Οι μικροοργανισμοί που επί δεκαετίες παρέμεναν ουσιαστικά άγνωστοι, αποτελώντας το «φόβητρο» επιστημόνων και ασθενών, σήμερα αποκαλύπτουν μια άλλη πλευρά τους, πολύ πιο «φωτεινή» και, σίγουρα, ασύγκριτα πιο αισιόδοξη.  Μια πλευρά, που όχι μόνο δεν παραπέμπει σε λοιμώξεις και επιδημίες κάθε είδους και βαρύτητας, αλλά, αντίθετα, αποδεικνύεται πολύτιμη αρωγός στη μάχη των επιστημόνων με τον καρκίνο! Με την κατάλληλη επεξεργασία στο εργαστήριο είναι πλέον εφικτή η γενετική τροποποίηση πολλών ιών, οι οποίοι από παθογόνοι μικροοργανισμοί μετατρέπονται σε επιθετικά και έξυπνα όπλα, που παρακάμπτουν τα υγιή κύτταρα και «σκοτώνουν» τα καρκινικά. Οι ιοί αυτοί ονομάζονται ογκολυτικοί και η αντίστοιχη θεραπεία, ιοθεραπεία. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ιός του απλού έρπητα (HSV), ο οποίος, σύμφωνα με μεγάλη κλινική μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο, έδειξε εντυπωσιακά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση ενός από τους πλέον επιθετικούς καρκίνους του δέρματος, του μεταστατικού μελανώματος. Αντίστοιχες ιοθεραπείες με άλλους ιούς, μεταξύ των οποίων και εκείνος της ιλαράς, χρησιμοποιούνται και σε άλλες μορφές καρκίνου (κεφαλής και τραχήλου, πολλαπλό μυέλωμα, ορισμένα σαρκώματα κτλ), με πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα. 

Για τα πρωτοποριακά και άκρως ελπιδοφόρα αυτά στοιχεία μίλησε πρόσφατα ο Καθηγητής Κλινικής Ιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Κλινικής Ιολογίας του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ιολογίας κ. Γεώργιος Σουρβίνος με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κατανόησης των Ιών (Virus Appreciation Day - 3 Οκτωβρίου). 

Όπως είπε ο Καθηγητής, είναι πραγματικά επαναστατική η τελευταία χρόνια χρήση των ιών σε θεραπείες κατά του ανθρώπινου καρκίνου. Η μελέτη των χαρακτηριστικών των ιών έχει μετατρέψει αυτούς τους, κατά κοινή ομολογία, επικίνδυνους μικροοργανισμούς σε τεράστια «όπλα» εναντίον τύπων ανθρώπινων νεοπλασιών. Η βασική ιδέα στηρίζεται στο γεγονός ότι συγκεκριμένοι ιοί, όπως ο ιός του απλού έρπητα (Herpes Simplex Virus, HSV), της ιλαράς και άλλοι, έχουν την ιδιότητα να σκοτώνουν (λύουν) τα κύτταρα που μολύνουν. 

Στο εργαστήριο είναι δυνατή η γενετική τροποποίηση των ιών με τέτοιον τρόπο, ώστε αυτοί να παρακάμπτουν τα υγιή κύτταρα και να μολύνουν εκλεκτικά, σκοτώνοντας αποκλειστικά τα καρκινικά κύτταρα. Τέτοιοι ιοί ονομάζονται ογκολυτικοί ιοί και η αντίστοιχη θεραπεία ονομάζεται ιοθεραπεία. 

«Η πιο πρόσφατη μελέτη αφορά τη χρήση ιοθεραπείας σε μεταστατικό μελάνωμα, ενός επιθετικού καρκίνου του δέρματος, με τη χρήση του ιού του απλού έρπητα HSV. Η μελέτη αυτή εφαρμόστηκε στη Μεγάλη Βρετανία με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η συγκεκριμένη αυτή θεραπεία πραγματοποιείται με την εξαπόλυση “δύο παρατεταμένων επιθέσεων” στα καρκινικά κύτταρα, με τη βοήθεια του ιού του απλού έρπητα. O ιός αυτός επελέγη επειδή δεκαετίες τώρα χρησιμοποιείται στην ιατρική έρευνα και οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον πολλά για τη δομή και τον τρόπο δράσης του», ανέφερε ο κ. Σουρβίνος.

Η πρώτη επίθεση αφορά την αναπαραγωγή του ιού. Ο ιός τροποποιείται γενετικά, ώστε να μην μπορεί πλέον να αναπαραχθεί μέσα στα υγιή κύτταρα, αλλά μόνο μέσα στα καρκινικά. Έτσι, όταν εισέλθει στο εσωτερικό τους, αρχίζει να αναπαράγεται έως ότου οι πληθυσμοί του γίνουν τόσο μεγάλοι, ώστε τελικά τα καρκινικά κύτταρα να καταστραφούν.

