Ο προστάτης είναι όργανο του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος που περιβάλλει το τμήμα της ουρήθρας μπροστά και κάτω από την κύστη. Η πιο σημαντική λειτουργία των αδένων του οργάνου αυτού είναι η παραγωγή ενός υγρού που ρευστοποιεί το σπέρμα και -ως μέρος του εκσπερματίσματος- επιτρέπει την επιβίωση και τη σωστή λειτουργία των σπερματοζωαρίων.

Οι μύες του προστάτη παίζουν επίσης ρόλο στην αναπαραγωγή, καθώς η σύσπασή τους εκσφενδονίζει το σπέρμα διά της ουρήθρας κατά τη διάρκεια της εκσπερμάτωσης. Μια άλλη σημαντική λειτουργία του προστάτη σχετίζεται με το μεταβολισμό της ορμόνης τεστοστερόνη καθώς εκεί μετασχηματίζεται σε διυδροτεστοστερόνη που είναι η βιολογικά ενεργή μορφή της. Τα προβλήματα υγείας του προστάτη είναι τα πιο συχνά του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος και σχετίζονται κυρίως με την αύξηση της ηλικίας. Το πλέον σύνηθες είναι η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων συμπιέζει την ουρήθρα, καθιστώντας δύσκολη την ούρηση. Θεωρείται αποτέλεσμα της εκτροπής της φυσιολογικής κυτταρικής ανάπτυξης που αρχίζει στην νεαρή ανδρική ηλικία και στη συνέχεια επιβραδύνεται. Η αιτιολογία παραμένει ασαφής, ωστόσο ορισμένες καταστάσεις, όπως ορμονικές μεταβολές που προκαλούν αύξηση των οιστρογόνων ενδοπροστατικά, αλλά και διαταραχές της αιμάτωσης, καθώς και η έλλειψη ψευδαργύρου έχουν συνδεθεί με την ανάπτυξη της προστατικής υπερπλασίας. 

Ο καρκίνος του προστάτη προέρχεται από μεταλλάξεις των προστατικών κυττάρων σε κακοήθη καρκινικά. Η αιτιολογία δεν είναι πλήρως αποσαφηνισμένη, ωστόσο η φυλή και λιγότερο το οικογενειακό ιστορικό αποτελούν παράγοντες κινδύνου.

Η προστατίτιδα είναι βακτηριακή, μη βακτηριακή φλεγμονή ή άσηπτη φλεγμονή του προστάτη που προκαλεί τοπικό πόνο, προβλήματα ούρησης ή σεξουαλική δυσλειτουργία. Σύμφωνα με τον κ. Κωντσαντίνο Σταματίου, επιμελητή Α’ Ουρολογικού Τμήματος του Τζανείου, οι επιδημιολογικές μελέτες παρέχουν συχνά αλληλοσυγκρουόμενα αποτελέσματα και δεν έχουν πετύχει να συσχετίσουν με απόλυτο τρόπο την ανάπτυξη των παραπάνω προβλημάτων υγείας του προστάτη με συγκεκριμένα διατροφικά ελλείμματα ή έξεις.

Μεγάλος παράγοντας η διατροφή

Ωστόσο κατά γενική ομολογία αλλαγές της διατροφής με την εισαγωγή στο καθημερινό διαιτολόγιο ορισμένων τροφίμων και συμπληρωμάτων, τον περιορισμό άλλων αλλά και την τροποποίηση του τρόπου ζωής ωφελούν την υγιεινή του οργάνου και ενδεχομένως μειώνουν τον κίνδυνο νόσησης. 

1. Διαιτητικοί παράγοντες: Η σχέση μεταξύ διαιτητικών παραγόντων και των παθήσεων του προστάτη είναι πολυσύνθετη, καθώς είναι πολύ δύσκολο να διαχωριστεί το αποτέλεσμα μίας δεδομένης διατροφικής ουσίας από τις άλλες τροφές του συνήθους διαιτολογίου και να ταυτοποιηθεί η συσχέτισή της. Τροφές που μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο νόσησης θεωρούνται το πράσινο τσάι και οι φυτικές τροφές (ίνες, όσπρια, ξηροί καρποί, ντομάτα, σταφίδα). Η κατανάλωση κρέατος, λίπους και γαλακτοκομικών αυξάνει τον κίνδυνο, ενώ άλλες τροφές είναι υπό έρευνα.

