Η ηθοποιός Ζωή Λάσκαρη ερμηνεύει τη Ρόουζ, στον ομώνυμο μονόλογο του Μάρτιν Σέρμαν - παρουσιάζεται στη Θεατρική Σκηνή «Ζωή Λάσκαρη»-, και μας μιλά για την παράσταση και τα βαθιά της νοήματα.
Η Ρόουζ, η ηλικιωμένη εβραία που επέζησε του Ολοκαυτώματος, ζώντας κρυμμένη στους υπονόμους της Βαρσοβίας επί δύο χρόνια, για να καταφύγει τελικά στο Μαϊάμι Μπιτς, είναι μια γυναίκα που ψάχνει τη θέση της μέσα στην οικογένεια, τον έρωτα και τις σχέσεις της.
Ποια είναι η πρόκληση, αλλά και η δυσκολία ενός θεατρικού μονολόγου;
Θέλω να πω καταρχάς πως η μοναξιά είναι μια πρόκληση από μόνη της. Εγώ την εκμεταλλεύομαι πολύ δημιουργικά. Ξέρετε, η Ρόουζ είναι ένας θεατρικός μονόλογος, αλλά η ίδια δεν είναι μόνη. Η πρόκληση αυτής της παράστασης ήταν εξαρχής αντιφατική: μια ηθοποιός μόνη πρέπει να ταυτιστεί με μια γυναίκα, να γίνει μια γυναίκα που δεν υπήρξε ποτέ μόνη. Πότε δίπλα σε ένα γερμανικό άρβυλο, πότε δίπλα σε έναν ραβίνο και πότε δίπλα στους ταξιδιώτες του «Έξοδος 1947», η Ρόουζ συντροφεύεται από ανθρώπους που εκπροσωπούν πολλούς και διαφορετικούς μικρόκοσμους. Αυτά όλα ο Σαπίρο ήθελε να αποδοθούν στη σκηνή. Ο σταυρός της Ρόουζ, άρα και ο δικός μου, δεν είναι προσωπικός. Φέρει μαζί της τις τραγωδίες των ανθρώπων, με τους οποίους ανταμώθηκε. Άρα εγώ είχα να αναμετρηθώ με μια γυναίκα, της οποίας ο λόγος συνοψίζει τους λόγους των ανθρώπων αυτών. Είναι ένας υπέροχος πολυφωνικός μονόλογος.
Πώς προσεγγίζει τη Ρόουζ ο σκηνοθέτης της παράστασης, Αντολφ Σαπίρο;
Στόχος του Σαπίρο ήταν να στηθεί μια παράσταση που θα παρουσιάζει και θα συμβολίζει το κυριολεκτικό, αλλά και πνευματικό ταξίδι της Ρόουζ. Κάθε σταθμός της γυναίκας αυτής - κυριολεκτικός και μεταφορικός- είναι ένα πέρασμα, μια γέφυρα, ένα σύμβολο της ανθρώπινης διαδρομής από τη χαρά στην οδύνη και αντίστροφα. Αυτό ήταν μια από τις κεφαλαιώδους σημασίας προσδοκίες του Σαπίρο: να τρέχουν στη σκηνή παράλληλα τα δυο ταξίδια της Ρόουζ, αλλά ταυτόχρονα να συμβολίζεται ο αγώνας του κάθε ανθρώπου να επιβιώσει σε έναν κόσμο οδυνηρό. Και αυτός, ξέρετε, είναι εντέλει ο αποκαλούμενος πολιτισμένος κόσμος. Με έναν εβραίο συγγραφέα, με μια εβραία ηρωίδα και εβραίος ο ίδιος, ο Σαπίρο δημιούργησε μια πάνθρησκη παράσταση. Αυτό από μόνο του είναι η απόδειξη ενός ιερού τέρατος της σκηνοθεσίας.
