Η αμιγώς κρατική χρηματοδότηση της εκπαίδευσης εγγυάται κατ' αρχήν τις ίσες ευκαιρίες, αλλά δεν δίνει κίνητρα για περικοπή δαπανών, ούτε για αύξηση της αποδοτικότητας. Σύμφωνα με πολλούς οικονομολόγους, ο μόνος ρεαλιστικός τρόπος να συμφιλιωθούν ο ανταγωνισμός και οι ίσες ευκαιρίες είναι ένα σύστημα vouchers, ένας μηχανισμός που επιτρέπει στο κράτος να επιδοτεί τους οικονομικά ασθενέστερους, οι οποίοι με τη σειρά τους επιλέγουν το σχολείο που προτιμούν.

Με τον τρόπο αυτό, εισάγονται στοιχεία ανταγωνισμού στο εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ το κράτος βοηθά, αλλά πλέον όχι με τη λογική του κρατικού πατερναλισμού. Ποιες όμως είναι οι παγκόσμιες τάσεις στη χρηματοδότηση των ΑΕΙ;

Η μείωση των κρατικών δαπανών για την ανώτατη εκπαίδευση αναπληρώνεται από μία ή -συνηθέστερα- από έναν συνδυασμό των παρακάτω πηγών εσόδων:

* Δίδακτρα: Εισάγεται ο θεσμός σε χώρες που είχαν δωρεάν παιδεία ή αυξάνονται τα δίδακτρα σε όσες ήδη τα εφάρμοζαν. Με εξαίρεση μερικές ευρωπαϊκές χώρες (Σουηδία, Φινλανδία, Ελλάδα κ.α.) και λίγες ακόμα (Βραζιλία, Σρι Λάνκα, Τανζανία κ.α.), η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών σήμερα χρεώνει δίδακτρα στην ανώτατη εκπαίδευση, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Στην Κίνα και τη Βρετανία εισήχθησαν το 1998, ενώ στην Αυστρία το 2001. Παράλληλα σταδιακά αρκετές χώρες επιβάλλουν άλλες χρεώσεις στους «χρήστες» (φοιτητές), που παλαιότερα παρέχονταν δωρεάν ή επιδοτούνταν, όπως η στέγαση, η διατροφή, οι μεταφορές, η ιατρική πρόνοια κλπ., αυξάνοντας έτσι το κόστος διαβίωσης για τα φοιτητικά νοικοκυριά και τους γονείς τους.

* Σπουδαστικά δάνεια: Συχνά (όπως π.χ. στη Βρετανία), αν και χορηγούνται από εμπορικές τράπεζες, τα δάνεια έχουν ρήτρες που συνδέουν την αποπληρωμή τους με το ύψος του εισοδήματος του φοιτητή όταν αρχίσει τον εργασιακό του βίο. Σε άλλες περιπτώσεις επιδοτούνται από το κράτος, ώστε τα πραγματικά επιτόκια των φοιτητικών δανείων να είναι μηδενικά, ενώ μερικές φορές οι επιδοτήσεις του επιτοκίου δεν είναι καθολικές αλλά επιλεκτικές, βάσει του ύψους εισοδημάτων της οικογένειας του φοιτητή. Στο στάδιο της αποπληρωμής τους, μπορεί να γίνουν βραχνάς για τους νέους εργαζόμενους. Μερικές χώρες προσφέρουν φορο-απαλλαγές σε αντιστάθμισμα.

* Εσοδα από εταιρείες και ιδρύματα: Όλο και περισσότερα πανεπιστήμια στο εξωτερικό πουλάνε υπηρεσίες (συμβουλευτικές, ερευνητικές) και πατέντες προϊόντων. Επίσης, όλο και περισσότερες εταιρείες πληρώνουν τα πανεπιστήμια για να διεξάγουν για λογαριασμό τους έρευνες (αμφίβολης αντικειμενικότητας μερικές φορές), που βοηθάνε την κερδοφορία και των δύο. Σταδιακά ο διδακτικός και ερευνητικός προσανατολισμός των ΑΕΙ στρέφεται σε εν δυνάμει κερδοφόρες κατευθύνσεις που ενδιαφέρουν την αγορά.

* Διεθνοποίηση-έσοδα από το εξωτερικό: Ολο και περισσότερα ΑΕΙ προσβλέπουν είτε στις εξαγωγές εκπαιδευτικών υπηρεσιών τους (π.χ. πουλώντας διπλώματά τους σε άλλες χώρες) είτε στις εισαγωγές φοιτητών από άλλες χώρες, συχνά με επιθετικές στρατηγικές μάρκετινγκ. Η τάση θα επεκταθεί σταδιακά στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων στον ΠΟΕ για απελευθέρωση του εμπορίου υπηρεσιών (GATS), που πλέον περιλαμβάνει και το άνοιγμα των αγορών στον τομέα της εκπαίδευσης. Τα πανεπιστήμια σταδιακά διεθνοποιούνται και αποκτούν τη λογική μιας τυπικής πολυεθνικής εταιρείας.

* Νέα χρηματοδοτικά εργαλεία: Εκδοση ομολόγων από τα πανεπιστήμια, αξιοποίηση των συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), συγχωνεύσεις και εξαγορές με άλλα πανεπιστήμια.

* Ειδικός φόρος για την ανώτατη παιδεία, π.χ. της τάξης 1% του ΑΕΠ της χώρας.

AΠΕ-ΜΠΕ