Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Την πρώτη φορά που πήγα στην Καλιφόρνια ήταν το 1982. Τότε που η απίθανη αυτή περιοχή εξελισσόταν σε Μέκκα της πληροφορικής, ανοίγοντας τις πόρτες της «νέας οικονομίας», η οποία στα τέλη της δεκαετίας του 1990 προκάλεσε και τη μεγαλύτερη χρηματιστηριακή φούσκα στον κλάδο των νέων τεχνολογιών. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά βρίσκομαι ξανά στην Καλιφόρνια, μία περιοχή στην οποία κάθε τι το δημόσιο έχει χρεοκοπήσει.
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
«Η οικονομία της Καλιφόρνιας είναι 6η στον κόσμο και με ΑΕΠ 27 τρισεκατομμύρια δολάρια ξεπερνά σε βάρος και τη σημασία της Γαλλίας για παράδειγμα» μας λέει ο Λιουέλιν Σμιθ, ένας μεγάλος δημοσιογράφος-εκδότης που εκδίδει 30 διαφορετικά newsletters. «Αν ποτέ εκλεγεί ο Τραμπ πρόεδρος, σε κάποια φάση η Καλιφόρνια θα ζητήσει να φύγει, να αποσχιστεί από τις ΗΠΑ. Υπάρχει εξάλλου και το κίνημα Yes California Independence Campaign που από τώρα μαζεύει υπογραφές για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ενδεχομένως το 2018, με αίτημα την απόσχιση από τις ΗΠΑ» μας έλεγε ο ίδιος τον περασμένο Σεπτέμβριο.
«Με 40 εκατομμύρια κατοίκους και μέσο ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα περί τα 80.000 δολάρια, η Καλιφόρνια είναι ένα έθνος και όχι μία πολιτεία» τονίζει ο Σέρβιν Πίσθαρ, που διευθύνει μία επενδυτική εταιρεία και είναι φιλικός προς το αποσχιστικό κίνημα, το οποίο και χρηματοδοτεί.
«Η Καλιφόρνια», μας λέει ο οικονομολόγος Μάικλ Μέγιερ, «είναι το πρότυπο μιας πλούσιας οικονομίας του 21ου αιώνα. Υψηλή τεχνολογία, ποιοτικός τουρισμός, επώνυμα γεωργικά προϊόντα, με πρώτο το κρασί, άριστα πανεπιστήμια, υψηλού επιπέδου οικονομία των υπηρεσιών και ελεύθερη ιδιωτική πρωτοβουλία, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν μία οικονομία η οποία πέρυσι έπιασε 3,6% ανάπτυξη, με την ανεργία ουσιαστικά να μην ξεπερνά τα επίπεδα τριβής».
Τι συμβαίνει λοιπόν στην περιοχή αυτή, όπου, σε πόλεις όπως το Λος Άντζελες και το Σαν Φρανσίσκο, συναντά κανείς αναρίθμητους χαμογελαστούς ανθρώπους, που δεν περιμένουν τίποτε απολύτως από το κράτος;
«Η Καλιφόρνια μας δείχνει ότι οι νόμοι της οικονομίας αλλάζουν και άρα εμείς οι οικονομολόγοι πρέπει να κάνουμε μια σοβαρή προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει. Αυτό δεν είναι διόλου εύκολο, στο μέτρο που χρησιμοποιούμε παλαιά εργαλεία ανάλυσης» τονίζει ο Τζορτζ Πέρι, επικεφαλής του γνωστού Ινστιτούτου Brookings. Και με την παρατήρησή του αυτή θέτει ένα πολύ σοβαρό ερώτημα: Ποιοι οικονομικοί νόμοι αλλάζουν, πώς και γιατί;
