Την ώρα που ο κόσμος αντιμετωπίζει τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων δεκαετιών και το ενδεχόμενο μιας πανδημίας γρίπης, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ 2009 επισημαίνει ότι η πολυπλοκότητα της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας είναι πιθανόν να μας καταστήσει περισσότερο ευάλωτους από ποτέ στις καταστροφές.
Ωστόσο η αλληλεξάρτηση δεν είναι πάντοτε αρνητική. Η πολυπλοκότητα της παγκόσμιας οικονομίας σημαίνει ότι ο κίνδυνος μπορεί να κατανεμηθεί και συχνά να αμβλυνθεί πιο εύκολα.
Τα πολύπλοκα συστήματα τείνουν να είναι περισσότερο ευπροσάρμοστα. Eάν το ένα σταματήσει να λειτουργεί, άλλα τμήματα του δικτύου μπορούν να αναλάβουν το βάρος.
Σύμφωνα με τη θεωρία των δικτύων, πολύπλοκα διαφοροποιημένα συστήματα συχνά δίνουν μεγαλύτερη σταθερότητα. Αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου.
"Αν και αυτό βοηθά ένα σύστημα να εκτονώνεται μέσω μικρών σοκ, εκθέτει επίσης τη λειτουργία του σε μεγάλα συστημικά σοκ", έγραφε σε έκθεσή του το 2005 ο Ραγουράμ Ρατζάν, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και σύμβουλος του πρωθυπουργού της Ινδίας Μανμοχάν Σινγκ. "Είναι πιθανόν αυτές οι εξελίξεις να δημιουργήσουν μια ισχυρότερη (ωστόσο μικρή) πιθανότητα καταστροφικής αποσύνθεσης".
Ενα σημαντικό ζήτημα είναι το αποκαλούμενο "φαινόμενο της πεταλούδας" σε αλληλοεξαρτώμενα συστήματα, που οργανώνονται γύρω από κόμβους κλειδιά. Εάν ένας από αυτούς πληγεί, ολόκληρο το οικοδόμημα μπορεί να καταρρεύσει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η ζημία από την κρίση των ενυπόθηκων δανείων είχε τόσο καταστροφικές συνέπειες στις μεγάλες επενδυτικές τράπεζες. Και ενώ η εξειδίκευση στις παγκόσμιες αλυσίδες τροφοδοσίας απέφερε σημαντικά οφέλη ως προς την αποτελεσματικότητα, τις κατέστησε ταυτόχρονα περισσότερο ευάλωτες. Η διάσπαση ενός κομβικού σημείου στην αλυσίδα τροφοδοσίας μπορεί να επιφέρει δραματική και απρόβλεπτη αναταραχή σε ολόκληρο το σύστημα.
Για τον λόγο αυτόν οι τιμές που λειτουργούν ως ημιαγωγοί στην παγκόσμια οικονομία σχεδόν διπλασιάσθηκαν μετά τον σεισμό της Ταϊβάν το 1999 και για τον ίδιο λόγο ο τυφώνας Κατρίνα προκάλεσε αναταραχή στις παγκόσμιες χρηματαγορές.
Αναλυτές θεωρούν επίσης ότι μια και μόνη τρομοκρατική επίθεση μπορεί να έχει δυσανάλογα μεγάλες συνέπειες , εάν έχει ως στόχο ένα σημείο κλειδί στο παγκόσμιο σύστημα τροφοδοσίας - για παράδειγμα ένα μεγάλο λιμάνι.
Η πολυπλοκότητα που καθιστά τα οικονομικά σοκ εν δυνάμει πιο επικίνδυνα σημαίνει επίσης ότι οι πανδημίες είναι καταστροφικότερες.
Αναλυτές επισημαίνουν ότι όταν ο "Μαύρος Θάνατος", η επιδημία της πανώλης, έπληξε τον 14ο αιώνα την Ευρώπη, σκοτώνοντας το εν τρίτον του πληθυσμού, η κοινωνία δεν κατέρρευσε, διότι τα οικονομικά και τα κοινωνικά συστήματα ήταν σχετικά απλά και απομονωμένα από τα σοκ.
Αντίθετα, η πανώλη που έπληξε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 2ο αιώνα, με αντίστοιχες απώλειες, προκάλεσε χάος, καθώς η ρωμαϊκή κοινωνία ήταν περισσότερο περίπλοκη και οικονομικά εξελιγμένη.
Στη σύγχρονη κοινωνία, εάν σημεία κλειδιά πληγούν από επιδημία, οι συνέπειες θα είναι δυσανάλογα μεγάλες. Τα κομβικά αυτά σημεία μπορεί να είναι πρόσωπα ουσιαστικά για τη λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας- γιατροί, οδηγοί φορτηγών, μηχανικοί, λιμενεργάτες.
Και όπως και στην οικονομική κρίση, η συμπεριφορά του πλήθους, ο πανικός και η διασπορά ανακριβών ή ατελών πληροφοριών, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα αρνητικές αντιδράσεις, επιδεινώνοντας την καταστροφή.
Στην έκθεσή του για τους παγκόσμιους κινδύνους (2007) το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ φαντάζεται τις συνέπειες μιας ταυτόχρονης πανδημίας και κρίσης ρευστότητας, ένα σενάριο απολύτως φανταστικό.
Το αποτέλεσμα θα είναι "ένα ισχυρό πλήγμα στην παγκοσμιοποίηση, η οποία με τη σειρά της αντανακλά το πλήγμα στην παγκόσμια ζήτηση". Η ενίσχυση του μιλιταρισμού και των τάσεων αυταρχισμού σε ολόκληρο τον κόσμο επαναπροσδιορίζει, σύμφωνα με την έκθεση, τη διεθνή γεωπολιτική κατάσταση.
Τα γεγονότα των αμέσως επομένων μηνών θα δείξουν πόσο ακριβές μπορεί να είναι ένα τέτοιο σενάριο.
ΑΠΕ-ΜΠΕ-Reuters
