ΑΠΟ ΤΗ στιγμή που η υλοποίηση επιχειρηματικών σχεδίων μπορεί να γίνεται στιγμιαία -με τη χρήση λογισμικού το οποίο δίνει τη δυνατότητα διηπειρωτικής συνεργασίας ανθρώπων- για το μάνατζμεντ, όπως το γνωρίζαμε κάποτε, η νέα ανατροπή έχει ήδη δρομολογηθεί.
Περί τα τέλη της δεκαετίας του '80, ο Κάρλο ντε Μπενεντέτι ήταν ο διασημότερος Ευρωπαίος επιχειρηματίας, τον οποίον άλλοι αποκαλούσαν «επαναστάτη μηχανικό» και άλλοι «ιλ κοντοτιέρι», δηλαδή αρχηγό ομάδας μισθοφόρων. Πρόεδρος και μεγάλο αφεντικό της Ολιβέτι, ο ντε Μπενεντέτι, αν και το 1982 είχε καταδικασθεί σε τέσσερα χρόνια φυλακή, λόγω του σκανδάλου της ιταλικής τράπεζας Αμπροζιάνο, δεν έπαυε να θεωρείται περισσότερο από μηχανικός, πραγματικός άσος των τραπεζο-χρηματιστηριακών συναλλαγών.
Ωστόσο, η αντίστροφη μέτρηση γι' αυτόν άρχισε με την αποτυχία του να εξαγοράσει τη βελγική Σοσιετέ Ζενεράλ, τότε τραπεζικό θεσμό στο Βέλγιο, και κατέληξε στην εξαφάνιση της Ολιβέτι. Σήμερα, ο πάλαι ποτέ διάσημος Ιταλός επιχειρηματίας, πάμπλουτος, εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στο χρηματοοικονομικό χώρο και συμμετέχει με μεγάλο ποσοστό στην ιταλική εταιρεία επικοινωνιών Τισκάλι.
Σε μια τελευταία συνάντηση που είχαμε μαζί του στους διαδρόμους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες, τον ρωτήσαμε πού αποδίδει την εξαφάνιση της Ολιβέτι, η οποία, στον κλάδο της πληροφορικής, εθεωρείτο εταιρεία - ηγέτης.
Η απάντησή του ήταν αφοπλιστική: «Κάναμε μεγάλα λάθη μάνατζμεντ, διότι δεν θελήσαμε να καταλάβουμε σε ποια εποχή ζούμε. Ετσι, δεν αναλύσαμε με καθαρό μυαλό την πραγματικότητα και βρεθήκαμε ταχύτατα με την πλάτη στον τοίχο. Αν είχαμε αναλύσει ποιο ρόλο παίζει η ταχύτητα στο μάνατζμεντ, σήμερα η κατάσταση θα ήταν διαφορετική.
Από την άλλη πλευρά, πιστεύω ότι δεν αξιοποιήσαμε όπως θα έπρεπε το εύκολο χρήμα, το οποίο τότε καθοδηγούσε τις καινοτομίες. Επίσης, αρνητικό ρόλο έπαιξε η έμμονη επιδίωξη αξίας για τους μετόχους μας, η οποία, σε τελική ανάλυση, διαστρέβλωσε τους οικονομικούς στόχους».
Τα λόγια αυτά, προερχόμενα από έναν επιχειρηματία όπως ο Κάρλο ντε Μπενεντέτι, μας προβλημάτισαν και μας έκαναν να ανατρέξουμε στην ιστορική πορεία του μάνατζμεντ, όπως αυτή γράφεται καθημερινά στην πράξη.
Μία πρώτη διαπίστωσή μας είναι ότι το χθεσινό μάνατζμεντ δεν έχει μεγάλη σχέση με το σημερινό -ενώ άδηλο είναι το μέλλον για το αυριανό, διότι πλέον η ταχύτητα αποτελεί, σε όλα τα επίπεδα, αποφασιστικό συντελεστή επιτυχημένης και αποτελεσματικής διοίκησης των επιχειρήσεων.
Οπως λέει και ο καθηγητής διοίκησης επιχειρήσεων, Δημ. Μπουραντάς, ο 21ος αιώνας αποτελεί νέα εποχή για την επιχείρηση και το μάνατζμεντ. Θα λέγαμε δε ότι πρόκειται για μία ανατρεπτική εποχή, διότι ο κόσμος έγινε περισσότερο χαοτικός, αβέβαιος, ανταγωνιστικός και αντιφατικός.
Στο πλαίσιο αυτό, οι νέες τεχνολογίες -οι οποίες επίσης διαδέχονται η μία την άλλη με πρωτόγνωρη για τον ανθρώπινο νου ταχύτητα- δημιουργούν απίστευτες δυνατότητες για πρόοδο, αλλά εγκυμονούν και ποικίλους κινδύνους, από τους οποίους η λόγω ταχύτητας περιθωριοποίηση ανθρώπων και επιχειρήσεων είναι ο πιο σοβαρός.
