Πώς μεταδίδονται τα ιστορικά γεγονότα από γενιά σε γενιά; Πώς αντιμετωπίζουν οι απόγονοι των εγκληματιών πολέμου τους προγόνους τους; Τα ερωτήματα αυτά απαντώνται στο επίπεδο της μετα-αφήγησης, μιας έννοιας που απασχολεί έντονα τους σύγχρονους ερευνητές των κοινωνικών επιστημών.

«Η επιστήμη ασχολήθηκε για πολλά χρόνια με τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα. Σήμερα, μας απασχολεί η ιστορία μετά τα γεγονότα», τόνισε ο Κρίστιαν Γκούντεχους, διευθυντής του «Center for Interdisciplinary Memory Research», σε διάλεξη που έδωσε στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Θεσσαλονίκης.

Ο Γερμανός ομιλητής και η ομάδα του (επικεφαλής της οποίας είναι ο Χάραλντ Βέλζερ, συγγραφέας του βιβλίου «Ο παππούς δεν ήταν ναζί») επιχείρησαν να διερευνήσουν το πώς μεταφέρονται οι αρνητικές ιστορικές μνήμες από γενιά σε γενιά και από χώρα σε χώρα. Για το λόγο αυτό διεξήγαγαν έρευνες όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά επεκτάθηκαν και στην Πολωνία, την Αυστρία, τη Ρωσία και τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Στη Γερμανία, όπου το θέμα του Ολοκαυτώματος θεωρείται ακόμα πολύ ευαίσθητο, «με μεγαλύτερη ευκολία συζητούσαν οι παππούδες και οι νεότεροι και με μεγαλύτερη δυσκολία η μεσαία γενιά. Αυτοί ήταν που δεν ήθελαν να έρθουν αντιμέτωποι με τα λάθη των γονιών τους στον πόλεμο».

Εντυπωσιακό, σύμφωνα με τον κ. Γκούντεχους, ήταν και το γεγονός ότι κανένας από όσους συμμετείχαν στην έρευνα δεν φάνηκε να λέει ψέματα για το παρελθόν της οικογένειάς του.

«Τα εγγόνια γνώριζαν τα εγκλήματα των προγόνων τους, τα χαρακτήριζαν απεχθή, αλλά δεν μπορούσαν να κατακρίνουν τους παππούδες τους, καθώς τους αγαπούσαν».

Η ερευνητική ομάδα συνάντησε αρκετές φορές και οργή, επειδή «οι Γερμανοί κατηγορούνται για τα πάντα».

Διαφορετική ήταν η αντιμετώπιση των Πολωνών απέναντι στην ιστορική τους μνήμη. «Οι Πολωνοί έχουν την εμπειρία της ελλιπούς εκτίμησης απέναντι στη χώρα τους και θεωρούν ότι υπαίτια γι' αυτό είναι η Γερμανία».

Στην Αυστρία, αρκετοί ερωτώμενοι τόνισαν ότι οι Αυστριακοί ήταν περισσότερο θύματα παρά δράστες.

Στη Ρωσία, αντίθετα, η σχέση με την ιστορική τους μνήμη δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη.

«Οι μεγαλύτεροι δεν μιλάνε στους νέους για τα αρνητικά του σταλινισμού, για να μην τους φορτίσουν συναισθηματικά. Συνέπεια αυτής της πρακτικής είναι πολλοί νέοι να θέλουν έναν νέο Στάλιν για ηγέτη τους», ανέφερε ο κ. Γκούντεχους.

Παρόμοια αποχή από τις συζητήσεις για ιστορικά θέματα συνάντησαν οι ερευνητές και στην Κροατία, τη Σερβία και τη Βοσνία.

«Ο λόγος εδώ ήταν η συμμετοχή των νεότερων στις πρόσφατες πολεμικές συγκρούσεις. Οι νέοι έχουν πλέον την ανάγκη να εδραιώσουν τη σταθερότητα και δεν τους ενδιαφέρει να συζητήσουν για τα βιώματα των προγόνων τους. Θέλουν να κοιτούν προς το μέλλον, γιατί αισθάνονται τραυματισμένοι από το παρελθόν».

Το κοινό συμπέρασμα που προήλθε από τις έρευνες στις παραπάνω χώρες ήταν ότι, οι νέοι αποκτούν πολιτική παιδεία κυρίως μέσα από τη σχέση τους με το περιβάλλον τους και όχι τόσο μέσα από τα μνημεία και την εκπαιδευτική διαδικασία.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

* Στη φωτογραφία η αφίσα της ταινίας του Αντρέι Βάιντα «Κατίν», που προβάλλεται στην Ελλάδα. Αναφέρεται σε μια από τις πιο αποτρόπαιες, και λιγότερο γνωστές, σελίδες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Την εκτέλεση από το ρωσικό στρατό, επί Στάλιν, χιλιάδων έφεδρων Πολωνών αξιωματικών. Η Μόσχα είχε επιρρίψει την ευθύνη για τη σφαγή στους Γερμανούς, και η Δύση τήρησε σιγήν ιχθύος για να μην έλθει σε αντιπαράθεση με τον «κόκκινο» σύμμαχο στον πόλεμο κατά του Χίτλερ.