Η Αστυπάλαια, η Σύμη και το Καστελόριζο είναι τα τρία μη διασυνδεδεμένα νησιά που θα αποκτήσουν ενεργειακή… ευφυΐα, λαμβάνοντας μέρος στο πιλοτικό έργο «Έξυπνα Νησιά». Στόχος του έργου είναι να πολλαπλασιαστεί η συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό τους μίγμα και να μειωθεί αντίστοιχα η λειτουργία των πετρελαϊκών σταθμών που έως σήμερα καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών τους αναγκών.
Όπως προβλεπόταν από την προετοιμασία του έργου, την οποία έχει αναλάβει ο Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ), ο οποίος είναι υπεύθυνος για τα αυτόνομα ηλεκτρικά συστήματα της νησιωτικής Ελλάδας. Η επιλογή των νησιών έγινε από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, έπειτα από εισήγηση του ΔΕΔΔΗΕ. Έτσι, άνοιξε ο δρόμος ώστε να δρομολογηθούν οι διαγωνισμοί που αναμένεται να προκηρύξει η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) εντός του 2018, με την τεχνική επίβλεψη του ΔΕΔΔΗΕ, για την εγκατάσταση και τη λειτουργία των απαραίτητων υποδομών.
Για να γίνει ένα νησί «έξυπνο», θα πρέπει σε ετήσια βάση να καλύπτει πάνω από το 60% των αναγκών του σε ρεύμα από ΑΠΕ, με διασφαλισμένη παράλληλα την ασφάλεια τροφοδοσίας. Αυτό σημαίνει κατ’ αρχάς πως θα χρειασθεί να εγκατασταθούν υβριδικά συστήματα ΑΠΕ, τα οποία δηλαδή θα συνδυάζουν την παραγωγή ρεύματος από ανανεώσιμες πηγές με την αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας που δεν καταναλώνεται άμεσα, ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί για να καλύψει τη ζήτηση σε μεταγενέστερο χρόνο. Επιπλέον, θα πρέπει να εφαρμοσθούν τεχνολογίες «έξυπνων» ηλεκτρικών δικτύων, για τη βέλτιστη ενεργειακή διαχείριση.
Όπως έχουν αναφέρει στελέχη του ΔΕΔΔΗΕ σε παρουσιάσεις του πρότζεκτ, σημαντικό κριτήριο που θα έπρεπε να πληροί ένα νησί, για να θέσει υποψηφιότητα συμμετοχής, ήταν η ενεργειακή του αυτονομία, δηλαδή το να μη συνδέεται στο ηπειρωτικό ηλεκτρικό δίκτυο και να μην προβλέπεται να συνδεθεί στο άμεσο μέλλον. Παράλληλα, θα έπρεπε να έχει σχετικά μικρή διείσδυση σε ΑΠΕ, ώστε με την αύξηση του μεριδίου της «πράσινης» ηλεκτροπαραγωγής, να ελαττωθεί σημαντικά το κόστος ηλεκτροδότησής τους, μέσω της μείωσης της κατανάλωσης των πετρελαϊκών τους μονάδων.
Οι διαγωνισμοί για την υποβολή προσφορών για τα αντίστοιχα έργα θα είναι μειοδοτικοί. Στόχος είναι τα συστήματα που θα εγκατασταθούν να μην αυξάνουν το ισχύον κόστος ηλεκτροδότησης, ενώ η αποζημίωση του αναδόχου θα προέλθει από την πώληση του ρεύματος που θα παράγουν οι νέες υποδομές. Σύμφωνα με μελέτες που έχει εκπονήσει ο ΔΕΔΔΗΕ η επίτευξη της τόσο μεγάλης διείσδυσης των ΑΠΕ μπορεί να συνδυασθεί με απόδοση επενδύσεων (IRR), της τάξης του 8%-11,2%. Πρόκειται, λοιπόν, για ελκυστικά έργα από επενδυτικής άποψης, ενώ σημείο έναρξης του διαγωνισμού για τους υποψήφιους επενδυτές θα είναι το μέσο κόστος λειτουργίας των νησιών τα τελευταία πέντε χρόνια, δηλαδή να δώσουν προσφορές κάτω από το όριο αυτό.
Αν και το έργο θα έχει ως αποτέλεσμα τα τρία νησιά να αποκτήσουν «πράσινο» ενεργειακό προφίλ, στόχος είναι ο ΔΕΔΔΗΕ να αποκτήσει τεχνογνωσία από την εφαρμογή αυτών των καινοτόμων λύσεων σε πραγματικές συνθήκες, ώστε να τις αξιοποιήσει στη συνέχεια και στα υπόλοιπα νησιά που δεν περιλαμβάνονται σε μελλοντικές διασυνδέσεις με το ηπειρωτικό δίκτυο. Έτσι, θα μπορέσει να μειωθεί δραστικά το περιβαλλοντικό «αποτύπωμα», αλλά και το κόστος ηλεκτροδότησης, όλων των νησιών που δεν προγραμματίζεται να διασυνδεθούν.