«Αν έχεις ζήσει τον πόλεμο και έχεις επιζήσει, σίγουρα δεν θα καταλάβαινες τι χρειάζεται η δημόσια εικόνα», λέει η Ρόουζ. Τελικά ποια είναι η μεγαλύτερη πλάνη; Η εικόνα που έχουν οι άλλοι για μας ή η εικόνα που έχουμε εμείς για τον εαυτό μας;
Αυτά είναι θέματα που έχει λύσει ο Μίλαν Κούντερα, εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το μεγαλύτερο ανθρώπινο θέμα, λέει, είναι πως αν αποφασίσεις να είσαι εικόνα και όχι ο εαυτός σου, θα είσαι δέσμιος της μια ολόκληρη ζωή. Ποτέ δεν θα καταφέρεις να αποδράσεις. Δείτε τους Άγγλους, για τους οποίους μιλάει η Ρόουζ. Ακόμα ζουν με αυτήν, με έναν ρηχό καθωσπρεπισμό που νομίζουν πως κουκουλώνει τα εγκλήματα τους, αναρίθμητα στον ρου της ιστορίας. Αιχμάλωτοι μιας γελοίας εικόνας που καθησυχάζει τους ίδιους μόνο. Η πλάνη τελικά νομίζω πως είναι να πιστεύεις ότι μια κάποια εικόνα αποτελεί το εισιτήριο, για να είσαι κάποιος. Πόσες δήθεν καριέρες, ας πούμε, δεν έχουν στηθεί πάνω σε μια εικόνα; Και; Δείτε τί έγινε με την κρίση. Νομίζω πως σε λίγο καιρό, όταν θα έρθει η αναγέννησή μας, θα λέμε αυτό που έλεγε η Ρόουζ: και αν έχεις ζήσει την κρίση και έχεις επιζήσει, σίγουρα δεν θα καταλάβαινες τί χρειάζεται η δημόσια εικόνα. Η εικόνα που θέλουμε να έχουμε για τον εαυτό μας και κατ’ επέκταση οι άλλοι για εμάς, θα είναι και η αυτοκαταστροφή μας. Ό, τι μας χάρισε την εφήμερη και επίπλαστη αίγλη, αυτό και θα μας καταστρέψει.
Πιστεύετε πώς - γύρω μας και μέσα μας- συντελούνται θαύματα που μας περνούν απαρατήρητα;
Μα θα ήμασταν αυτοί που είμαστε, αν τα παρατηρούσαμε; Δεν είναι εκπληκτικό το πώς αλλάζει ο άνθρωπος, όταν συνειδητοποιεί τα εντός και εκτός του θαύματα; Πόσο μαλακώνει, πως αναθεωρεί, πως αντιλαμβάνεται τη ματαιότητα των πραγμάτων. Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα ενός ανθρώπου που νοιώθει το θαύμα: να αντιληφθεί πως όλα είναι μάταια. Και για να το συνδέσω με την προηγούμενη ερώτηση σας, τη σχετική με την εικόνα, η απόλυτη ματαιότητα είναι αυτή. Να ζεις ως μια εικόνα. Εκτός από γελοίος, είσαι και δυστυχής.
Πότε ένας άνθρωπος ωριμάζει;
Όταν έχει τη λαχτάρα να μάθει πως έζησε. Αν ο καθένας μας δεν αγωνιά να μάθει αυτό, πάνω απ’ όλα, πως έχει ζήσει δηλαδή, δεν θα μπορέσει ποτέ να ωριμάσει. Γιατί αν μάθουμε πώς ζήσαμε, έτσι θα μάθουμε και πώς δεν θα ζούμε από κει και πέρα. Έχουμε ένα πρόβλημα με τη μνήμη, εμείς οι Έλληνες. Ένα πρόβλημα που είναι και εθνικό και προσωπικό. Αυτή η απώλεια μνήμης θέτει και ένα άλλο ζήτημα. Την απώλεια της αυτοκυριαρχίας μας. Γι’ αυτό ζούμε και συμπεριφερόμαστε σαν ακυβέρνητες βάρκες. Γι’ αυτό πέφτουμε ξανά και ξανά στους ίδιους σκοπέλους. Έχουμε μια κυκλική σχέση με τον χρόνο, να γιατί δεν ωριμάζουμε. Επανερχόμαστε στην εκκίνηση ξανά και ξανά. Δεν έχουμε όραμα, ούτε βάζουμε ενδιάμεσους στόχους. Έχουμε ένα σύμπλεγμα με την «ευθεία μπροστά» και μια παθολογική εμμονή με τους κύκλους. Αυτό είναι το τέλμα μας. Οι κύκλοι του χρόνου.
