Εγγραφα του Φόρεϊν Οφις για το 1973 που αποδεσμεύτηκαν ύστερα από 30 χρόνια αναφέρονται στην τότε ταραγμένη περίοδο στην Κύπρο με ειδικότερες αναφορές στην πιθανότητα νέας δολοφονικής απόπειρας κατά του τότε Προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Στα έγγραφα αναφέρεται ότι γύρω στα μέσα του 1973 η Βρετανική Υπατη Αρμοστεία στη Λευκωσία άρχισε να προβληματίζεται σαν αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης υπονομευτικής δραστηριότητας από την πλευρά του Γρίβα γύρω από την πιθανότητα να ζητούσε ο Πρόεδρος Μακάριος βοήθεια από τη Βρετανία για αντιμετώπιση της κατάστασης και την απάντηση που έπρεπε να δοθεί σε μια τέτοια υποτιθέμενη περίπτωση.

Για να πάρει από τη Βρετανική στρατιωτική διοίκηση Μέσης Ανατολής την απάντηση ότι τέτοια παρέμβαση θα ήταν τόσο δύσκολη που θα ''καταντούσε'' σχεδόν αδύνατη.

Εγγραφο του τότε αναπληρωτή υπάτου αρμοστή στη Λευκωσία απευθυνόμενο στον στρατιωτικό διοικητή Μέσης Ανατολής στρατάρχη Οστιν ημερομηνίας 23 Ιουλίου ένα χρόνο πριν από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή αναφέρεται σε ένα σενάριο επιθέσεων από την πλευρά του Γρίβα για την αποτροπή συμφωνίας στις διακοινοτικές συνομιλίες που διεξάγονταν από τον Ιούνιο του 1968, μεταξύ του κ.Κληρίδης και του κ. Ντενκτάς. Η ελληνική κυβέρνηση δεν επεμβαίνει εναντίον του Γρίβα και ενώ αναμένεται επέμβαση από την Τουρκία ο Μακάριος ζητεί από τη Βρετανία παρέμβαση για προστασία σημαντικών κυβερνητικών εγκαταστάσεων και για αποκατάσταση της τάξης.

Σε έγγραφο αναφέρεται ότι ένα τροποποιημένο σενάριο διαλαμβάνει ότι η επίθεση Γρίβα μπορεί να περιλαμβάνει δολοφονία του Μακαρίου και διαδοχή του από τον Κληρίδη και παρατηρείται ότι η όλη κατάσταση θα είναι παράνοια.

Η απάντηση του στρατάρχη που δόθηκε στις 8 Αυγούστου ανέφερε ότι '' αποτελεσματική επέμβαση με τις διαθέσιμες στις κυρίαρχες βάσεις δυνάμεις θα ήταν εκτός δυνατότητας και ότι ακόμα και στην απίθανη περίπτωση μιας απόφασης ότι σε οποιεσδήποτε συνθήκες θα θέλαμε να δεχθούμε ''ο προβλεπόμενος χρόνος για ενισχύσεις θα είναι τέτοιος ώστε να καθιστά μια επέμβαση αμφίβολη''. Οι ανησυχίες των βρετανών για την κατάσταση στην Κύπρο παρουσιάζονταν αυξημένες από πολύ νωρίτερα:

Εγγραφο του Φόρειν Οφις ημερομηνίας 23ης Φεβρουαρίου 1973 ανέφερε ότι ο υπουργός ανησυχούσε «για την κατάσταση που μπορεί να δημιουργηθεί μεταξύ του στρατηγού Γρίβα και του Αρχιεπισκόπου και ενόψει του ότι θα απουσίαζε για μια βδομάδα ήθελε να βεβαιωθεί ότι τα προβλεπόμενα για συνθήκες έκτακτης ανάγκης μέτρα είναι εκσυγχρονισμένα''.

Στις 8 Φεβρουαρίου 1973 λίγο πριν από την ανάδειξη του Αρχιεπισκόπου πάλι στην προεδρία το Λονδίνο ζητούσε από τη Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ να παρέμβει προς την Αθήνα για να θέσει υπό έλεγχο τον Γρίβα.

