Μέσα από τη διασκευή της Κικής Κουβαρά και τη σύγχρονη σκηνοθετική ματιά της Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη, ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο «Ζητιάνος» του Ανδρέα Καρκαβίτσα, που μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στο θέατρο από το ΔηΠεΘε Ρούμελης και την ομάδα Anima, μετά την περσινή του επιτυχία, επιστρέφει για δώδεκα μόνο παραστάσεις.

Το σπουδαίο αυτό έργο, που αναφέρεται στην εποχή της προσάρτησης της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος (1881), διαμορφώθηκε σε μία παράσταση για όλη την οικογένεια, η οποία παρουσιάζεται  στο θέατρο Από Μηχανής, κάθε Σάββατο και Κυριακή.

Ο «Ζητιάνος» σκιαγραφεί την κατάσταση ενός χωριού του θεσσαλικού κάμπου και των κατοίκων του, οι οποίοι, κυριαρχημένοι από ταπεινά ένστικτα, παγανιστικές δοξασίες, φτώχεια και αμάθεια, γίνονται υποχείρια ενός δαιμόνιου επαγγελματία επαίτη, που τους οδηγεί στην καταστροφή. Με αυτόν τον τρόπο, ο Καρκαβίτσας προβάλλει τη φθορά του παλιού μεσαιωνικού κόσμου, στον οποίο επικρατούσαν οι δόλιοι, οι επιτήδειοι και οι ισχυροί, προτείνοντας, τελικά, μέσα από την απόλυτη επικράτηση του κακού, το αντίθετό της, δηλαδή την εξέλιξη, τη μόρφωση, την πνευματικότητα, την κυριαρχία των θετικών ενστίκτων έναντι των αρχέγονων ηθών, τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και, εν τέλει, την επίμοχθη αντίσταση στον πιο ισχυρό.

Επιδέξια καθοδήγηση ενός ολόκληρου χωριού

Στο Νυχτερέμι, ένα χωριό κοντά στις εκβολές του Πηνειού, ενώ οι κάτοικοί του βρίσκονται στα δικαστήρια με τον μπέη της περιοχής, στην προσπάθειά τους να ξεκαθαρίσουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χωριού, με την κρυφή ελπίδα ότι θα καταφέρουν να νικήσουν και να θεωρηθούν τα κτήματα δικά τους και όχι δικά του, φτάνει ένας ζητιάνος μαζί με το δεκαπεντάχρονο ζητιανόπουλό του.

Το κύριο πρόσωπο του μυθιστορήματος, ο ζητιάνος ονόματι Τζιριτόκωστας, αφού ξυλοφορτωθεί από τον τελωνοφύλακα, θα προκαλέσει τη συμπόνια των κατοίκων, που θα του προσφέρουν φιλοξενία και τροφή. Την επόμενη μέρα, ο ζητιάνος θα έλξει το ενδιαφέρον των γυναικών του χωριού με τα «θαυματουργά βοτάνια» του και θα κατορθώσει να πουλήσει το «αγαπόχορτο», το «σερνικοβότανο» και άλλα βοτάνια, καθώς και υλικά για ξόρκια και για μαγικά, παίρνοντας σε αντάλλαγμα ό,τι πιο ακριβό έβλεπε ότι είχε το κάθε σπίτι, για να το μεταπουλήσει και να γεμίσει με χρυσές λίρες.

Αδιάφορος και ασυγκίνητος για τη μοίρα και την τύχη αυτών των γυναικών, θα δώσει βοτάνια, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν και στον θάνατο, ενώ θα καθοδηγήσει επιδέξια όλο το χωριό, άντρες και γυναίκες, να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του. Σκοπός του είναι να εκδικηθεί το ξύλο που έφαγε από τον τελωνοφύλακα και, παίζοντας με την αμάθεια και τη δεισιδαιμονία τους, να τους καθοδηγήσει να βάλουν φωτιά στο σπίτι που μένει, για να τον κάψουν ζωντανό. Τελικά, βάζουν φωτιά και στο μεγάλο σπίτι του μπέη, οπότε παρεμβαίνουν οι ελληνικές Αρχές και οι Τούρκοι αφέντες της περιοχής, οδηγώντας όλους τους άντρες στη φυλακή της Λάρισας.

Στην παράσταση της ομάδας Anima, η ιστορία ξετυλίγεται από την πλευρά των γυναικών της ιστορίας, οι οποίες, ακόμα πιο εγκλωβισμένες στην ανδροκρατούμενη κοινωνία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, επηρεασμένου βαθιά από την οθωμανική κοινωνική δομή, στέκουν ανήμπορες να αντισταθούν και να προφυλάξουν τα παιδιά τους, τους εαυτούς τους και τους άντρες που κάνουν κουμάντο, από το επερχόμενο κακό που φέρει επιδέξια μαζί του ο άντρας ζητιάνος. 

