Οι φυλακές του Ωρωπού, ένα κτηριακό συγκρότημα που έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη ως χώρος φυλάκισης πολιτικών κρατουμένων και έχει συνδεθεί με τους αγώνες για Δημοκρατία, χαρακτηρίστηκαν ομόφωνα ιστορικός τόπος από το κοινό όργανο του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ)  και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), κατά την πρόσφατη συνεδρίασή του.

Η ιστορία του συγκροτήματος

Οι απαρχές της ιστορίας του συγκροτήματος συνδέονται με το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο Κορασίδων. Το 1897, ο Ανδρέας Συγγρός κληροδοτεί στο ίδρυμα την έκταση στον Ωρωπό. Εκεί χτίζονται, το 1906, τα πρώτα κτήρια που λειτουργούν ως παράρτημα του Ορφανοτροφείου.  Αρχικός στόχος ήταν το συγκρότημα του Ωρωπού να αποτελέσει νοσοκομείο για τα ορφανά κορίτσια. Το 1915 στεγάζονται εκεί προσωρινά προσφυγόπουλα από την Αρμενία, ενώ το 1922 η διοίκησή του το παραχωρεί για τη στέγαση παιδιών προσφύγων από τη Μικρά Ασία.
Από το 1926 στεγάζεται το Εμπειρίκειο Άσυλο Αρρένων ως το 1929, οπότε τα παιδιά μεταφέρονται στη Σύρο. Στη συνέχεια προσφέρει στέγη στο Αναμορφωτικό Σχολείο Αρρένων.

Το 1931, το Δημόσιο εξαγοράζει την εγκατάσταση και ένα χρόνο αργότερα ιδρύεται η «Επανορθωτική Φυλακή στη Σκάλα Ωρωπού». Αυτή την περίοδο στον χώρο συνυπάρχουν ενήλικες και ανήλικοι φυλακισμένοι, παρά τις διεθνείς προδιαγραφές λειτουργίας των φυλακών. Τον Μάρτιο του 1933 φυλακίζονται οι πρώτοι κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι. Σε δημοσιεύματα της εποχής αναφέρεται ότι στις φυλακές που είχαν χωρητικότητα 80 κρατούμενων φυλακίζονται 400 άτομα που κοιμούνται στο τσιμέντο.

Στις 20 Ιουλίου του 1938, έπειτα από σεισμό 6 ρίχτερ, τα κτήρια παθαίνουν σημαντικές βλάβες και την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταλείπονται. Το 1952 ξεκινούν επισκευές και το 1955 το συγκρότημα μετονομάζεται σε Ανοιχτό Σωφρονιστικό Κατάστημα.  Την περίοδο της χούντας κρατούνται 72 νεαροί πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ μεταφέρονται εκεί και περίπου 100 πολιτικοί κρατούμενοι από το Λακί της Λέρου. Μετά το 1970, το συγκρότημα λειτουργεί ως αναμορφωτήριο ανηλίκων και το 1973 εγκαταλείπεται. Το 1979 στεγάζεται εκεί το 1ο Γυμνάσιο και αργότερα σε ένα από τα κτήρια θα στεγαστεί το Ωδείο και σε λυόμενα κτίσματα το νηπιαγωγείο. Το 1998, με κοινή υπουργική απόφαση, το συγκρότημα παραχωρείται στην Κοινότητα της Σκάλας Ωρωπού για τη δημιουργία χώρων αναψυχής και τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Το συγκρότημα απαρτίζεται από τέσσερα κτήρια, το διοικητήριο, τα μαγειρεία, τα εργαστήρια και τους θαλάμους κράτησης. Όπως εξήγησαν κατά τη συνεδρίαση του κοινού οργάνου ΚΑΣ - ΚΣΝΜ, μέλη της διοίκησης του δήμου Ωρωπού, πρόθεση του δήμου είναι το κτήριο του διοικητηρίου να στεγάσει το Μουσείο του Ωρωπού, όπου θα εκτίθενται αρχαιολογικά ευρήματα, και τα υπόλοιπα κτήρια να παρουσιάζουν την ιστορική διαδρομή του συγκροτήματος.

Οι φυλακές στο Γύθειο.

Μνημείο χαρακτηρίστηκαν κατά την ίδια συνεδρίαση και οι φυλακές Γυθείου, που βρίσκονται στην επαρχιακή οδό Γυθείου - Σπάρτης.
Η κατασκευή του συγκροτήματος τοποθετείται χρονικά στις αρχές του 20ού αιώνα και λειτούργησε ως φυλακές μέχρι το 1972. Το συγκρότημα απαρτίζεται από ένα κεντρικό κτήριο διώροφο, ένα κτήριο διοίκησης και μικρά βοηθητικά κτίσματα. Η ιστορία των φυλακών συνδέεται με τη γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Οι φυλακές σήμερα διατηρούνται σε πολύ κακή κατάσταση και για τον λόγο αυτό δίχασαν τα μέλη του κοινού οργάνου που αποφάσισαν τελικά κατά πλειοψηφία τον χαρακτηρισμό του κελύφους των δύο κύριων κτηρίων του συγκροτήματος (κτήρια κράτησης και διοίκησης), καθώς έκριναν ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από αρχιτεκτονική άποψη και κυρίως γιατί είναι συνδεδεμένα με την ιστορική μνήμη της περιοχής.

naftemporiki.gr