Ποιος είναι πραγματικά ελεύθερος;
Αυτός που δεν μπαίνει υποθήκη. Ελεύθερος είσαι, όταν δεν είσαι υποθήκη κανενός. Όταν δεν έχεις να λογοδοτήσεις, παρά μόνο στη συνείδηση σου και όταν δεν παραγεμίσεις το κεφάλι σου με ιδέες δασκάλων, καθοδηγητών, μεντόρων. Και μιλάω φυσικά για την ηθική ελευθερία και όχι την πολιτική. Αυτό το ζήτημα το έχω λύσει από πολύ μικρή. Η πραγματική ελευθερία του ανθρώπου βρίσκεται εκεί, όπου όλοι αυτοί είναι απόλυτα εξαφανισμένοι. Οι καθοδηγητές και οι σύμβουλοι, οι παρέες διαπλοκής με τις «λυκοφιλίες» παίρνω-δίνω και τα αξιοθρήνητα deals. Να φτιάχνεις τη ζωή σου, την προσωπική και την επαγγελματική, βιασμένος από την υποχρέωση σε ομάδες, παρέες, συγκροτήματα. Και έρχεται η ώρα που πας στο ταμείο, γιατί αυτοί κάτι ζητούν, κάτι επιδιώκουν, σιγά μη νοιάζονται μη γίνεις εσύ κάτι, κάποιος, που και να γίνεις δηλαδή, θα τους φιλάς τα πόδια μια ολόκληρη ζωή. Όταν φτάσεις λοιπόν στο ταμείο αυτό, για να ξεπληρώσεις τις υποχρεώσεις που έχεις στις ομάδες αυτές, οι οποίες φτιάχνουν καριέρες εν μια νυκτί, τότε είναι σαν να έχεις φτάσει στην είσοδο του γκέτο. Στην απόλυτη απώλεια της ελευθερίας σου, αφού δεν είσαι δημιούργημα σου, αλλά δημιούργημα αυτών που σε καθιέρωσαν ιδιοτελώς. Μακριά από εμάς. Το ένστικτο μας είναι αρκετό, για να μας χαρίσει την ελευθερία, να μας προφυλάξει από τον κίνδυνο και να μας σπρώξει στη χαρά, στην ευτυχία. Η ελευθερία φτιάχνεται όταν ζεις, όταν συλλέγεις εμπειρίες. Δικές σου εμπειρίες. Όταν πατάς στα δικά σου πόδια, όχι στις πατερίτσες που σου προσφέρουν οι καλοθελητές των εξουσιών. Έτσι δημιουργείς τη δική σου ζωή. Ούτε με δανεικές ιδέες, ούτε με δανεικές εμπειρίες, ούτε με πατερίτσες. Αυτό εγώ το ονομάζω ελευθερία. Αυτό που λέει ο λαός μας. Δεν φίλησα ποτέ κατουρημένες ποδιές.
Ταυτότητα παράστασης: απόδοση: Μιμή Ντενίση, σκηνοθεσία: Adolf Shapiro, σκηνικά: Μιχάλης Σδούγκος, φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη. Ερμηνεύει η Ζωή Λάσκαρη.
Πληροφορίες: Θεατρική Σκηνή «Ζωή Λάσκαρη», Καστοριάς 34-36, Βοτανικός, τηλ.: 210 3477878. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Σάββατο: 21:15, Κυριακή: 18:00, Δευτέρα:20:00
Τιμές Εισιτηρίων: γενική είσοδος: 18 ευρώ, φοιτητικό: 15 ευρώ, ομαδικό: 10 ευρώ. Στις παραστάσεις της Δευτέρας: γενική είσοδος: 10 ευρώ. Για άτομα με κινητικά προβλήματα υπάρχει ειδικό lift για πρόσβασή στο θέατρο.
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