Έτσι, βλέπουμε, στην αρχή της ιστορίας, τις γυναίκες, πεθαμένες πια, στο μεταίχμιο του άλλου κόσμου, να επιστρέφουν πίσω στον τόπο τους, για να ξαναζήσουν την ιστορία τους, να τη διηγηθούν και να καταλάβουν… Μέσα σε μια σύγχρονη εικαστική αναπαράσταση, αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους, στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τόσο τη δική τους πλευρά, όσο και την πλευρά των αντρών της ιστορίας.

«Η ομάδα Anima, μετά την επιτυχία της με την παράσταση “Έξοδος” και την υποψηφιότητά της για το βραβείο “Κάρολος Κουν”, δουλεύει πάνω στο σπουδαίο κείμενο του Α. Καρκαβίτσα, “Ο ζητιάνος”, το οποίο έχει ως πρωταγωνιστή έναν Έλληνα ζητιάνο, τον Τζιριτόκωστα» εξηγεί η Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη. «Πρόκειται για ένα από τα πιο διάσημα λογοτεχνικά πρόσωπα της Ελλάδας, μέχρι την εμφάνιση του “Αλέξη Ζορμπά”, του Καζαντζάκη. Η ιστορία του ζητιάνου είναι ιδιαίτερα επίκαιρη, γιατί αναφέρεται σε μια εποχή ιδιαίτερων ανακατατάξεων, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών, παρουσιάζοντας αναλογίες με τη σημερινή κρίσιμη κατάσταση που βιώνουμε.

Η ιστορία διαδραματίζεται την περίοδο της προσάρτησης της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, το 1881, και της δημιουργίας των νέων συνόρων του ελληνικού κράτους. Αυτά τα χρόνια, αλλά και τα επόμενα που θα ακολουθήσουν, το σημαντικότερο ζήτημα ήταν η διάδοχη κατάσταση των περιουσιών των Τούρκων, που αποχωρούσαν πλέον από τη Θεσσαλία και πουλούσαν την περιουσία τους στους λίγους πλούσιους Έλληνες, με αποτέλεσμα οι φτωχοί κολίγοι, που, μέχρι τότε, ζούσαν καλλιεργώντας τη γη, να χάνουν τώρα και τα λίγα προνόμια που είχαν.

Η ανακατάταξη του πλούτου ακολουθεί πάντα έναν μεγάλο πόλεμο και πάντα εις βάρος των αδυνάτων. Κάτι που ενισχύεται ακόμα περισσότερο από την αμάθεια, την έλλειψη μόρφωσης και τις προλήψεις, καθιστώντας τον άνθρωπο έρμαιο και αντικείμενο εκμετάλλευσης κάθε πανούργου, επιτήδειου και ισχυρού.

Αυτό, λοιπόν, που καθιστά την ιστορία αυτή επίκαιρη, παρά τις όποιες αδυναμίες και ελλείψεις του ανθρώπου, είναι η “εν δυνάμει” βούλησή του να αντιστέκεται στο κακό, σε αυτό που θέλει να τον αφομοιώσει, να τον καταστρέψει, να τον εξαφανίσει, εξετάσεις που οι Έλληνες, ως λαός, έχουν στα γονίδιά τους να δίνουν πολύ συχνά και άλλοτε να χάνουν, άλλοτε να κερδίζουν, πάντα, όμως, να αγωνίζονται, για να το επιτύχουν».

Διασκευή: Κική Κουβαρά, σκηνοθεσία: Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτου, σκηνογραφία - κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα, πρωτότυπη μουσική: Κώστας Νικολόπουλος, χορογραφίες - επιμέλεια κίνησης: Άννα Απέργη, επιμέλεια φωτισμών: Παναγιώτης Λαμπής, κατασκευή σκηνικού - μάσκες: Περικλής Πραβήτας, βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Δενδρινού, κλαρίνο - ντουντούκ: Γιώργος Δούσος, διεύθυνση παραγωγής: Όλγα Μαυροειδή. Παίζουν: Λεωνίδας Κακούρης, Κατερίνα Μπιλάλη, Μαρία Καρακίτσου, Λευτέρης Παπακώστας, Γιώτα Τσιότσκα.

Πληροφορίες

Θέατρο Από Μηχανής: Ακαδήμου 13 - Μεταξουργείο, τηλ.: 210 5232097. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Σάββατο: 18:00, Κυριακή: 17:00. Τιμές εισιτηρίων: κανονικό: 15 ευρώ, μειωμένο και φοιτητικό: 12 ευρώ, μαθητικό και γκρουπ: 9 ευρώ, ατέλειες: 5 ευρώ. Ηλεκτρονική προπώληση: viva.gr.

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]