Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]

Τα επώνυμα δίκτυα και ειδικότερα τα δίκτυα franchise κερδίζουν ολοένα μερίδια έναντι των ανώνυμων σημείων πώλησης, γεγονός που επιβεβαιώνουν στατιστικές μελέτες αλλά και επίσημοι φορείς, με ενδεικτικές τις προσπάθειες ένταξης του franchise στο ΕΣΠΑ αλλά και το πρόσφατο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει τον θεσμό ως εργαλείο ανάπτυξης του λιανεμπορίου στην Ε.Ε. - αλλά παρ’ όλα αυτά δεν λείπουν και σ’ αυτό το τμήμα της αγοράς κακές πρακτικές, ακόμη και αμφισβητήσεις. 

Ειδικότερα, το Ευρωκοινοβούλιο με ψήφισμά του ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει τη διάδοση του franchising στην E.E., με το επιχείρημα ότι αποτελεί εργαλείο που μπορεί να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς στον τομέα του λιανικού εμπορίου και ταυτόχρονα να συνεισφέρει στην ενίσχυση του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Επίσης πρότεινε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνήσει για τη δημιουργία ενός συνεκτικότερου ρυθμιστικού πλαισίου.

Μεταξύ άλλων το Ευρωκοινοβούλιο εκφράζει την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή δεν εφαρμόζεται η δικαιόχρηση με αρκετά αποδοτικό τρόπο στην Ε.Ε. - αντιπροσωπεύοντας μόλις το 1,89% του ΑΕΠ, έναντι 5,95% στις ΗΠΑ και 10,83% στην Αυστραλία, ενώ το 83,5% του κύκλου εργασιών της δικαιόχρησης συγκεντρώνεται μόλις σε επτά κράτη-μέλη.
Ορισμένα σημαντικά ζητήματα που αναδεικνύει το ψήφισμα συνοψίζονται ως εξής: 

1) Διαφανείς και δίκαιοι συμβατικοί όροι ώστε να εκλείψουν φαινόμενα καταχρηστικών όρων. 

2) Εξέταση της απαγόρευσης των μηχανισμών καθορισμού των τιμών στο πλαίσιο συστημάτων δικαιόχρησης και των επιπτώσεων των μακροπρόθεσμων ρητρών ανταγωνισμού.

3) Αναθεώρηση της νομοθεσίας σχετικά με τη δικαιόχρηση ως επιχειρηματικό μοντέλο, ώστε να μην αποθαρρύνει τόσο τους δικαιοπαρόχους όσο και τους δικαιοδόχους να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους εκτός συνόρων. Επίσης ορισμένα εθνικά συστήματα, όπως και το ελληνικό, δεν έχουν προβλέψει αποτελεσματικούς μηχανισμούς διασφάλισης της συνέχειας της σχέσης δικαιόχρησης. 

4) Προτείνεται η δημιουργία πλατφόρμας έτσι ώστε οι δικαιοπάροχοι και οι δικαιοδόχοι να έχουν πρόσβαση σε πληροφόρηση.

5) Απαιτείται καλύτερη ενσωμάτωση του ηλεκτρονικού εμπορίου στις συμφωνίες δικαιόχρησης, με μέριμνα για τυχόν εντάσεις μεταξύ δικαιοπαρόχων και δικαιοδόχων όσον αφορά τον συγκεκριμένο τομέα.

6) Αποτελεσματικά μέτρα κατά των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών και προς αυτή την κατεύθυνση συστήνεται καθορισμός ομοιογενών κατευθυντήριων γραμμών που να αντικατοπτρίζουν τις βέλτιστες πρακτικές, για τη λειτουργία της δικαιόχρησης στον τομέα του λιανικού εμπορίου.

7) Καταβολή κάθε δυνατής προσπάθειας από τα συμβαλλόμενα μέρη για τη διατήρηση της κοινής ταυτότητας και φήμης του δικτύου δικαιόχρησης και γι’ αυτό οι δικαιοδόχοι πρέπει να συνεργάζονται υπεύθυνα με όλους τους εταίρους του δικτύου.