Η δεύτερη επίθεση αφορά το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς. Ο ιός έχει υποστεί πρόσθετες γενετικές τροποποιήσεις, οι οποίες διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να ενεργοποιηθεί και να προσπαθήσει να τον καταστρέψει, επιτιθέμενο στους καρκινικούς όγκους. Η θεραπεία αυτή εμφάνισε εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά την ανταπόκριση των ασθενών, την πλήρη εξάλειψη ή μείωση του όγκου, καθώς και την επιβίωση των ασθενών.

Διαφορετικές ογκολυτικές ιοθεραπείες εφαρμόζονται σε άλλους τύπους ανθρώπινων καρκίνων, όπως τον καρκίνο των ωοθηκών και του εγκεφάλου, κεφαλής και τραχήλου, ορισμένα σαρκώματα, αλλά και σε ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα. Τα αποτελέσματα των θεραπευτικών πρωτοκόλλων είναι πολλά υποσχόμενα, καθώς βελτιώνουν σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών, με πολύ λιγότερες παρενέργειες και τοξικότητα σε σχέση με σχήματα χημειοθεραπείας.

Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι οι ιοί, τους οποίους έως τώρα θεωρούμε ως εχθρούς μας λόγω των λοιμώξεων που προκαλούν, εκμεταλλευόμενοι τις ιδιότητές τους να σκοτώνουν τα ανθρώπινα κύτταρα και επιφέροντας κατάλληλες εργαστηριακές τροποποιήσεις μπορούμε να τους μετατρέψουμε σε σημαντικούς συμμάχους, αναπτύσσοντας ογκολυτικές ανοσοθεραπείες εναντίον του καρκίνου.

Σε ό,τι αφορά τους ιούς γενικότερα, ο κ. Σουρβίνος τόνισε ότι είναι συνυφασμένοι με την ανθρώπινη ζωή, καθώς πολλαπλασιάζονται και μεταδίδονται προσβάλλοντας τα ανθρώπινα κύτταρα. Έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα ευέλικτους μηχανισμούς μόλυνσης των κυττάρων-στόχων τους, με απώτερο σκοπό την εξάπλωσή τους. Οι μολύνσεις που προκαλούν μπορεί να είναι τοπικές ή συστημικές, λανθάνουσες ή οξείες, χρόνιες ή υποτροπιάζουσες. Οι τρόποι μετάδοσης ποικίλουν ανάμεσα στους ιούς, όπως π.χ. από άνθρωπο σε άνθρωπο, από έντομα σε άνθρωπο, από το περιβάλλον στον άνθρωπο, κ.λπ.

Η συμβίωση μεταξύ ιού και κυττάρου-ξενιστή, είναι δυνατόν να προκαλεί ένα μεγάλο εύρος καταστάσεων για τον οργανισμό, από εντελώς ασυμπτωματική πρόκληση ελαφρών συμπτωμάτων, όπως αυτά ενός κοινού κρυολογήματος, έως πολύ σοβαρές λοιμώξεις, όπως αυτές του κεντρικού νευρικού συστήματος ή ακόμα και τον θάνατο. Η έκβαση μιας ιογενούς λοίμωξης εξαρτάται από διαφορετικούς παράγοντες, όπως είναι η επάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος, το φύλο, η ηλικία, τα φάρμακα, το άγχος, η ηλιακή ακτινοβολία, ο θηλασμός, αλλά και γεωγραφικούς ή κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες.

Σε ό,τι αφορά τον τομέα της Κλινικής Ιολογίας, είπε ο Καθηγητής, έχει επιτευχθεί, επίσης, σημαντική πρόοδος σε ό,τι αφορά την εργαστηριακή διάγνωση ιογενών λοιμώξεων. Οι σύγχρονες μέθοδοι της Μοριακής Βιολογίας, όπως αυτή της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης πραγματικού χρόνου (Real-Time PCR), εφαρμόζονται, πλέον, σε επίπεδο ρουτίνας στα εργαστήρια, εξασφαλίζοντας μέγιστη ευαισθησία και ειδικότητα στην ανίχνευση των ιών. Επιπλέον, νέες μοριακές πλατφόρμες έχουν αναπτυχθεί, διαθέτοντας, πλέον, κατάλληλη πιστοποίηση για διαγνωστική χρήση, με τις οποίες είναι δυνατή η ταυτόχρονη ανίχνευση, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα (1-2 ώρες) πολλαπλών ιών-στόχων οι οποίοι είναι πιθανό να μολύνουν το ίδιο σύστημα (π.χ. αναπνευστικό, ΚΝΣ, γαστρεντερικό, κ.λπ). Είναι η λεγόμενη συνδρομική προσέγγιση (syndromic approach). Η τεχνολογία αυτή εξαπλώνεται ραγδαία και εφαρμόζεται σε συστήματα υγείας μεγάλων χωρών, καθώς τα οφέλη της είναι πολλαπλά.