Του Χάρη Δούκα,
Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ
Τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε την οικολογική καταστροφή στον Σαρωνικό από την πετρελαιοκηλίδα. Το μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα που δημιουργείται, την ακριβή έκταση του οποίου δεν μπορούμε ακόμα να αποτυπώσουμε (κόστος απορρύπανσης, χρόνος αποκατάστασης, ζημιά στο οικοσύστημα και στην τοπική οικονομία), προκύπτει για μία περιοχή που η ακτογραμμή της αποτελούσε το σημαντικότερο περιουσιακό της στοιχείο.
Και αφορά σε μία ευρύτερη περιοχή, τη λεκάνη της Μεσογείου, που σύμφωνα με τους αναλυτές και τα κλιματικά μοντέλα, είναι μια από τις πιο ευπαθείς περιοχές του πλανήτη στην κλιματική αλλαγή.
Το ατύχημα λοιπόν που περίμενε να συμβεί, όπως σημειώνουν οι ειδικοί, επαναφέρει στην επικαιρότητα το ερώτημα.
Πόσο εφικτή είναι μία ενεργειακή μετάβαση στη χώρας μας, προς μία βιώσιμη, χαμηλού άνθρακα, οικονομία, που θα βασίζεται στις ανανεώσιμες πηγές και στην εξοικονόμηση ενέργειας;
Σε παγκόσμιο επίπεδο, και παρά τις σημαντικές δυσκολίες, οι εξελίξεις γύρω από την βιώσιμη μετάβαση είναι σημαντικές.
Από τον Σεπτέμβριο του 2015, όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ υιοθέτησαν ένα νέο παγκόσμιο «αναπτυξιακό» συμβόλαιο για καλύτερη οικονομία, περισσότερο δίκαιη κοινωνία και προστασία του περιβάλλοντος, με 17 συνολικά στόχους, τους οποίους τα κράτη-μέλη θα κληθούν να υλοποιήσουν έως το 2030. Στο τέλος της ίδιας χρονιάς, τον Δεκέμβριο 2015, στο Παρίσι, υπογράφτηκε η νέα παγκόσμια συμφωνία για την κλιματική αλλαγή, που προβλέπει σχέδιο δράσης για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη, με στόχο την οριστική έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα το αργότερο μέχρι το 2050.
Την ίδια ώρα παραδοσιακές πετρελαιοπαραγωγές χώρες, όπως οι χώρες του Περσικού Κόλπου, επενδύουν για να ηγηθούν της βιομηχανίας της καθαρής ενέργειας. Χώρες με τεράστιες οικονομίες, όπως η Κίνα, αλλάζουν υπόδειγμα ανάπτυξης και γίνονται πρωτοπόροι σε θέματα ανανεώσιμων. Επιπλέον, οι πετρελαϊκές εταιρείες μειώνουν τους προϋπολογισμούς τους για έρευνα και εξόρυξη νέων πηγών υδρογονανθράκων. Μάλιστα, με τις σημερινές τιμές ανά βαρέλι, οι μελέτες δείχνουν ότι καθίσταται πρακτικά ασύμφορη η εξόρυξη σε μεγάλα βάθη.
Προχωράμε ικανοποιητικά για την επίτευξη των παγκόσμιων αυτών δεσμεύσεων; Οι αναλύσεις σεναρίων εξέλιξης του ενεργειακού τομέα δείχνουν ότι απαιτείται τώρα να προχωρήσουμε σε περισσότερο γενναίες δράσεις για την μετάβαση σε μία οικονομία χαμηλού άνθρακα. Από τα συγκεντρωτικά μοντέλα παραγωγής ενέργειας, μέσω των ορυκτών καυσίμων, να θέσουμε τις βάσεις τώρα ώστε να κινηθούμε σε αποκεντρωμένα συστήματα ανανεώσιμων πηγών. Οι τεχνολογικές εξελίξεις όσον αφορά στις νέες μεθόδους αποθήκευσης ενέργειας, στα έξυπνα συστήματα ορθολογικής χρήσης ενέργειας, μέσω των τεχνολογιών του διαδικτύου, και οι καινοτόμες λύσεις αντικατάστασης του πετρελαίου στις μεταφορές με την ηλεκτροκίνηση, δημιουργούν τις προϋποθέσεις μετάβασης.
Η Χώρα μας θα πρέπει να δει την κρίση σαν ευκαιρία να κινηθεί με αποφασιστικότητα στο νέο υπόδειγμα ανάπτυξης, που θα βασίζεται στο ανθρώπινο-κοινωνικό της κεφάλαιο και στην φυσική και πολιτιστική της κληρονομιά για την προώθηση της καθαρής ενέργειας.
Οι δράσεις προώθησης της εξοικονόμησης ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών για την κάλυψη του μεγαλύτερου μέρους των ενεργειακών μας αναγκών, θα πρέπει να μην αποτελούν μικρής κλίμακας πιλοτικές δράσεις επίδειξης, αλλά δράσεις αλλαγής παραδείγματος.
Διαφορετικά, το παρόν ξεπερασμένο μοντέλο ανάπτυξης θα μας οδηγήσει νομοτελειακά σε μία «ενεργειακή παγίδα», όπου το τεχνολογικό κλείδωμα (“lock-in effect”) στα ορυκτά καύσιμα θα είναι μη αναστρέψιμο στο μέλλον, καθιστώντας αδύνατη την βιώσιμη ανάκαμψη.