8) Οι δικαιοδόχοι είναι συχνά το πιο αδύναμο συμβαλλόμενο μέρος, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη μορφή δικαιόχρησης αναπτύσσεται κατά κανόνα από τους δικαιοπαρόχους και οι δικαιοδόχοι τείνουν να είναι οικονομικά ασθενέστεροι και λιγότερο ενημερωμένοι.

9) Αν και λαμβάνεται υπ’ όψιν η θετική συμβολή στην αγορά του ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας για τη δικαιόχρηση, που αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Franchise (ΕΤΑ), εκφράζεται δυσαρέσκεια για το γεγονός ότι ο κώδικας καλύπτει μόνο μια μικρή μειονότητα επιχειρήσεων δικαιόχρησης που λειτουργούν στην Ε.Ε., δεδομένου ότι η πλειονότητα των επιχειρήσεων δικαιόχρησης δεν ανήκει ούτε στην EFF ούτε στις εθνικές ενώσεις, ενώ μερικά κράτη-μέλη δεν διαθέτουν καν εθνικές ενώσεις δικαιόχρησης. 

10) Επίσης το Ευρωκοινοβούλιο καλεί την Επιτροπή να εξασφαλίσει την ανάκτηση κάθε παράνομης κρατικής ενίσχυσης μέσω φορολογικών πλεονεκτημάτων στον τομέα της δικαιόχρησης και τονίζει ότι η Ε.Ε. χρειάζεται να έχει σαφέστερη νομοθεσία για τις φορολογικές συμφωνίες τύπου tax ruling και να εξασφαλίζει θεμιτό ανταγωνισμό σε ολόκληρη την ενιαία αγορά.

Η χρηματοδότηση

Αναφορικά με τα θέματα χρηματοδότησης θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις μεγάλες αγορές, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο κ.ά., οι επιχειρήσεις έχουν πρόσβαση σε εξειδικευμένα εργαλεία που απευθύνονται αποκλειστικά σε δίκτυα franchise. Στην Ελλάδα, αν και δεν υπάρχει τέτοια εξειδίκευση, φαίνεται να έχουν γίνει σημαντικά βήματα για την επανένταξη του franchise στα προγράμματα του ΕΣΠΑ. 

Ο Σύνδεσμος Franchise της Ελλάδος (ΣFE) έχει εξασφαλίσει τη δέσμευση του υπουργείου Ανάπτυξης για την ένταξη των υφισταμένων δικτύων franchise σε σχετικές δυνατότητες χρηματοδότησης, κάτι που για χρόνια δεν είχε καταστεί εφικτό. Επιπλέον, ο Σύνδεσμος σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομίας Ανάπτυξης και Τουρισμού είναι σε θέση να παρέχει αυτοχρηματοδοτούμενα εκπαιδευτικά προγράμματα στα στελέχη των εταιρειών-μελών του, για την περαιτέρω κατάρτιση και ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους, με στόχο, μέσω των διδασκόμενων πρακτικών, την αύξηση της αποτελεσματικότητας των δικτύων δικαιόχρησης.

Την ίδια στιγμή ωστόσο που το Ε.Κ. επιβεβαιώνει την εμπιστοσύνη του στον θεσμό του franchising και ο Σύνδεσμος Franchise της Ελλάδος διατείνεται ότι εξαντλεί τις δυνατότητές του για την προώθηση του θεσμού, η Επιτροπή Ανταγωνισμού διαπιστώνει ορισμένες κακές πρακτικές στην αγορά.

Πρόσφατα μάλιστα μια απόφασή της προκάλεσε σύγχυση σε παράγοντες της αγοράς καθώς αμφισβητούσε θεμελιώδεις αρχές του franchising. Πρόκειται για μια απόφαση που αφορούσε τη Roma Pizza, η οποία μεταξύ άλλων αποδέχθηκε, ως προς το ζήτημα της εδαφικής προστασίας, οι συμβάσεις να μην περιλαμβάνουν όρο περιορισμού των ενεργητικών πωλήσεων των μελών του δικτύου σε άλλες παραχωρηθείσες περιοχές ή ομάδες πελατών. 

