Είμαστε όλοι δημοκράτες. Θέλουμε να επεκταθούν τα δημοκρατικά ιδεώδη σε όλο τον κόσμο. Τότε, πώς εξηγείται το χάσμα μεταξύ Ευρωπαίων και Αμερικανών, αφού έχουμε την αίσθηση ότι συμμεριζόμαστε τις ίδιες αξίες; Αυτό το ερώτημα ήλθε και πάλι στο προσκήνιο με αφορμή την επίσκεψη του αμερικανού προέδρου στην Ευρώπη.
Τρία είναι τα στοιχεία που εξηγούν αυτό το χάσμα. Πρώτον, το στυλ. Ο θριαμβολογικός, ιεραποστολικός και ηθικοπλαστικός τόνος του αμερικανού προέδρου γίνεται συχνά αφόρητος.
Δεύτερον, οι μέθοδοι. Είναι δυνατόν να προωθείται η δημοκρατία με πολέμους; Τρίτον, η έλλειψη πολιτικής και ηθικής συνέπειας της Αμερικής, η οποία ζητά από άλλους αρετές που η ίδια δεν μπορεί να επιδείξει (βλέπε το καθεστώς των κρατουμένων στο Γκουαντάναμο). Γιατί η Αμερική είναι άτεγκτη με το Αφγανιστάν, αλλά επιεικής με τη Βόρεια Κορέα ή τη Ρωσία;
Αυτά τα τρία στοιχεία οδηγούν άραγε σε ένα αγεφύρωτο χάσμα; Όχι, απαντά ο Πιερ Ροζανβαγιόν στη «Le Monde». Σε ό,τι αφορά το στυλ, η γοητεία που άσκησε η Κοντολίζα Ράις στην πρόσφατη επίσκεψή της άλλαξε εντελώς το κλίμα στις υπερατλαντικές σχέσεις. Οσο για τη μέθοδο και τη συνέπεια, η Ευρώπη αναζητεί συχνά αποδιοπομπαίο τράγο για τις δικές της αδυναμίες και εσωτερικές αντιφάσεις.
Υπάρχουν ασφαλώς πολιτικές και στρατηγικές διαφορές ανάμεσα στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και συγκρούσεις συμφερόντων. Δεν υπάρχει όμως μια απόσταση που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς φιλοσοφική. Αυτό που χωρίζει τις δύο δυνάμεις είναι στην πραγματικότητα μια διαφορετική προσέγγιση των παγκόσμιων προβλημάτων. Η Αμερική διακρίνεται από μια δογματική προσέγγιση, με βάση την οποία περιγράφει τον κόσμο με απλό και γραμμικό τρόπο. Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται σε μια ουσιώδη προϋπόθεση: τη γνώση και τη διάδοση του καλού. Δεν αποκλείει τον πλουραλισμό, αλλά τον τοποθετεί σε ένα μετα-πολιτικό ορίζοντα.
Στο πλαίσιο αυτό, η δημοκρατία γίνεται αντιληπτή ως ένα μοναδικό και πολύ συγκεκριμένο σύστημα, που συμφιλιώνει ένα είδος παγκόσμιου φονταμενταλισμού με μια κοινωνική ποικιλότητα. Είναι δηλαδή κάτι σαν θρησκεία, που πρέπει να διαδώσουμε σε όλο τον κόσμο. Στο σημείο αυτό, ο Μπους συνεχίζει απλώς την παράδοση του Ουίλσον, του Ρούσβελτ και του Κένεντι.
Η ευρωπαϊκή εμπειρία είναι τελείως διαφορετική. Η δημοκρατία δεν έγινε εδώ αντιληπτή ως πολιτικό υποκατάστατο της θρησκείας, αλλά ως κάτι πιο σύνθετο, πιο ρεαλιστικό, που περιλαμβάνει δυσκολίες και υποσχέσεις. Στη δογματική προσέγγιση της Αμερικής, η Ευρώπη απαντά με μια πειραματική προσέγγιση των παγκοσμίων προβλημάτων.
Αναγνωρίζοντας ότι είμαστε όλοι μαθητευόμενοι της δημοκρατίας, η προσέγγιση αυτή επιτρέπει την εγκαθίδρυση ενός ισότιμου πολιτικού διαλόγου ανάμεσα στα έθνη. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη διακρίνεται από μια τέτοια συλλογική σεμνότητα. Μόνο με μια τέτοια φιλοσοφία, όμως, θα μπορέσει να κάνει τη φωνή της να ακουστεί και να πείσει την Αμερική να εγκαταλείψει την αλαζονεία της.
* Στη φωτογραφία διακρίνεται ο αμερικανός πρόεδρος Τζόρτζ Μπους (πίσω του η επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Κοντολίζα Ράις) και ο Χαβιέ Σολάνα, Υπατος Εκπρόσωπος της Ε.Ε. για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας.
Πηγές: Le Monde, ΑΠΕ