•  Το πράσινο τσάι περιέχει πολυφαινόλες και ειδικά την epigallocatechin-3-gallate -EGCG), που έχει αντιοξειδωτική και αντιπολλαπλασιαστική δράση. Έχει δειχθεί η χρησιμότητά του στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της προστατίτιδας.
•  Οι φυτικές τροφές περιέχουν καροτενοειδή και φυτοοιστρογόνα. Τα πρώτα έχουν αντινεοπλασματική δράση που συνίσταται στη αναστολή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού, της κυτταρικής διαφοροποίησης και της απόπτωσης που χαρακτηρίζουν τόσο τις καλοήθεις όσο και τις κακοήθεις νεοπλασίες του προστάτη. Επίσης καταστέλλουν τις ελεύθερες ρίζες, αναστέλλουν την οξείδωση του DNA και ισχυροποιούν το ανοσοποιητικό όντας εξαιρετικά βοηθήματα στη θεραπεία της φλεγμονής του οργάνου. Τα φυτοοιστρογόνα της διατροφής περιορίζουν την πιθανότητα νόσησης είτε επειδή επηρεάζουν το μεταβολισμό των ανδρικών ορμονών στον προστάτη και τροποποιούν την ορμονική δραστηριότητα μέσα στο όργανο. 
•  Το διατροφικό λίπος: Συστηματικές επιδημιολογικές έρευνες αλλά και μεμονωμένες μελέτες συνδέουν τη διατροφή με λιπαρά με τον κίνδυνο νόσησης τόσο από το καρκίνωμα του προστάτη όσο και την καλοήθη υπερτροφία. Συγκριτικές ομαδοποιημένες μελέτες στην κατανάλωση ζωικού και φυτικού λίπους εμφανίζουν χαμηλότερη συχνότητα προστατικού καρκινώματος στους καταναλωτές δίαιτας υψηλού υπολείμματος, στους διατρεφόμενους αποκλειστικά με πράσινα και κίτρινα λαχανικά και χόρτα (Vegeterians), στα μέλη θρησκευτικών κοινοτήτων φυτοφάγων, ενώ υπάρχει αυξημένη συχνότητα των δυο νοσημάτων στις δυτικές κοινωνίες, όπου η κατανάλωση λιπαρών είναι πολύ υψηλή. Πειραματικά μοντέλα απέδειξαν ότι τα υψηλά επίπεδα διαιτητικού λίπους μπορεί να ερεθίσουν τον πολλαπλασιασμό των προστατικών κυττάρων. Αν και για τα κεκορεσμένα λίπη (συμπεριλαμβανομένων και των ζωικών λιπών) τα αποτελέσματα των ερευνών είναι μάλλον αντιφατικά, ωστόσο για τα ωμέγα-3 ακόρεστα λιπαρά οξέα που περιέχονται στα ιχθυέλαια λιπαρών ψαριών όπως της ρέγκας, της σαρδέλας, της αντσούγιας, του κολιού, του σολομού, της πέστροφας κ.ά., έχει αποδειχτεί συσχέτιση μεταξύ της υψηλότερης πρόσληψης και του μειωμένου κινδύνου θανάτου από καρκίνο του προστάτη. Λόγω των αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων τους τα ωμέγα-3 περιορίζουν την ανάπτυξη φλεγμονής του προστάτη και είναι χρήσιμα και για τους πάσχοντες από χρόνια προστατίτιδα.
•  Οι μελέτες σχετικά με την πρόσληψη κόκκινου κρέατος είναι σχετικά συνεπείς στην εμφάνιση λόγων κινδύνου από 1,5 έως 2,0 όταν συγκρίνονται οι υψηλότερες προς τις χαμηλότερες κατηγορίες πρόσληψης. Αυτό μπορεί να οφείλεται στις επιδράσεις του κρέατος στα προφίλ ορμονών και στις πιθανές καρκινογόνες επιδράσεις των ενώσεων που δημιουργούνται κατά το μαγείρεμα του κρέατος σε υψηλές θερμοκρασίες. Για τα γαλακτοκομικά έχει διαπιστωθεί θετική συσχέτιση ανάλογη της συνολικής πρόσληψης ασβεστίου: όταν η υψηλότερη μέση ημερήσια λήψη ασβεστίου κυμαίνεται μεταξύ 1.330 και 1.840 mg δεν διαφαίνεται καμία συσχέτιση, αντίθετα όταν η υψηλότερη μέση ημερήσια λήψη ξεπερνά τα 2000 mg αναγνωρίζεται ισχυρή θετική συσχέτιση. Μελέτη μεταξύ υγιών και πασχόντων από προστατικό καρκίνωμα, αναγνωρίζει την προσλαμβανόμενη ποσότητα ασβεστίου ως ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα κινδύνου και καθορίζει τον σχετικό κίνδυνο σε 1.91. 
•  Αλκοόλ: Η συνολική κατανάλωση αλκοόλ εμφανίζει ασθενή συσχέτιση με τις παθήσεις του προστάτη. Όταν η έρευνα διαχωρίζει τα είδη, εμφανίζεται αρνητική συσχέτιση για την μπίρα και το κόκκινο κρασί και θετική για το λευκό κρασί και τα ηδύποτα.

