Γράφει η Χρύσα Χρονοπούλου - Πανταζή, Δρ. Φιλοσοφίας, συγγραφέας
Από τη ρίζα ευθυ- (και ευθε-) σχηματίζεται το ρήμα «ευθύνω», που σημαίνει κυριολεκτικά ισιώνω και μεταφορικά τιμωρώ κάποιον προφανώς για να τον φέρω στον ίσιο δρόμο. Σχηματίζεται επίσης το επίθετο ευθύς, ευθεία, ευθύ από όπου το ρήμα ευθειάζω δηλ. ισώνω, σήμερα φτειάζω, φτιάχνω. Από τη ρίζα επίσης ευθυ- σχηματίζεται και το ουσιαστικό εύθυνα (η εύθυνα, της ευθύνης). Γρήγορα το ρήμα «ευθύνω» έφτασε να σημαίνει τον έλεγχο των πολιτικών αρχόντων, κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με την διαχείριση του κρατικού χρήματος, αλλά και το πολιτικοκοινωνικό έργο.
Όπως γνωρίζουμε από το μάθημα της ιστορίας, στην αθηναϊκή δημοκρατία οι πολιτικοί άρχοντες ασκούσαν τα καθήκοντά τους μόνο για ένα έτος. Στο τέλος της θητείας του εφαρμοζόταν η λεγόμενη «εύθυνα», δηλαδή ο οικονομικός έλεγχος που υφίστατο ο κάθε υπάλληλος του κράτους που διαχειριζόταν δημόσιο χρήμα. Απλά, ο κάθε υπάλληλος του κράτους, ακόμα και ο πολιτικός υπάλληλος, όφειλε να απολογηθεί στη Βουλή των 500 πώς διαχειρίστηκε το δημόσιο χρήμα και γιατί.
Σε πρώτη φάση ο προκαταρκτικός οικονομικός έλεγχος γινόταν από δέκα λογιστές, με τη σημερινή ορολογία. Αν οι λογιστές διαπίστωναν κάτι ύποπτο ή αν κάποιος πολίτης κατέθετε μήνυση εναντίον κάποιου πολιτικού άρχοντα για οικονομικές ατασθαλίες, οι ελεγκτές όφειλαν να φέρουν το θέμα στο δικαστήριο και οι ίδιοι να εισηγηθούν. Ακόμα και αν ο εναγόμενος πολιτικός άρχοντας κατά την διαδικασία αθωωνόταν, δεν έκλεινε η υπόθεση οριστικά, αλλά για άλλες τριάντα μέρες δέκα «εύθυνοι», που ορίζονταν με κλήρο από την Βουλή, εξέταζαν εκ νέου την καταγγελία, μέχρι να αποδειχθεί πλήρως η αθωότητα του απερχόμενου πολιτικού. Εν ολίγοις, στην Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία η «εύθυνα» και οι «εύθυνοι» αποτελούσαν ένα σημαντικό εργαλείο, με το οποίο ελεγχόταν η ανώτατη πολιτική εξουσία. Ο έλεγχος στηριζόταν στο γεγονός πως μεταξύ των άλλων όποιος επρόκειτο να ασκήσει πολιτικό αξίωμα όφειλε να έχει καταγράψει και καταθέσει ολόκληρη την περιουσία του, προσωπική και οικογενειακή, έως και τα… σανδάλια που φορούσε. Και βέβαια με τη λήξη της θητείας του έπρεπε να είναι σε θέση να αποδείξει ότι όχι μόνο δεν ζημίωσε την πατρίδα του οικονομικά, αλλά ότι έκανε και έργο στον τομέα ευθύνης του. Σε περίπτωση τέλεσης αξιόποινης πράξεως, κατά την διάρκεια της θητείας του, οι ποινές ήταν:
Κατάσχεση της περιουσίας του μέχρι του ποσού που είχε ζημιώσει το δήμο της Αθήνας.
Αν η περιουσία του δεν ήταν επαρκής, μέχρι εξοφλήσεως δούλευε σε δημόσια έργα.
Αν βουλευτής είχε προτείνει και περάσει στην βουλή νόμο με τον οποίο είχε βλάψει ηθικά την Δημοκρατία, το δικαστήριο επέβαλε την ποινή του θανάτου και αξίζει να σημειωθεί ότι η ποινή εκτελείτο αυθημερόν, διότι στην προ Χριστού. ανεξάρτητη Αθήνα δεν υπήρχαν φυλακές κράτησης και ούτε οι πολίτες ήταν υποχρεωμένοι να ταΐζουν κλέφτες, μιζαδόρους και σφετεριστές της δημόσιας περιουσίας και ζωής.
Στην περίπτωση όμως που αποδεικνυόταν ότι οι πολιτικοί είχαν προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στην πόλη, τους τιμούσαν δημόσια, ενώ το τιμητικό ψήφισμα χαρασσόταν σε λίθινη στήλη και στηνόταν σε επίσημο μέρος της πόλης, συνήθως στην Αγορά, στην Ακρόπολη ή σε κάποιο ιερό, ώστε να γίνει γνωστό σε όλους. Γιατί η Ελληνική Δημοκρατία στηριζόταν σε γερά θεμέλια, όπως τον διαφανή έλεγχο, την επιβράβευση του ήθους και της προσφοράς και την τιμωρία της ανηθικότητας.