Από την άποψη αυτή, στη σημερινή Αμερική ο οικονομολόγος-βεντέτα είναι ο Ρόμπερτ Γκόρντον, μέγας θεωρητικός της «εκκοσμικευμένης στασιμότητας», την οποία και εξηγεί στο μπεστ σέλερ βιβλίο του «Η άνοδος και η πτώση της αμερικανικής μεγέθυνσης» (The Rise and Fall of American Growth). Δυσεύρετος και δυσπρόσιτος, ο Ρόμπερτ Γκόρντον δέχθηκε τελικά να μας πει λίγα λόγια για το φαινόμενο της εκκοσμικευμένης στασιμότητας:
«Οι μεγάλες εφευρέσεις για να βελτιωθεί η ζωή του ανθρώπου έγιναν από το 1870 έως το 1970. Οι περισσότερες από τις θεμελιώδεις ανάγκες του ανθρώπου ικανοποιήθηκαν την περίοδο αυτή. Το ασανσέρ, το καλοριφέρ, τα κλιματιστικά μηχανήματα και άλλες ακόμα εφευρέσεις, όπως οι αίθουσες λουτρού στα σπίτια, άλλαξαν ριζικά τη ζωή των ανθρώπων και σήμερα δεν υπάρχει πολύς χώρος για παρόμοιες ριζοσπαστικές εφευρέσεις. Σήμερα έχουμε βελτίωση των εφευρέσεων αυτών, που δεν απαιτεί υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας, όπως αυτό ήταν αναγκαίο στο παρελθόν. Πάρτε, για παράδειγμα, τα σπίτια. Το 1870 στην Αμερική ήσαν απομονωμένα. Χρειάστηκε να συνδεθούν με τον ηλεκτρισμό, το φυσικό αέριο, το τηλέφωνο, το τρεχούμενο νερό και τους υπονόμους. Όλα αυτά απαιτούσαν έργα, που προσέφεραν όχι υψηλής ειδίκευσης εργασία, αλλά πάντως έδιναν δουλειά. Σήμερα, το μόνο πρόβλημα που ενδεχομένως έχει ένα σπίτι είναι η σύνδεσή του με το Διαδίκτυο.
»Έτσι, στη Δύση έχουμε αλλαγή οικονομικού παραδείγματος και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε. Στον βαθμό δε που αυτή η αλλαγή διευρύνεται, μεγαλώνουν και οι ανισότητες. Λόγου χάρη, η ψηφιακή οικονομία και η ψυχαγωγία προσφέρουν απίστευτα εισοδήματα τα οποία άλλοι κλάδοι δεν μπορούν να προσφέρουν. Σκεφθείτε ότι ένας ποδοσφαιριστής όπως ο Κριστιάνο Ρονάλντο κερδίζει ετησίως 350 φορές το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα ενός Αμερικανού πολίτη και μέσα σε 15 χρόνια έκανε μια περιουσία 200 φορές μεγαλύτερη από την μέση αντίστοιχη του Αμερικανού. Αυτά τα φαινόμενα είναι πρωτόγνωρα και, ως εκ τούτου, έχουν και πρωτόγνωρες επιπτώσεις, καθόσον επηρεάζουν τη χρηματοοικονομία. Η τελευταία παίζει πλέον κορυφαίο ρόλο στη νέα οικονομική πραγματικότητα και, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση, πλήττει τις τάξεις αυτές που παρουσιάζουν σοβαρές αδυναμίες προσαρμογής. Η αδυναμία αυτή δημιουργεί αβεβαιότητες, οι οποίες έχουν δυσάρεστες πολιτικές επιπτώσεις».
