Αγνωστες επιστολές του Αλμπερτ Αϊστάιν προς τον διακεκριμένο έλληνα μαθηματικό και θεωρητικό φυσικό με διεθνή καριέρα, Κωνσταντινο Καραθεοδωρή (1873 - 1950), παρέδωσε στον υφυπουργό Εξωτερικών, Ευριππίδη Στυλιανίδη, ο πρέσβης τού Ισραήλ στην Αθήνα, Ραμ Αβιράμ.
Οι επιστολές αυτές προορίζονται για το υπό σύσταση Μουσείο που φέρει το όνομα του επιστήμονα, στον τόπο καταγωγής του, Κομοτηνή.
Ιδρυτής του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, εισηγητής του κανονισμού βάσει του οποίου οργανώθηκαν τα πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης, ακαδημαϊκός, «υπέροχος άνθρωπος» («ein feiner Mensch»), όπως τον χαρακτήριζε ο Αϊνστάιν για το ήθος, αλλά και τη μόρφωσή του, είναι ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα, αν και κάποιο παγκοσμίως γνωστό θεώρημα φέρει το όνομά του. Από τις αρχές του 20 αιώνα οι μεγαλύτεροι μαθηματικοί του κόσμου δεν φείδονταν σεβασμού και θαυμασμού για το άτομό του. Ο Αϊνστάιν είχε δηλώσει σε συνέντευξή του ότι «η διδασκαλία των Μαθηματικών του Καραθεοδωρή ήταν θεμέλιο της δικής του επιστημονικής σκέψης».
Γιος του έλληνα πρεσβευτή της Τουρκίας στις Βρυξέλλες, γεννήθηκε το 1873 στη Γερμανία και μεγάλωσε στο εξωτερικό. Ηδη ως μαθητής του λυκείου έπαιρνε επί δύο χρόνια το πρώτο βραβείο των μαθηματικών στους διαγωνισμούς που γίνονταν ανάμεσα σε όλα τα σχολεία του Βελγίου.
Αφού φοίτησε για τέσσερα χρόνια στη βελγική Σχολή Ευελπίδων και έγινε αξιωματικός, το 1895 επισκέφθηκε την Κρήτη, όπου γνωρίστηκε με τον νεαρό τότε Ελευθέριο Βενιζέλο. Στα 27 του χρόνια αποφασίζει να εγκαταλείψει τη σταδιοδρομία του μηχανικού στον στρατό και να αφιερωθεί στα μαθηματικά. Σε οκτώ χρόνια από τότε που πήρε το πτυχίο ήταν πλέον καθηγητής στο Γκέτινγκεν, διαδεχόμενος τον διάσημο Klein, τον Δία των μαθηματικών, όπως τον αποκαλούσαν οι σύγχρονοί του. Ταυτόχρονα αρχίζει να μελετά μόνος του λατινικά και αρχαία ελληνικά, εμβαθύνοντας έτσι στο έργο του Ευκλείδη. Το 1918 εκλέγεται καθηγητής στο Βερολίνο και τον Ιούλιο του 1919 ακαδημαϊκός. Στην τελετή της αναγόρευσής του τον υποδέχεται ο ίδιος ο Μαξ Πλανκ.
Από το 1913 είχε προτείνει τη δημιουργία δεύτερου ελληνικού πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Ο πόλεμος που ξεσπάει μεταθέτει τις αποφάσεις. Ετσι, το 1920 ο Καραθεοδωρής αποδέχεται την πρόταση του Βενιζέλου να ιδρύσει και να οργανώσει ένα δεύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο, στη Σμύρνη. Οπαδός της θεωρίας της πολιτιστικής κατάκτησης και λόγω της αντίληψής του για τη συμβίωση των δύο λαών στην περιοχή, αντιμετωπίζει το νέο πανεπιστήμιο ως προσωπική πρόκληση. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα θα παραδώσει ένα άρτια οργανωμένο και εξοπλισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, με έμβλημά του το «Φως εξ Ανατολών». Φευ, η μικρασιατική καταστροφή εξανέμισε τους κόπους του.
Δάσκαλος και επιστήμονας
Επιστρέφει στην Αθήνα, και διδάσκει για λιγότερο από δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο και στο Πολυτεχνείο, χωρίς όμως επιτυχία. Απογοητευμένος, φεύγει το 1924 από την Ελλάδα και πηγαίνει να διδάξει στο «Πανεπιστήμιο του Μονάχου, που είναι αρκετά μεγάλο για να επιτρέπει στον εαυτό του την πολυτέλεια ενός Καραθεοδωρή».
Στην Ελλάδα θα επανέλθει το 1930-32, όταν θα αποδεχθεί τη θέση του κυβερνητικού επιτρόπου και θα οργανώσει τα πανεπιστήμια Αθήνας και Θεσσαλονίκης με τον νόμο 5343/32. Από τη θέση αυτή θα τον απολύσει η κυβέρνηση Παπαναστασίου που διαδέχεται τον Βενιζέλο το 1932, και εκεί θα σταματήσει η ενεργός ανάμειξή του στα κοινά της Ελλάδας.
Στο Μόναχο έζησε μέχρι το θάνατό του. Προσηνής, προσιτός στους φοιτητές ο Καραθεοδωρής ήταν απορροφημένος από την έρευνα και τη συγγραφή, ασχολούμενος με την ειδική σχετικότητα -μέρος της αλληλογραφίας του με τον Αϊνστάιν αφορά ορισμένες πτυχές της-, την οπτική και τη μηχανική στη φυσική, με τον λογισμό των μεταβολών, τη θεωρία των πραγματικών συναρτήσεων, τη θεωρία των μιγαδικών συναρτήσεων, τις διαφορικές εξισώσεις, τη θεωρία των συνόλων και τη διαφορική γεωμετρία. Η πρώτη χρονολογικά εργασία του Καραθεοδωρή στη φυσική, και η σπουδαιότερη, ήταν το 1909, πάνω στα θεμέλια της θερμοδυναμικής. Εισάγει το γνωστό ως «αξίωμα Καραθεοδωρή», με βάση το οποίο έδειξε πώς προκύπτει η έννοια της εντροπίας (συνάρτηση που περιγράφει τα χαρακτηριστικά της κατάστασης ενός συστήματος), ώστε οι μεταβολές της να μην εξαρτώνται από τις ενδιάμεσες καταστάσεις, αλλά από μόνο από την αρχική και την τελική κατάσταση του συστήματος.
Ο Αϊνστάιν είχε πει για τη θερμοδυναμική: «Είναι η μόνη φυσική θεωρία με τέτοιο οικουμενικό περιεχόμενο που είμαι πεπεισμένος ότι δεν πρόκειται ποτέ να ανατραπεί».
Μια άλλη πτυχή της επιστημονικής του δραστηριότητας είναι οι αρχαιολογικές μελέτες του, στις οποίες ασχολείται με μνημεία της αρχαιότητας από τη σκοπιά των μαθηματικών (παράδειγμα η ανακοίνωσή του για τα 100 χρόνια της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας με θέμα τις καμπύλες του Παρθενώνα).
K.T.