Επιπλέον, παρόλο που δεν εντοπίστηκαν στοιχεία έμπρακτου περιορισμού των παθητικών ή και ενεργητικών πωλήσεων μέσω της χρήσης του τηλεφωνικού κέντρου για παραγγελιοληψία ή μέσω του Διαδικτύου, αποσαφηνίζεται ότι οι δικαιοδόχοι μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να εγκαθιστούν και να λειτουργούν δικές τους ιστοσελίδες, και να διενεργούν ηλεκτρονικές πωλήσεις των προϊόντων τους σε διαδικτυακές πλατφόρμες τρίτων, με τον όρο ότι θα τηρούν ενδεχόμενες ποιοτικές προδιαγραφές προκειμένου να διασφαλιστεί η ενιαία εικόνα του δικτύου.

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού αποδέχθηκε τις δεσμεύσεις της Roma Pizza ΑΕΒΕ για παύση πιθανολογούμενης από µέρους της παράβασης στην αγορά παροχής υπηρεσιών ταχείας εστίασης. Οι κάθετες πρακτικές που εξετάστηκαν και οι δεσμεύσεις που ανέλαβε η εταιρεία αφορούν τους όρους των συμβάσεων δικαιόχρησης που συνάπτει ως δικαιοπάροχος με τα μέλη του δικτύου της, καθώς και τις πρακτικές που εφαρμόζει στη συναλλακτική της σχέση με τους δικαιοδόχους της.

Ζητήσαμε από τον δρ. Σωτήρη Κ. Γιαννακάκη, PhD.(ΔΠΘ), LL.M. Harvard, νομικό σύμβουλο του Συνδέσμου Franchise της Ελλάδος και μέλος της Νομικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Franchise, να σχολιάσει αυτές τις εξελίξεις. Όπως αναφέρει στη «N»: «Με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι η απόφαση δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητες που διέπουν τη σύμβαση δικαιόχρησης, μία εκ των οποίων είναι η αποκλειστικότητα της περιοχής και έρχεται σε αντίθεση με προηγούμενες αποφάσεις της Ε.Α., όπως π.χ. υποθέσεις Πηγή, Χυτήρογου και DIA. Στην DIA ειδικότερα η Ε.Α. το θεωρεί ως δεδομένο, δηλαδή αποδέχεται την αποκλειστικότητα της περιοχής, που δίδεται στους δικαιοδόχους. Πιθανόν ο συνδυασμός επιλεκτικής διανομής και αποκλειστικής διανομής είναι που βρέθηκε στο επίκεντρο του σκεπτικού της Επιτροπής Ανταγωνισμού» σημειώνει ο κ. Γιαννακάκης, για να εξηγήσει ότι: «1) Η σύμβαση δικαιόχρησης δεν είναι σύμβαση επιλεκτικής διανομής (βλ. ΔΕΚ, υπόθεση Pronuptia). 2) Ακόμη κι αν θεωρηθεί επιλεκτική διανομή και συνδυαστεί με την αποκλειστική διανομή η ίδια η Επιτροπή Ανταγωνισμού, σε προηγούμενες αποφάσεις, όπως στην DIA, έχει κρίνει ότι η παραχώρηση αποκλειστικής περιοχής αποτελεί ουσιαστικό όρο για τη λειτουργία της δικαιόχρησης. Η συγκεκριμένη απόφαση ανατρέπει τα θεμελιώδη - απαγορεύει τις ενεργητικές πωλήσεις των δικαιοδόχων εκτός των περιοχών τους, αλλά αναφορικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο, το οποίο θεωρείται παθητική πώληση, σαφέστατα “ανοίγει” και επεκτείνει την περιοχή δραστηριότητας των δικαιοδόχων, αφού έχουν δικαίωμα να δημιουργούν ακόμα και δική τους ιστοσελίδα υπό προϋποθέσεις».

Ποια είναι η αγορά

Σχετικά με το μέγεθος της αγοράς franchise στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι η αξία της σταθεροποιείται πάνω από τα 4,5 δισ. ευρώ (με βάση στοιχεία του 2017, απ’ όπου προκύπτει ότι το 74% εισφέρουν τα καταστήματα franchise και το υπόλοιπο τα εταιρικά), ενώ προσδοκίες καλλιεργεί για το σύνολο της αγοράς η δυναμική του κλάδου εστίασης, ο οποίος αναμένεται να συνεχίσει να καταγράφει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και το 2018.

