Όταν κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου, πριν από 20 χρόνια, ο Ψυχρός Πόλεμος έληξε με θρίαμβο της Δύσης. Αντί για δύο υπερδυνάμεις, υπήρχε πια μόνο μία. Αντί για αντικρουόμενες ιδεολογίες, υπήρχε μόνο ο καπιταλισμός, και μάλιστα μια ιδιαίτερα αλαζονική μορφή καπιταλισμού.
Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος δήλωσε τότε ότι ο κόσμος πρέπει να μάθει να συμπεριφέρεται με τον αμερικανικό τρόπο. «Ξέρουμε τι φέρνει αποτελέσματα», είπε. «Οι ελεύθερες αγορές φέρνουν αποτελέσματα».
Η εμβέλεια της αγοράς μεγάλωνε διαρκώς τα είκοσι τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβάνοντας την Κίνα και την Ινδία, καθώς και την πρώην Σοβιετική Ένωση και τους δορυφόρους της. Η ταχεία ανάπτυξη οδήγησε σε εντυπωσιακή μείωση της φτώχειας στην Κίνα και την Ινδία. Λίγοι είναι οι Πολωνοί ή οι Τσέχοι που νοσταλγούν τις μέρες κατά τις οποίες τα ηνία στις χώρες τους τα κινούσε η Μόσχα.
Oλοι ήξεραν όμως ότι, αργά ή γρήγορα, η παγκοσμιοποίηση θα γνώριζε κρίση. Και αυτό που είδαμε τα δύο τελευταία χρόνια ήταν η αρχή αυτής της κρίσης.
Ο συνδυασμός της πολιτικής αλλαγής και της τεχνολογικής επανάστασης έφερνε πάντα αναταραχή. Συνέβη όταν το πρώτο κλωστήριο συνάντησε τον Διαφωτισμό, συνέβη επίσης όταν ένα δεύτερο κύμα εφευρέσεων -κινηματογράφος, ηλεκτρικό ρεύμα, αυτοκίνητο, αεροσκάφος- συνέπεσε με την κατάρρευση της ισορροπίας των εξουσιών κατά τον 19ο αιώνα.
Η ψηφιακή τεχνολογία και η βιοεπιστήμη θα οδηγήσουν την τρίτη βιομηχανική επανάσταση, αλλά οι αλλαγές αυτές λαμβάνουν χώρα σε μια στιγμή που η διάδοση της αγοράς έχει αυξήσει σημαντικά τον
εφεδρικό στρατό της εργασίας.
Η ηγεμονία της Αμερικής απειλείται σήμερα από την άνοδο της Κίνας. Oπως μας δείχνει η ιστορία, γράφει ο Λάρι Έλιοτ στην «Guardian», η περίοδος της αναταραχής θα είναι μακρά και επώδυνη, όπως ακριβώς ήταν η περίοδος που μεσολάβησε από το 1914 ως το 1945.
Δεν χρειάστηκε πολύς καιρός για να εμφανιστούν τα πρώτα ρήγματα στη νέα παγκόσμια τάξη. Η χρυσή εποχή δεν κράτησε ούτε πέντε χρόνια, από την πτώση του Τείχους μέχρι την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, το 1994. Ακόμη και σ' αυτή τη χρυσή περίοδο, όμως, υπήρξαν σημάδια αναταραχής, όπως η «θεραπεία-σοκ» της ρωσικής οικονομίας στις αρχές της δεκαετίας του '90.
Αυτό που διέψευσε όμως τον ισχυρισμό ότι θα υπήρχε μια ομαλή και σταθερή μετάβαση προς το νιρβάνα της αγοράς ήταν η διαδοχή των οικονομικών κρίσεων που ξεκίνησαν στην περιφέρεια της παγκόσμιας οικονομίας και σταδιακά προχώρησαν προς τον πυρήνα της. Οι προειδοποιήσεις από το Μεξικό, την Ταϊλάνδη και τη Νότια Κορέα, από την κατάρρευση του κερδοσκοπικού ταμείου Long Term Capital Management και της φούσκας «dotcom», αγνοήθηκαν. Οι πολιτικοί μίλησαν για ήσσονος σημασίας δυσχέρειες. Η ανάπτυξη, άλλωστε, ήταν ισχυρή και ο πληθωρισμός χαμηλός. Η περίοδος από την αρχή της δεκαετίας του '90 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000 ήταν αυτό που ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μέρβιν Κινγκ χαρακτήρισε NICE (όμορφη) δεκαετία, από τα αρχικά των λέξεων Νon-Ιnflationary Continual Expansion (διαρκής επέκταση
χωρίς πληθωρισμό).
Το κλειδί, βέβαια, ήταν το χρέος. Η απώλεια της αγοραστικής αξίας των εργαζομένων στη Δύση αντισταθμίστηκε με την υπερχρέωσή τους ώστε να μπορέσουν να συντηρήσουν τα σπίτια τους. Αυτό δεν συνέβη μόνο σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία, αλλά και στην ανατολική Ευρώπη. Κι όταν η παγκόσμια οικονομία πήρε την κατηφόρα ήταν πια αργά. Οι πολιτικοί που μέχρι το 2007 πίστευαν ότι η δουλειά τους ήταν να κάνουν μαστορέματα στις οικονομίες της αγοράς βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα υπαρξιακό ερώτημα: και τώρα τι κάνουμε;
Τρεις είναι οι διαφαινόμενες απαντήσεις. Η πρώτη είναι σουμπετεριανού τύπου: βρισκόμαστε σε μια περίοδο δημιουργικής καταστροφής, ας το αναγνωρίσουμε λοιπόν και ας το υπομείνουμε. Το πρόβλημα του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι ότι δεν επετράπη στην αγορά να λειτουργήσει σωστά: οι τράπεζες που είχαν κακή διαχείριση θα πρέπει λοιπόν να εγκαταλειφθούν στην τύχη τους ώστε να ευημερήσουν οι καλές τράπεζες.
Η δεύτερη απάντηση είναι να συνεχίσουμε σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Την υποστηρίζουν το Σίτι και η Γουολ Στριτ, που αντιτίθενται στις ριζικές
αλλαγές.
Και η τρίτη απάντηση είναι να αναγνωριστεί ότι υπάρχει ένα πρόβλημα στο σύστημα και να προωθηθούν ο καλύτερος έλεγχος της παγκόσμιας οικονομίας από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, οι αλλαγές στη λειτουργία του κεφαλαίου και η παροχή νέων κινήτρων στους επενδυτές που θα εξασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Αυτή είναι η θέση του Γκόρντον Μπράουν και του Μπαράκ Ομπάμα.
Πού βρίσκεται σήμερα το πολιτικό κέντρο βάρους; Κάπου ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη απάντηση. Όμως αυτό σπέρνει απλώς τους σπόρους της επόμενης κρίσης.
Πηγή: The Guardian, AΠΕ-ΜΠΕ
