Σε ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βέρν, «Tο ταξίδι στο κέντρο της γης», ο νεαρός πρωταγωνιστής ακούει τον μέντορά του να του λέει ότι θα πάρει μαθήματα από την άβυσσο.

Τα μαθήματα από την άβυσσο φαίνεται ότι είναι τα μόνα που μπορούν να κάνουν τα έθνη να διορθώσουν μια εσφαλμένη πορεία και να αναζητήσουν κοινές λύσεις στα προβλήματα που τα απασχολούν.

Ενα από τα πιο πρόσφατα τέτοια μαθήματα που έχουμε διδαχθεί, γράφει στην «El Pais» ο ισπανός καθηγητής φιλοσοφίας Φερνάντο Σαμπατέρ, είναι χωρίς αμφιβολία ο πόλεμος κατά του Ιράκ.

Η επίθεση αυτή απέδειξε με τον πιο σαφή τρόπο τη σπουδαιότητα της διεθνούς νομιμότητας.

Και άνοιξε ταυτόχρονα το δρόμο προς μια πλανητική τάξη που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην ηγεμονική βούληση της μεγαλύτερης στρατιωτικής δύναμης στον κόσμο, και όχι στις συνθήκες που έχουν υπογράψει οι χώρες που διέπονται από ένα κράτος δικαίου. Οι εύθραυστοι διεθνείς θεσμοί καταργήθηκαν ή, στην καλύτερη περίπτωση, τοποθετήθηκαν σε ένα μουσείο καλών προθέσεων.

Μπροστά σε αυτό το μάθημα από την άβυσσο, οι ευρωπαϊκές χώρες που επιζητούν μια πραγματική ενότητα πρέπει να εξετάσουν την πιθανότητα μιας ιστορικής αλλαγής.

Αυτή τη στιγμή, καμιά από τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορεί να νουθετήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ή να τις επιπλήξει για τις αυτοκρατορικές τους αντιλήψεις. Η αποικιοκρατική μας παράδοση μάς καθιστά ακατάλληλους να κρίνουμε φιλοδοξίες που μέχρι πρόσφατα συμμεριζόμασταν, ή ακόμη και εφηύραμε.

Οι δύο τραγικοί παγκόσμιοι πόλεμοι που ξεκίνησαν στο έδαφός μας, όμως, έπεισαν την πλειοψηφία των Ευρωπαίων ότι είναι αναγκαίο να αναζητηθούν διεθνείς κανόνες για την πρόληψη, αποτροπή ή επίλυση των συγκρούσεων σε ένα επίπεδο που υπερβαίνει τα όρια του εθνικού κράτους.

Τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πόρων όπως η ενέργεια και το νερό, καθώς και η προστασία κοινωνικών αξιών, όπως η εκπαίδευση, οι δημοκρατικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ασφάλεια αποτελεί ένα βασικό πρόβλημα, είναι όμως φανερό ότι ο κόσμος γίνεται ασφαλέστερος όταν μάχεται όχι μόνο κατά της τρομοκρατίας, αλλά και κατά της φτώχειας, της ανισότητας και της αδικίας, τόσο πολιτικής όσο και οικονομικής.

Περισσότερα από έξι δισεκατομμύρια άτομα δεν μπορούν να συνεχίσουν να ζουν σε φυλές που εχθρεύονται η μία την άλλη, και διοικούνται από αδιάλλακτους, χωρίς καμία πρόνοια για τους πιο αδύνατους. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι μόνο να έχεις δίκιο και να το υπερασπίζεσαι ή να το επιβάλλεις με τα όπλα, αλλά να χρησιμοποιείς τη δύναμη που σου δίνει η κοινωνική ανάπτυξη για να εδραιώσεις τις αρχές ενός κοινού ορθού λόγου από τον οποίο μπορούν όλοι να βγουν κερδισμένοι.

Η ιδέα της προόδου, που γεννήθηκε αλλά και τόσο διαστρεβλώθηκε στην Ευρώπη, δεν πρέπει να αναφέρεται μόνο σε έναν επιφανειακό «εκσυγχρονισμό» που προσπαθεί να ξεπεράσει τα εμπόδια στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Πρέπει και να προωθεί δικαιώματα και καθήκοντα που σέβονται την ανθρωπότητα ως συλλογική δημιουργία. Ο «εκπολιτισμός» είναι κάτι πολύ ευρύτερο από τον «εκσυγχρονισμό» των αγορών ή της τεχνολογίας.

Για το εκπολιτιστικό αυτό πρόγραμμα, σημειώνει ο Σαμπατέρ, η Ευρώπη δεν είναι αρκετή, πρέπει όμως να γίνει απαραίτητη. Και μιλάμε βέβαια για μια Ευρώπη ενωμένη όχι μόνο γύρω από τα κοσμοπολίτικα ιδεώδη του Διαφωτισμού, αλλά για μια Ευρώπη που υπερασπίζεται και τις μεταγενέστερες κατακτήσεις, όπως το κοινωνικό κράτος, τη λαϊκή έννοια της πολιτικής τάξης και τις δικαστικές εγγυήσεις για όλους.

Η ενότητα αυτή απαιτεί ένα Σύνταγμα που προσδίδει θεσμική μορφή στις θεμελιώδεις αρχές και προβλέπει τόσο μια φωνή στην κοινή εξωτερική πολιτική όσο και μια αποτρεπτική στρατιωτική δύναμη που μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια της ηπείρου χωρίς να προσφεύγει σε άλλες δυνάμεις.

Αυτό που χρειάζεται δεν είναι να οικοδομηθεί μια Ευρωπαϊκή Ενωση που θα μοιάζει με φρούριο, αλλά μια Ευρώπη αρκετά δυνατή ώστε να μπορεί να παραμένει ανοιχτή και γενναιόδωρη απέναντι στις παγκόσμιες ανάγκες.

Και έτσι θα αποδείξουμε τουλάχιστον ότι μάθαμε τα μαθήματά μας από την επικείμενη άβυσσο.

Πηγή: El Pais, ΑΠΕ

* Η φωτογραφία είναι μέρος της αφίσας από τον φετινό εορτασμό για την Ημέρα της Ευρώπης.