Οι ανησυχίες για την τύχη του Μακαρίου απασχολούσαν τους Βρετανούς και σε ανώτατο επίπεδο. Εγγραφο της 1ης Νοεμβρίου 1991 αναφέρει ότι ο πρωθυπουργός Εντουαρτ Χήθ ανησυχούσε για την κατάσταση στην Κύπρο δεδομένου ότι '' με τον Μακάριο στην εξουσία τα βρετανικά συμφέροντα είναι διασφαλισμένα''.

Το έγγραφο διατύπωνε το ερώτημα '' αν κάμνουμε ότι είναι δυνατό για να αποτρέψουμε τη δολοφονία''.

Απάντηση σε αυτό το ερώτημα του πρωθυπουργού δίδεται από την κεντρική υπηρεσία του Φόρειν Οφις με έγγραφο της 15ης Νοεμβρίου 1971 στο οποίο αναφέρεται ότι από τον Μάρτιο του 1970 που έγινε απόπειρα δολοφονίας του, η βρετανική πλευρά προσεφέρθη να συμβουλεύσει τον κύπριο πρόεδρο για την προσωπική του ασφάλεια, αλλά η πρόταση ''ευγενώς δεν έγινε αποδεκτή'' .

Εξάλλου έγγραφο της πρωθυπουργίας ημερομηνίας 11ης Φεβρουαρίου 1972 αναφέρεται στην διακοίνωση του τότε πρεσβευτή της Ελλάδας στην Κύπρο Παναγιωτάκου προς τον πρόεδρο Μακάριο, εκείνης της ημέρας με την οποία μεταξύ άλλων εζητείτο και αποχώρηση του από την εξουσία και η διαδοχή του από τον Γλαύκο Κληρίδη πρόεδρο της βουλής.

'' Ο ίδιος ο Κληρίδης μίλησε στον Αρχιεπίσκοπο έτοιμος να συνεργαστεί με την ελληνική παράκληση όπως ο αρχιεπίσκοπος παραδώσει την εξουσία'' αναφέρει το έγγραφο το οποίο συνεχίζει.

'' Το Φόρειν Οφις αποφεύγει να ασκήσει επί του παρόντος μεγαλύτερη πίεση στην Αθήνα διότι αν η μεταβίβαση εξουσίας προς τον Κληρίδη μπορούσε να γίνει ειρηνικά η προοπτική για διευθέτηση των διαφορών στην Κύπρο θα βελτιωθεί . Επίσης η εισαγωγή όπλων από τον Αρχιεπίσκοπο (αναφορά στην εισαγωγή τσεχοσλοβακικών όπλων) δεν είναι βοηθητική. Μία παρόμοια ενέργεια το 1966 προκάλεσε μεγάλη διαμάχη. Η κατάσταση όμως πρέπει να παρακολουθείται προσεκτικά. Ενα ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι οι Έλληνες μιλώντας στο Μακάριο φαίνεται να ομολόγησαν για πρώτη φορά ότι ο Γρίβας δρα υπό τον έλεγχο τους από την Αθήνα''.

Αλλα σημαντικά στοιχεία του 1973:

- Οι συνομιλίες ύστερα από μακρά διακοπή λόγω των προεδρικών εκλογών όπως και της ανωμαλίας στην ελληνική κοινότητα επανήρχισαν το φθινόπωρο με κύριο θέμα την επιμονή της τουρκικής πλευράς σε γεωγραφική αυτοδιοίκηση γύρω από την οποία υπήρχαν σοβαρές διαφορές.

- Το θέμα των Τσεχοσλοβακικών όπλων επανήλθε στο προσκήνιο με αφορμή πληροφορίες τουρκικών πηγών που ενισχύθηκαν από τους Αμερικανούς ότι επρόκειτο να αφιχθεί νέα αποστολή τέτοιων όπλων. Οι Βρετανοί μη έχοντας δική τους επιβεβαίωση της πληροφορίας έκαμαν ένα τυπικό διάβημα προς τον Μακάριο.

- Πληθώρα στοιχείων επιβεβαίωσαν την εκδοχή ότι τόσο ο αντιπρόεδρος της Κύπρου Φαζίλ Κουτσιούκ όσο και ο βουλευτής Μπερπέρογλου απέσυραν τις υποψηφιότητες τους για την αντιπροεδρία, ύστερα από πιέσεις της Αγκυρας, κυρίως των στρατιωτικών, με αποτέλεσμα να αναδειχθεί στην αντιπροεδρία ο Ραούφ Ντενκτάς.

Πηγή: ΑΠΕ