «γύρος» θα αφορά την προκήρυξη διαγωνισμού για χερσαία μπλοκ στη βόρεια Ελλάδα, στα οποία θα περιλαμβάνεται σίγουρα η περιοχή των Γρεβενών, καθώς γειτνιάζει με το σημείο διέλευσης του αγωγού ΤΑΡ. Για την προκήρυξη του διαγωνισμού, η ΕΔΕΥ θα επεξεργαστεί τα επιστημονικά δεδομένα που υπάρχουν για τις εν λόγω περιοχές.
Υπεράκτια ασφάλεια
Την ίδια στιγμή, ως αρμόδια αρχή για τον έλεγχο των μεγάλων κινδύνων στις εργασίες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ) έχει δρομολογήσει όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την ασφάλεια των υπεράκτιων εγκαταστάσεων. Έτσι, σε συνεργασία με την εταιρεία DNV GL, έχει εκπονήσει μια σειρά από κατευθυντήρια έγγραφα οδηγιών για τους διαχειριστές που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, με στόχο τη μείωση των πιθανών κινδύνων και των συνεπειών τους.
Παράλληλα, ο φορέας βρίσκεται σε διαδικασία αξιολόγησης των εκθέσεων ασφαλείας για όλες τις εγκαταστάσεις που δραστηριοποιούνται αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, στις οποίες περιλαμβάνονται και τα πλωτά γεωτρύπανα που πρόκειται να δραστηριοποιηθούν στο άμεσο μέλλον, αλλά και νέες εγκαταστάσεις οι οποίες βρίσκονται στο στάδιο σχεδιασμού. Η αξιολόγηση θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι τις 19 Ιουλίου 2018, προθεσμία που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για όλες τις υπεράκτιες εγκαταστάσεις στην Ε.Ε. Ως μέρος της αξιολόγησης των εκθέσεων ασφαλείας, η ΕΔΕΥ σχεδιάζει και διενεργεί επιθεωρήσεις όλων των υπεράκτιων εγκαταστάσεων.
Ανάπτυξη του Πρίνου
Παράλληλα με την έρευνα νέων υποψήφιων χερσαίων και θαλάσσιων κοιτασμάτων, μέσα στο προσεχές διάστημα θα ξεκινήσει η περαιτέρω ανάπτυξη της λεκάνης του Πρίνου από την Energean, καθώς την περασμένη άνοιξη εγκρίθηκαν από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας οι περιβαλλοντικοί όροι του σχεδίου της εταιρείας, με συνέπεια να διευθετηθεί και η τελευταία αδειοδοτική εκκρεμότητα για την υλοποίηση των απαραίτητων εργασιών. Η έγκριση δίνει μεταξύ άλλων τη δυνατότητα στην εταιρεία να εγκαταστήσει στον Κόλπο της Καβάλας έως και 2 ακόμη εξέδρες καθώς και τους αγωγούς σύνδεσής τους. Από αυτές, η μία εξέδρα (Λάμδα) προορίζεται για το κοίτασμα Έψιλον, το οποίο αποτελεί τμήμα της παραχώρησης του Πρίνου, με στόχο να τοποθετηθεί το 2019. Το αναπτυξιακό πρόγραμμα έχει πενταετή διάρκεια (έως το τέλος του 2021) και προβλέπει τη διενέργεια έως και 25 γεωτρήσεων για την περαιτέρω αύξηση της παραγωγής από τα κοιτάσματα του Πρίνου και του Βόρειου Πρίνου καθώς και για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Έψιλον. Στόχος είναι η μεγαλύτερη αξιοποίηση των ποσοτήτων υδρογονανθράκων της περιοχής, όπου τα βεβαιωμένα αποθέματα ανέρχονται σε 40 εκατ. βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου. Σε αυτά, προστίθενται άλλα 24 εκατ. βαρέλια, ως δυνητικά αποθέματα.
Το πενταετές επενδυτικό πρόγραμμα έχει προϋπολογισμό 350 εκατ. δολαρίων. Από αυτά, τα 180 εκατ. δολάρια θα προέλθουν από τη δανειακή σύμβαση που υπέγραψε την 1η Φεβρουαρίου η Energean με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD, την Τράπεζα Εμπορίου και Ανάπτυξης Ευξείνου Πόντου (Παρευξείνια Τράπεζα), την Τράπεζα Εξαγωγών - Εισαγωγών της Ρουμανίας EximBank SA (EximBank Romania) καθώς και την Banca Comerciala Intesa Sanpaolo Romania S.A (Intesa Sanpaolo Bank).
Το υπόλοιπο ποσό θα καλυφθεί από τις ταμειακές ροές της εταιρείας, με την πώληση του παραγόμενου πετρελαίου. Οι ροές αυτές διασφαλίσθηκαν πρόσφατα για ακόμη τέσσερα χρόνια, καθώς στα μέσα Φεβρουαρίου η Energean υπέγραψε με την BP την επέκταση της σύμβασης πώλησης του συνόλου της παραγωγής πετρελαίου από τον Πρίνο έως την 1η Νοεμβρίου 2025. Από το 2013, το σύνολο της παραγωγής πετρελαίου από τη Λεκάνη του Πρίνου πωλείται στην BP, στο πλαίσιο σύμβασης η οποία κάλυπτε την περίοδο έως και την 31η Ιουλίου 2021 και η οποία επεκτάθηκε για μία ακόμη τετραετία.