Η αγορά franchise διεθνώς δείχνει σημάδια σταθεροποίησης, έχοντας επιδείξει σχετική ανθεκτικότητα την περίοδο της κρίσης - τάση που επιβεβαιώνεται και από τις επιδόσεις των δικτύων franchise στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. 
Χαρακτηριστικά των δικτύων franchise, μεταξύ των οποίων η δυνατότητα επέκτασης χωρίς ίδια κεφάλαια για τον franchisor, η δυνατότητα ταχύτερης ανάπτυξης του δικτύου, η διείσδυση στην περιφέρεια και η επίτευξη οικονομιών κλίμακας, δείχνουν να αντισταθμίζουν πιθανές αδυναμίες στη συνεργασία των συμβαλλομένων μερών, δυσκολίες επικοινωνίας, επισφάλειες εκ μέρους των franchisees και άλλες δυσκολίες.

Ειδικότερα στην Ελλάδα, η συρρίκνωση των ενεργών συστημάτων δείχνει να επιβραδύνεται από το 2016, ενώ από τα τέλη του 2017 έχει σταματήσει χάρη στη δυναμική του κλάδου εστίασης, όπου το ισοζύγιο καταστημάτων που ανοίγουν σε σχέση με καταστήματα που κλείνουν είναι θετικό και θα παραμείνει έτσι το 2018. 

Ειδικότερα, ο αριθμός των ενεργών συστημάτων franchise στην ελληνική αγορά διαμορφώθηκε σε 270 το 2017 (από 284 ένα χρόνο πριν), με δύο στα πέντε να προέρχονται από τους κλάδους της εστίασης και της ένδυσης/υπόδησης. Το σύνολο των καταστημάτων ανήλθε σε 9.246 το 2017, με κάτι λιγότερο από τα μισά να βρίσκονται στον νομό Αττικής και με το 41,5% να προέρχεται από τους κλάδους της εστίασης και των τροφίμων-ποτών-καπνού. 

Τα στοιχεία προκύπτουν από πρωτογενή έρευνα (που διεξήχθη την περίοδο Οκτώβριος-Νοέμβριος 2017) της ΣΤΟΧΑΣΙΣ Σύμβουλοι Επιχειρήσεων Α.Ε., που δίνει το στίγμα μιας αγοράς με προοπτικές. 

Ο Βασίλης Ρεγκούζας, πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της ΣΤΟΧΑΣΙΣ Σύμβουλοι Επιχειρήσεων Α.Ε., επισημαίνει μιλώντας στη «N» ότι το μοντέλο franchise εμφανίζει ανθεκτικότητα ιδιαίτερα στους τομείς εστίασης και τροφίμων, αν και ο αριθμός των επιχειρήσεων franchise και των καταστημάτων συνολικά σημείωσε σημαντική μείωση τα τελευταία έτη (εκτιμώμενη πτώση 19% την περίοδο 2014-2017). Επίσης, όπως τονίζει, το franchising αποτελεί μοχλό εξωστρέφειας - τρία στα δέκα συστήματα έχουν επεκταθεί στο εξωτερικό, με κύριες χώρες την Κύπρο, την Αλβανία, τη Γερμανία, τη Σερβία, τη Γαλλία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Αγγλία, ενώ ένας μικρός αριθμός επιχειρήσεων έχει επεκταθεί σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία.

Το franchise στον κόσμο

Σήμερα οι μεγαλύτερες αγορές franchising στην Ευρώπη, σε αριθμό concepts, είναι η Γαλλία και η Ισπανία, με πάνω από 1.900 και 1.300 δίκτυα αντίστοιχα. Ειδικά στη Γαλλία ο αριθμός των καταστημάτων ξεπερνά τα 71.500, ενώ στην Ισπανία αγγίζει τα 51.000, σύμφωνα με στοιχεία των τοπικών Συνδέσμων Franchise. Αξιοσημείωτη είναι η δυναμική της πολωνικής αγοράς, που εκτιμάται ότι έκλεισε το 2017 με 1.220 δίκτυα και 74.000 καταστήματα franchise, ενώ σημαντική αγορά εκτός Ε.Ε. είναι και η τουρκική.