Είναι, συνεπώς, κατάδηλο ότι κάθε εποχή σοβαρών διαρθρωτικών αλλαγών επαναπροσδιορίζει τη θεωρία και την πρακτική του μάνατζμεντ. Η εποχή μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την οποία έλαβε μορφή η σύγχρονη θεωρία του μάνατζμεντ, ήταν μία επική αγορά πωλητών, η οποία χαρακτηριζόταν από περιορισμένη ζήτηση και εκρηκτική ανάπτυξη μιας νέας μεσαίας τάξης.
Οι άνθρωποι της παραγωγής και οι λογιστές μοιράζονταν τη θέση του αρχηγού στην εταιρεία, ως διευθυντές των οποίων οι προσπάθειες επικεντρώνονταν στην επίτευξη όσο το δυνατόν μεγαλύτερων οικονομιών κλίμακος, μέσω της μαζικής παραγωγής. Καθοδηγούσαν μία αυξανόμενη νέα γενιά επαγγελματιών γενικών διευθυντών -ανθρώπων οι οποίοι, σύμφωνα με ό,τι πίστευαν τότε, μπορούσαν να διοικήσουν οποιασδήποτε μορφής επιχείρηση και να πουλήσουν σε οποιονδήποτε, μέσω των επιδέξιων νέων εργαλείων του μάρκετινγκ.
Εάν υπάρχει ένας διευθύνων σύμβουλος, ο οποίος θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εποχής, αυτός θα ήταν ο θρυλικός Αλφρεντ Π. Σλόαν, ο οποίος έκανε την Τζένεραλ Μότορς τη μεγαλύτερη και δυναμικότερη εταιρεία στον κόσμο.
Ο Σλόαν όχι μόνον εισήγαγε το σύγχρονο μάρκετινγκ στη βιομηχανία των αυτοκινήτων -«ένα αυτοκίνητο για κάθε πορτοφόλι και για κάθε σκοπό»- αλλά συνέλαβε με σύστημα και επιμονή τον τρόπο οργάνωσης μιας μεγάλης επιχείρησης, με διαφορετικές γραμμές παραγωγής και πολλαπλά τμήματα πελατών.
Υπήρξε πρωτοπόρος της τέχνης εξισορρόπησης των αποκεντρωμένων λειτουργιών με τους συγκεντρωτικούς οικονομικούς ελέγχους, η οποία έγινε το πρότυπο για πολλές άλλες επιχειρήσεις, όπως π.χ. η Τζένεραλ Ελέκτρικ, όταν αυξήθηκε το μέγεθός τους.
Μπορεί κανείς να συναντήσει, ακόμα και σήμερα, σε όλο τον κόσμο, τις καινοτομίες του Σλόαν στην οργανωτική διάρθρωση και τις διαδικασίες. Κατά κύριο δε λόγο, είναι διαδεδομένες στις αναπτυσσόμενες χώρες, με πρώτες την Κίνα και τη Βραζιλία.
Από το τέλος της δεκαετίας του '60 και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, οι εξαγορές και οι αγοραπωλησίες αποτέλεσαν τη σημαντικότερη δραστηριότητα στον εταιρικό κόσμο της Αμερικής. Ιδιαιτέρως κατά τη δύσκολη περίοδο της δεκαετίας του '70, με τους αργούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, την εκτίναξη του πληθωρισμού και την άνοδο των επιτοκίων σε διψήφια νούμερα, δεν φαινόταν ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι άλλο.
Η μανία των συγχωνεύσεων άρχισε με ένα κύμα εταιρειών που αποκαλούνταν conglomerates -καρικατούρες τόσο του μοντέλου του Σλόαν όσο και της έννοιας του επαγγελματία γενικού διευθυντή. Οι περισσότερες από αυτές, όπως οι ΙΤΤ, Λίτον Ινταστρις, Τέξτρον, δεν ήταν παρά συνενώσεις επιχειρήσεων με πολύ διαφορετικές δραστηριότητες. Το σκεπτικό ήταν ότι οι κυκλικές περίοδοι οικονομικής ανόδου και ύφεσης των διαφόρων κλάδων θα αλληλοεξουδετερώνονταν, παρέχοντας σε μία επιχείρηση, ως σύνολο, σταθερή μακροπρόθεσμη αύξηση των κερδών της ανά μετοχή.
