21 Νοεμβρίου 1694 γεννήθηκε στο Παρίσι ο γάλλος συγγραφέας και διανοούμενος Φρανσουά Μαρί Αρουέ, γνωστός με το φιλολογικό ψευδώνυμο Βολταίρος.
«Είμαι νέος, κι όχι γέρος, σ' αυτό φταίει ο Βολταίρος
ξεροκόμματο αν μασώ, σ' αυτό φταίει ο Ρουσσώ», τραγουδούσε ο Γαβριάς σε μια παιδική έκδοση των «Αθλίων» του Βίκτορος Ουγκώ. Σε αυτό το λαϊκό τραγουδάκι, όλες οι στροφές κατέληγαν σ' εκείνους τους δύο «φταίχτες».
Αν ο Ρουσσώ αντιπροσώπευσε τον λαό, ο Βολταίρος, φύση έξυπνη και δημιουργική, εύθυμη και ρηξικέλευθη, αντιπροσώπευε κάτι πλατύτερο, τον άνθρωπο. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά για ένα ακμαίο πνεύμα, έναν από τους πνευματικούς πατέρες της γαλλικής επανάστασης, σύμβολο του Διαφωτισμού, του ορθολογισμού, της ανεκτικότητας και της ελευθερίας της σκέψης και του λόγου. «Κύριε, οι ιδέες σας είναι αποκρουστικές, αλλά είμαι έτοιμος να πεθάνω προκειμένου να μπορείτε να τις εκφράζετε», έλεγε ο Βολταίρος στον αντίπαλό του, θεωρώντας τα θεμέλια της ανεκτικότητας απέναντι στις ιδέες αδιαχώριστα από τη δημοκρατία, και από τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ισως γιατί το αντίθετο μιας αλήθειας δεν είναι απαραίτητα ένα σφάλμα, μπορεί να είναι μια αντίθετη αλήθεια.
Ο Βολταίρος πίστευε, αντίθετα με τον Μακιαβέλι και τον Λοκ, ότι «η ανθρώπινη φύση είναι καλή» και ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί, αλλά τους διαστρέφουν οι ανάγκες της ζωής.
Οι στόχοι για τους οποίους αγωνιζόταν ο Βολταίρος, ήταν αυτοί των φιλελεύθερων αστών, οι οποίοι υπερασπίζονταν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων ενώπιον του νόμου, ενάντια στην αυθαιρεσία του φεουδαρχικού απολυταρχισμού. Δεν ήταν άθεος, όπως συχνά υποστηρίζεται, αφού ο ίδιος έγραφε ότι «τίποτα δεν δημιουργείται από το τίποτα» και ότι «υπάρχει ένας Θεός και αυτός πρέπει να είναι δίκαιος». Ταυτόχρονα, υποστήριζε όμως ότι «είναι αδύνατο ο πάνσοφος Θεός να έχει κάνει νόμους για να τους παραβιάζει», καταφερόμενος έτσι κατά της δεισιδαιμονίας και της θρησκοληψίας, πράγμα που τον έφερνε σε αντιπαλότητα με το ιερατείο. Ο Βολταίρος διέβλεψε πολύ πριν από τον Μαρξ ότι η θρησκεία αξιοποιείται για τη δημιουργία «αντεστραμμένης συνείδησης» του κόσμου, με αποτέλεσμα να θεωρεί την κριτική κατά του ιερατείου και της θρησκευτικής πρακτικής σαν προϋπόθεση κάθε κοινωνικής κριτικής.
Ο Βολταίρος στον «Καντίντ» καταγγέλλει την υποκρισία και τη μοχθηρία των ανθρώπων, ταυτόχρονα με την αταξία των γεγονότων και το παράλογο των θεσμών, μη παραλείποντας, επίσης, να μιλήσει απροκάλυπτα για κάποιες εκτροπές του ανθρώπινου πνεύματος που απεχθανόταν περισσότερο από καθετί: την πολεμοχαρή διάθεση, το δογματισμό και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία.
Οταν στις τελευταίες του στιγμές, ο εφημέριος της ενορίας του τον πίεζε να υπογράψει την «ομολογία πίστης», ο σοφός απάντησε το περίφημο «Laisez moi mourir en paix», δηλαδή: «Αφησε με να πεθάνω με την ησυχία μου».
Η ζωή του κάθε άλλο παρά ήσυχη ήταν. Λόγω μιας σάτιρας που δημοσίευσε, βρέθηκε το 1717 για 11 μήνες φυλακισμένος στη Βαστίλη. Το 1726 αναγκάστηκε να δραπετεύσει στην Αγγλία, εξαιτίας της διένεξής του με έναν ευγενή. Εκεί ο Βολταίρος επηρεάστηκε από τις φιλοσοφικές θεωρήσεις του Λοκ και του Νεύτωνα.
Μετά την επιστροφή του απειλήθηκε πάλι με φυλάκιση, οπότε κατέφυγε το 1734 στην επαρχία της Λωραίνης. Από το 1750 ήταν εγκαταστημένος στην Αυλή του αυτοκράτορα Φρειδερίκου της Πρωσίας στο Πότσνταμ. Μετά από διαφωνίες με τον βασιλιά, έζησε από το 1755 στη Γενεύη και επέστρεψε στο Παρίσι μόλις το 1778, οπότε απεβίωσε.
K.T.