Ωστόσο η καρδιά της παγκόσμιας αγοράς franchising χτυπά στις ΗΠΑ, συνεισφέροντας σημαντικά στην απασχόληση και στο ΑΕΠ. Σύμφωνα με έρευνα του IHS Markit Economics για λογαριασμό του International Franchise Association (IFA), η απασχόληση στο franchise αναμένεται να αυξηθεί κατά 3,7% το 2018, έπειτα από αύξηση 3,1% το 2017. Μάλιστα η απασχόληση μέσω της αγοράς δικαιόχρησης αναμένεται να συνεχίσει να αναπτύσσεται με ρυθμό μεγαλύτερο από αυτόν στο σύνολο της οικονομίας (πρόβλεψη για 1,8%). 

Η αξία των επιχειρήσεων franchise αναμένεται να αυξηθεί κατά 6,2% το 2018, ανερχόμενη σε 757 δισ. δολ. έπειτα από αύξηση κατά 5,6% το 2017. 

Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) για τον κλάδο franchise αναμένεται ενισχυμένο κατά 6,1% στα 451 δισ. δολ. το τρέχον έτος υπερβαίνοντας τον ρυθμό αύξησης του αμερικανικού ΑΕΠ σε ονομαστικές τιμές (προβλέπεται να ανέλθει στο 4,7%). Η αγορά franchise εκτιμάται ότι θα συνεισφέρει περίπου το 3% του αμερικανικού ΑΕΠ. Αναμένεται δε ότι ο αριθμός των καταστημάτων franchise θα αυξηθεί κατά 1,9% το 2018 σε 759 χιλ.

Τα ισχυρά οικονομικά θεμελιώδη μεγέθη και η ώθηση που λαμβάνει η αγορά από τη φορολογική μεταρρύθμιση και το ευνοϊκό ρυθμιστικό και κανονιστικό περιβάλλον υποστηρίζουν την αναμενόμενη αύξηση των δεικτών το 2018. Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι οι προοπτικές ανάπτυξης διαφέρουν μεταξύ των διαφόρων κλάδων, με τον ρυθμό ανάπτυξης το 2018 να κυμαίνεται από το χαμηλό 3,6% στη λιανική τροφίμων μέχρι το υψηλό 7,3% στα εστιατόρια γρήγορου φαγητού. 

Ο κλάδος προσωπικής φροντίδας, που παρουσίασε έντονη ανάπτυξη κατά το παρελθόν έτος, προβλέπεται να καταγράψει αύξηση του αριθμού καταστημάτων κατά 3% το 2018, που είναι η υψηλότερη επίδοση κατά κλάδο. 

Οι εταιρείες προσωπικής φροντίδας είναι και αυτές που αναμένεται να κάνουν τις περισσότερες προσλήψεις το τρέχον έτος, αφού η απασχόληση στον κλάδο εκτιμάται ότι θα καταγράψει αύξηση 5%, ενώ η ανάπτυξη της αγοράς με όρους παραγωγής εσόδων τοποθετείται στο 7%, επίδοση που κατατάσσει τον κλάδο δεύτερο μετά αυτόν της μαζικής εστίασης που εμφανίζει ρυθμό7,3%. Ταυτόχρονα, στη μαζική εστίαση αναμένεται αύξηση της απασχόλησης κατά 4,5% και των σημείων πώλησης κατά 2,1%. 

Ως προς την ανάπτυξη νέων σημείων πώλησης, ο μεγαλύτερος ρυθμός, πέραν του κλάδου των αλυσίδων προσωπικής φροντίδας και μαζικής εστίασης, προβλέπεται στις αλυσίδες εστιατορίων 1,8%, ενώ με ρυθμό 1,7% ακολουθούν οι κλάδοι: υπηρεσιών προς επιχειρήσεις, οικιακού εξοπλισμού και καταλυμάτων, και ακολούθως με 1,5% το real estate, με 1,3% το λιανεμπόριο προϊόντων και υπηρεσιών, με 1,1% η αυτοκινητοβιομηχανία και με 0,8% το λιανεμπόριο τροφίμων.