Συμπληρώματα

Το λυκοπένιο είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό που δίνει στα φρούτα και στα λαχανικά το κόκκινο χρώμα. Περιέχεται σε μεγάλες ποσότητες στις ντομάτες κι ειδικότερα τις μαγειρεμένες ή/και τα προϊόντα τους (κέτσαπ, πολτός). Παλαιότερες αλλά και σύγχρονες έρευνες απέδειξαν ότι η υψηλή κατανάλωση μαγειρεμένης ντομάτας, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον περιορισμό της φλεγμονής και ένα μικρό ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου του προστάτη.

Το σελήνιο φαίνεται ότι περιορίζει τον κίνδυνο νόσησης από καρκίνο σε πέντε συνολικά μελέτες (δύο μελέτες μέτρησης επιπέδων σεληνίου στον ορό και τρεις μελέτες που βασίζονται στη μέτρηση επιπέδων σεληνίου στα νύχια του ποδιού, ωστόσο νεότερες μελέτες δεν βρήκαν θετική συσχέτιση.

Ο ψευδάργυρος έχει αποδεδειγμένη αντιφλεγμονώδη δράση. Χαρακτηριστικά, τα επίπεδά του στο όργανο, είναι πολύ χαμηλά σε περίπτωση μόλυνσης. Για τη βιταμίνη Α έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι η μεν έλλειψή της σχετίζεται με την ανάπτυξη διάφορων καλοηθών και κακοηθών νεοπλασιών, η δε συμπληρωματική χορήγηση περιορίζει τον αριθμό πειραματικά δημιουργημένων καρκίνων προστάτη στα πειραματόζωα. Μολαταύτα δεν βρέθηκε συσχέτιση της συστηματικής λήψης με μείωση του κινδύνου νόσησης ενώ και οι μελέτες δειγμάτων ορού εμφανίζουν διφορούμενα συμπεράσματα.

Η βιταμίνη D μπορεί να αναστείλει τον πολλαπλασιασμό και να επηρεάσει τη διαφοροποίηση των προστατικών καρκινικών σειρών. Η απουσία της ευνοεί την ανάπτυξη του προστατικού καρκινώματος, ενώ η αυξημένη συχνότητά του στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες έχει συσχετιστεί με χαμηλά επίπεδα Βιταμίνης D λόγω περιορισμένης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία σε εκείνο το γεωγραφικό πλάτος. Αντίθετα, μετρήσεις στον ορό του αίματος για τον μεταβολίτη της βιταμίνης D 25-OH-D δεν κατέδειξαν συσχέτιση με τον κίνδυνο ανάπτυξης νεοκαλοηθών και κακοηθών νεοπλασιών. 

Η βιταμίνη Ε έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Πειραματικές μελέτες απέδειξαν ότι η βιταμίνη Ε (τοκοφερόλη) ελαττώνει τη συχνότητα των επιθηλιακών όγκων και αυξάνει τη λανθάνουσα φάση της καρκινογένεσης διά της αναστολής της σύνθεσης νιτροζαμινών. Υψηλά επίπεδα στον ορό συνδέονται με σημαντική μείωση της πιθανότητας νόσησης από καρκίνωμα του προστάτη. Αντίστοιχα, επιδημιολογικές έρευνες εμφανίζουν μείωση της συχνότητας του καρκινώματος του προστάτη και μείωση της θνησιμότητας από τη συστηματική λήψη βιταμίνης Ε. In vitro μελέτες απέδειξαν μια ισχυρή προαποπτωτική και αντιπολλαπλασιασπκή δράση και για αυτό μπορεί να έχει κάποια θέση στην ανάσχεση της καλοήθους υπερτροφίας και της χρόνιας προστατίτιδας.

Η σωματική δραστηριότητα

Μια μετα-ανάλυση από όλες τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ του 1976 και του 2002, βρήκε μειωμένο κίνδυνο καρκίνου του προστάτη στους πιο δραστήριους άνδρες σε 16 από τις 27 συνολικά. Επιπλέον, σε εννέα από τις 16 μελέτες, η μείωση του κινδύνου ήταν στατιστικά σημαντική. Η μέση μείωση του κινδύνου κυμάνθηκε από 10% έως 30%. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι είναι η ικανότητα της άσκησης να ρυθμίζει τα επίπεδα των ορμονών, να προλαμβάνει την παχυσαρκία, να ενισχύει την ανοσολογική λειτουργία και να μειώνει το οξειδωτικό στρες που εξηγεί τα προστατευτικά οφέλη της άσκησης.