Η σκηνή εκτυλίσσεται στην Οπερα της Δαμασκού, το 2008. Ο διάσημος κουβεϊτιανός σκηνοθέτης Σουλαϊμάν Αλ-Μπάσαμ ετοιμάζεται για την τελευταία παράσταση της διασκευής του Ριχάρδου Γ' στα αραβικά. Πρόκειται για μια σάτιρα των δικτατόρων. Η παράσταση αργεί να ξεκινήσει. Το κοινό ανυπομονεί. Στην πρώτη σειρά, δύο θέσεις είναι κενές. Τότε μπαίνει στην αίθουσα το ζεύγος Ασαντ. Οι μισοί θεατές δεν σηκώνονται όρθιοι να χαιρετήσουν τον πρόεδρο και κρατούν την ανάσα τους.
Το έργο θέλει τον «εμίρη του Γκλόστερ» να δέχεται να ανεβεί στο θρόνο, ύστερα από μια εκλογική αναμέτρηση που την κέρδισε με ποσοστό 99%. «Τι απέγινε το άλλο 1%;» ρωτά ένας πρωταγωνιστής. «Προσπάθησαν να ψηφίσουν από κινητό ή μέσω Internet, αλλά δεν είχαν σήμα», απαντά ο εμίρης. Ο Ασαντ, που είχε μόλις κερδίσει ένα δημοψήφισμα με ποσοστό 97,62%, σκάει στα γέλια και χειροκροτεί ενθουσιασμένος.
«Οι καλλιτέχνες βρέθηκαν αντιμέτωποι όχι τόσο απέναντι σε μια εχθρική ιδεολογία, όσο απέναντι σε μια αδιάφορη πολιτική σκέψη», επισημαίνει στη «Μοντ» ο Αλεξάντρ Καζερουνί, ερευνητής στο Κέντρο διεθνών μελετών και ερευνών (CERI) και ειδικός για την αγορά της αραβικής τέχνης.
Η εποχή αυτή ανήκει στο παρελθόν, αν κρίνει κανείς από τον αριθμό των εκθέσεων που γίνονται εδώ και ενάμιση χρόνο στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη. Από τη Νέα Υόρκη ως το Τόκιο, όλοι μιλούν για μια «αραβική καλλιτεχνική άνοιξη». Ακόμη κι οι σαλαφιστές ενδιαφέρονται, αλλά για να επιτεθούν στα έργα.
Καλλιτέχνες όπως ο Αχμεντ Μπασιούνι, ο Μάγκντι Μόσταφα, ο Σερίφ Ελ-Αζμα, η Αμίρα Μανσούρ και ο Μοχάμεντ Αμπντελκρίμ είχαν μείνει για χρόνια στο περιθώριο, παρόλο που ήταν αναγνωρισμένοι στο εξωτερικό. «Τα έργα του Αχμεντ Μπασιούνι δεν θα υπήρχαν πέρυσι στην Μπιενάλε της Βενετίας αν ο καλλιτέχνης δεν είχε δολοφονηθεί στις 28 Ιανουαρίου της ίδιας χρονιάς, εν μέσω της εξέγερσης», λέει ο αιγύπτιος καλλιτέχνης Χασάν Χαν, που προτιμά να κρατά μια απόσταση από τέτοιες εκθέσεις. «Τα όργανα της εξουσίας δοξάζουν την επανάσταση για να τη δολοφονήσουν», τονίζει. «Η απεικόνιση της επανάστασης είναι πολιτικά προβληματική, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί».
Ο Χασάν Χαν έχει πικρή πείρα από προηγούμενα χρόνια. Το 1995, η παράστασή του Lungfan έγινε δεκτή από το κοινό και τους κριτικούς με κραυγές όπως «Είσαι πράκτορας του Ισραήλ!» Κι όμως, λέει, «δεν υπήρχε τίποτα το σκανδαλώδες». Κι όταν εξέθεσε μια σειρά γλυπτών στο Σαλόνι της νεολαίας, το 2009, τον κατηγόρησαν ότι προσβάλλει μια τέχνη που προέρχεται από τους Φαραώ. Οπως λέει, ο αιγύπτιος υπουργός Πολιτισμού δέχθηκε να στείλει τα έργα του στη Βενετία μόνο και μόνο για να μην κατηγορηθεί ότι έχει ξεπεραστεί από τη νέα κοινωνική τάξη. Κατά τα άλλα, οι αλλαγές που έχουν γίνει στην Αίγυπτο είναι διακοσμητικές. Το σύστημα είναι ίδιο κι απαράλλαχτο σε όλα τα επίπεδα. «Το ερώτημα αν θα πρέπει να μποϊκοτάρουμε το υπουργείο Πολιτισμού είναι ανοιχτό», τονίζει ο Χασάν Χαν. «Το σκέφτομαι όλη την ώρα, και είναι πιο πολύπλοκο από πριν».
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της λογοκρισίας που αμαυρώνει το πολιτιστικό τοπίο. Αμφιλεγόμενος είναι εδώ ο ρόλος που παίζουν τα κράτη του Κόλπου, τα οποία κυριαρχούν στην αγορά της τέχνης από το 2005. Το σαλόνι Art Dubai, η Μπιενάλε της Σάρζα και το αραβικό μουσείο μοντέρνας τέχνης της Ντόχα έχουν γίνει σημεία συνάντησης των αράβων καλλιτεχνών που επιζητούν χρηματοδότηση και αναγνώριση. Εκεί αναπτύχθηκε για πρώτη φορά η «αραβική καλλιτεχνική άνοιξη». Κάτι παράδοξο, ασφαλώς, αν λάβει κανείς υπόψη την παραβίαση των πολιτικών ελευθεριών από τις μοναρχίες του Κόλπου...
Πηγή: Le Monde, ΑΠΕ-ΜΠΕ