Τι μπορεί λοιπόν να γίνει, μπροστά σε μια κατάσταση που δείχνει να διαιωνίζεται; Κατά τον νομπελίστα οικονομολόγο καθηγητή Ρόμπερτ Σέλερ, πρέπει πριν απ’ όλα να καταπολεμηθεί η άγνοια του πώς λειτουργεί η οικονομία. «Η κρίση που εκδηλώθηκε το 2007 έχει και νοητικό χαρακτήρα. Ο καπιταλισμός δεν πουλάει στους ανθρώπους αυτό που πραγματικά θέλουν. Τους πουλάει επίσης αυτά που νομίζουν ότι θέλουν. Ιδιαίτερα στις χρηματοοικονομικές αγορές, αυτό οδηγεί σε υπερβολές και χρεοκοπίες, που προκαλούν γενικότερη οικονομική ανεπάρκεια. Σε μια οικονομία, αγοραστές και πωλητές δεν είναι πάντα ορθολογικοί, όπως υποθέτουν πολλοί οικονομολόγοι. Πριν απ’ όλα, οι άνθρωποι δεν έχουν πάντα τον χρόνο και την ενέργεια να αναλύσουν τις πληροφορίες που διαθέτουν. Έχουν ψυχολογικές προκαταλήψεις που τους κάνουν ευάλωτους στη χειραγώγηση και την εξαπάτηση. Έτσι, πέφτουν εύκολα θύμα επιτήδειων των οποίων μοναδικό μέλημα είναι το κέρδος για το κέρδος -ακόμα και αν αυτό είναι στα όρια της νομιμότητας» μας λέει ο νομπελίστας καθηγητής.
«Η οικονομική αμορφωσιά είναι πολύ σοβαρό πρόβλημα» τονίζει με τη σειρά του ο καθηγητής και πρώην πρόεδρος του ΚΕΠΕ Νίκος Φίλιππας, ο οποίος, όπως μια νέα γενιά Αμερικανών οικονομολόγων, πιστεύει ότι χρειάζονται τεράστιες επενδύσεις στην εκπαίδευση. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Γάλλος καθηγητής Ντανιέλ Κοέν. Τονίζει ταυτοχρόνως ότι η Δύση έχει και σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα και όσο γερνάει τόσο θα μεγαλώνουν και οι ανισότητες στο εσωτερικό της. «Η Δύση έχει ανάγκη από νέο αίμα» λέει και υποστηρίζει ότι μόνον έτσι θα επιταχυνθεί η προσαρμογή στις νέες πραγματικότητες. Παράλληλα, εκφράζει την ανησυχία τους για την άνοδο της αποταμίευσης εις βάρος της ζήτησης στις αναπτυσσόμενες χώρες, κυρίως δε στην Κίνα, και θεωρεί παράλογη την κατάσταση των αρνητικών επιτοκίων σε Ευρώπη και Αμερική.
«Με τέτοιους οικονομικούς κανόνες οι ανισότητες θα μπλοκάρουν την ανάπτυξη, φαινόμενο που ανησυχεί τόσο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο όσο και τον ΟΟΣΑ» λέει ο καθηγητής Ζαν Ριζανί-Φερί, σύμβουλος της γαλλικής κυβέρνησης σε θέματα οικονομικής στρατηγικής. «Πρέπει οι λαοί μας να ξαναπιστέψουν στην πρόοδο και να απομακρυνθούν από τις σειρήνες του λαϊκισμού και της παρόρμησης. Μέσω προωθημένων επενδύσεων στην εκπαίδευση, δεν πρέπει να αφήσουμε την ψηφιακή εποχή να γίνει αυτή της καταστροφής των μεσαίων τάξεων. Όμως, την ίδια στιγμή, πρέπει να βρούμε νέους κανόνες προστασίας των ανθρώπων των οποίων το εργασιακό αντικείμενο καταστρέφεται λόγω της ψηφιοποίησης. Και η προστασία αυτή απαιτεί νέους όρους αντίληψης της πραγματικότητας. Οι νέοι κανόνες της οικονομίας στις αναπτυγμένες οικονομίες υπαγορεύουν νέες κοινωνικές πολιτικές, ανθεκτικές στις δημογραφικές αλλαγές, στα τεχνολογικά ρήγματα και στα οικονομικά σοκ».
Στις ελληνικές -πολιτικές, κυρίως- ελίτ, πόσοι ασχολούνται με παρόμοιες «λεπτομέρειες»;