Την ίδια στιγμή, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σχεδιάζει να αξιοποιήσει «πράσινες» τεχνολογίες αιχμής σε 12 και πλέον νησιά της χώρας, οι οποίες θα εξασφαλίσουν διείσδυση των ΑΠΕ μεγαλύτερη του 50%, αλλά και κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των τοπικών κοινωνιών με λιγότερο κοστοβόρο τρόπο. Η εφαρμογή όλων αυτών των τεχνολογιών θα γίνει στο πλαίσιο της ελληνικής πρότασης που έχει εκπονήσει το ΥΠΕΝ και έχει καταθέσει στην πρωτοβουλία της Ε.Ε. «Καθαρή Ενέργεια για όλα τα Ευρωπαϊκά Νησιά», ώστε να χρηματοδοτηθεί εξ ολοκλήρου από ευρωπαϊκά κονδύλια.
Στην πρόταση περιλαμβάνονται προς ώρας 12 νησιά, τα οποία ωστόσο στην πορεία είναι πιθανό να αυξηθούν ακόμη περισσότερο. Έτσι, θέση στη λίστα έχουν αυτή τη στιγμή νησιωτικές περιοχές όπως η Ρόδος, οι Οθωνοί, η Κως, η Κάλυμνος, η Γαύδος, η Λήμνος, η Ίος και η Σίκινος. Όσον αφορά τις προγραμματιζόμενες παρεμβάσεις, αυτές ξεκινούν από «έξυπνους» μετρητές ρεύματος ή υβριδικά συστήματα που θα επιτρέπουν τη μεγαλύτερη αξιοποίηση της «πράσινης» ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της αποθήκευσης της περίσσειάς της, και φτάνουν μέχρι την ανάπτυξη σταθμών φόρτισης για ηλεκτρικά οχήματα, τη δοκιμή πλωτών ανεμογεννητριών ή ακόμη και τη χρήση ηλεκτρικών πλοίων για την ακτοπλοϊκή διασύνδεση με κοντινούς προορισμούς.
Ανάλογα σχέδια έχουν υποβάλει ή πρόκειται να υποβάλουν στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε., για την αλλαγή του «ενεργειακού προφίλ» επιλεγμένων νησιών τους. Όσον αφορά τη χρηματοδότηση των σχεδίων, το πιο πιθανό είναι αυτή να γίνει τμηματικά, με βάση κριτήρια προτεραιότητας που θα θέσει η Ε.Ε. για τις σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις. Επομένως, σε πρώτη φάση ίσως υλοποιηθούν εκείνες οι τεχνολογίες που θα έχουν το πιο σημαντικό αντίκτυπο στην αλλαγή του «ενεργειακού προφίλ». Παράλληλα, θα συνυπολογισθεί η χρονική προτεραιότητα κατά την υποβολή των εθνικών προτάσεων.
Με δεδομένο πως η ελληνική πρόταση είναι ήδη κατατεθειμένη στην πρωτοβουλία, όπου και συζητείται, το ΥΠΕΝ εκτιμά πως μέσα στο 2018 θα ξεκινήσουν να υλοποιούνται παρεμβάσεις σε 2-3 από τα νησιά που περιλαμβάνονται στον σχετικό κατάλογο. Επίσης, ακόμη κι αν σε πρώτη φάση δρομολογηθούν οι πιο βασικές παρεμβάσεις που προβλέπει, τα κεφάλαια που θα αντληθούν δεν θα είναι λιγότερα από 200 εκατ. ευρώ, με βάση τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις.
Σε επόμενη φάση το ποσό αυτό αναμένεται να αυξηθεί στο πολλαπλάσιο, ξεπερνώντας ίσως και το 1 δισ. ευρώ, τόσο με την εξασφάλιση επιπλέον χρηματοδότησης από άλλα ευρωπαϊκά για τις υπόλοιπες τεχνολογίες, όσο και με τη μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων.
Από την άλλη μεριά, μία ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου πρότζεκτ σε σχέση με άλλα προγράμματα για την ενίσχυση των ΑΠΕ στις νησιωτικές περιοχές (όπως το πρόγραμμα «Έξυπνα νησιά» που ήδη δρομολογείται, για να αποκτήσουν ενεργειακή… ευφυΐα το Καστελόριζο, η Σύμη και η Αστυπάλαια) είναι ότι έχουν επιλεγεί ώριμες τεχνολογικά λύσεις, οι οποίες είναι έτοιμες να εφαρμοσθούν σε μαζική κλίμακα και σε πραγματικές συνθήκες.
Με την ίδια λογική, η επιλογή των νησιών έγινε με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες τους, στις οποίες δίνουν «απάντηση» αυτές οι λύσεις. Το αποτέλεσμα ήταν μία λίστα «υποψηφίων» με μεγάλη ποικιλία σε πληθυσμό και γεωγραφικό μέγεθος - ξεκινώντας από τους Οθωνούς και τη Γαύδο και φτάνοντας μέχρι τη Λήμνο και τη Ρόδο.