Κατά τους Λ. Μπόσιντι και Ρ. Τσάραν, ο διευθύνων σύμβουλος που απεικονίζει αυτή την εποχή είναι ο Χάρολντ Σ. Τζενίν, ο ακούραστος «αριθμοφάγος» που ανέδειξε την ΙΤΤ, από εταιρεία τηλεπικοινωνιών των 750 εκατ. δολαρίων, με το μεγαλύτερο μέρος λειτουργίας της εκτός ΗΠΑ, σε εταιρεία των 18 δισ. δολαρίων, με 250 κέντρα κέρδους, δραστηριοποιούμενη σε περισσότερους από είκοσι βιομηχανικούς κλάδους. Αλλά, όπως και η ίδια η ιδέα των συγχωνεύσεων, έτσι και η ΙΤΤ ήταν μια κακή ιδέα, της οποίας η εποχή ήλθε και παρήλθε -και, τελικά, έσβησε. Πολλές επιχειρήσεις πουλήθηκαν και μόνον ένα μικρό τμήμα των αρχικών συγχωνεύσεων παραμένει ως σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, το μάνατζμεντ επανήλθε στις βασικές του αρχές. Οι εξαγορές πήραν νέα τροπή: οι «καουμπόηδες» των εταιρειών -όπως οι Μπουν Πίκενς και Καρλ Αϊκαν- έψαχναν επιχειρήσεις με χαμηλές αποδόσεις και τοποθετούσαν διευθυντικά στελέχη που θα μπορούσαν να τις εξυγιάνουν.
Ομως, παρά την τεράστια προβολή που πήρε, το σύστημά τους τελικώς δεν απεδείχθη ό,τι καλύτερο. Το ίδιο ισχύει και για τις τεράστιες επενδύσεις που έγιναν στην «νέα οικονομία». Ομως, η αξιολόγηση των εταιρειών βάσει του τζίρου τους και όχι των καθαρών κερδών τους, αποδείχθηκε εσφαλμένη.
Ωστόσο, τη δεκαετία του '90, ο Μπιλ Γκέιτς -ο οποίος αποκαλείται και «πατέρας της ταχύτητας»- έφερε πραγματική επανάσταση στο μάνατζμεντ. Ο Γκέιτς, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, έκανε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή εργαλείο για κάθε άνθρωπο, βάζοντας τα θεμέλια για την εποχή της πληροφορικής. Το μοναδικό επιχειρηματικό του μοντέλο βοήθησε να αλλάξει το παιχνίδι, από αυτό στο οποίο κυριαρχούσαν λίγοι παίκτες σε μία τεράστια ανοικτή αγορά, με ολοένα αυξανόμενες επιλογές και ολοένα μειούμενες τιμές.
Ομως, η έκρηξη της πληροφορικής -την οποίαν ο Αλαν Γκρίνσπαν, πρώην πρόεδρος της Φέντεραλ Ριζέρβ, είχε χαρακτηρίσει ως «παράλογη ευφορία»- είχε άδοξο τέλος, όταν κατέρρευσε ο χρηματιστηριακός δείκτης Νάσντακ των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Παρ' όλα αυτά, η πληροφορική και η διείσδυσή της προκαλούν νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο μάνατζμεντ, ευδιάκριτες και σημαντικές από αυτές που έγιναν μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Συμβαίνει, ωστόσο, οι αλλαγές αυτές να απαιτούν ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης, με κύριο γνώρισμά του την ταχύτητα. Επίσης, επιβάλλουν θεμελιώδεις αλλαγές και στον τρόπο με τον οποίο οι ηγέτες διοικούν τις επιχειρήσεις τους.
Είναι σχεδόν αδύνατον να υπερβάλει κανείς ως προς το μέγεθος των αλλαγών που επέφερε η πληροφορική. Η επίδρασή της μπορεί να φαίνεται αφηρημένη, όταν, για παράδειγμα, διαβάζετε για τη συνεισφορά της στην αύξηση της παραγωγικότητας.
Γίνεται όμως πραγματική, όταν κοιτάτε σε μία αίθουσα γεμάτη ανθρώπους με φορητούς υπολογιστές και αργότερα βλέπετε έναν από αυτούς να κάθεται σε ένα καφέ συνδεδεμένος με την επιχείρησή του μέσω Wi-Fi.
Αυτό που έχει σημασία δεν είναι ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος εργάζεται σκληρότερα και περισσότερες ώρες από ποτέ, αλλά ότι εκείνη τη στιγμή θα μπορούσε να επικοινωνεί με κάποιον στην Ινδία, την Κίνα ή την Τσεχία. Αυτό είναι πρωτοφανές. Από τη στιγμή που η ανταλλαγή ιδεών και η υλοποίηση των σχεδίων μπορούν, με τη χρήση λογισμικού, να πραγματοποιούνται στιγμιαία, δίνεται η δυνατότητα σε ανθρώπους, που τους χωρίζουν ωκεανοί, να συνεργάζονται.
Συνεπώς, λένε οι Μπόσιντι και Τσάραν, η παγκόσμια ολοκλήρωση των επιχειρήσεων δεν μπορεί παρά να μεγαλώνει, να διαδίδεται και να ισχυροποιείται. Ετσι, οι αλλαγές είναι ταχύτερες, διότι αυτό τις ευνοεί, ο ανταγωνισμός εντείνεται και ο χρόνος πρόσβασης στην αγορά αποκτά πρωτόγνωρη κρισιμότητα. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι οι επιτυχίες του μάνατζμεντ του παρελθόντος δεν αποτελούν ποτέ εγγύηση για επιτυχία στο μέλλον.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
